Είκοσι χρόνια Πούτιν
Η 9η Αυγούστου του 1999, ημέρα Δευτέρα, είναι μια ημέρα που θυμάμαι καλά. Ο καιρός ήταν συννεφιασμένος αλλά ζεστός. Ο αέρας στη Μόσχα ήταν και πάλι ευχάριστος στην αναπνοή, μετά από μερικούς αδίστακτους καλοκαιρινούς μήνες καυτού τσιμέντου, ξεραμένου χόρτου και αυξημένης ρύπανσης. Τώρα αυτό το στρώμα λευκών σύννεφων ήταν η σωτηρία σε μια σκονισμένη πόλη κουρασμένη από τη ζέστη.
Ήταν μάλλον περίπου μεσημέρι, όταν βγήκε η είδηση: ο Πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν είχε απομακρύνει ακόμη έναν πρωθυπουργό και όρισε έναν νέο -τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον όχι και τόσο γνωστό τότε διευθυντή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Σε διάγγελμά του προς τον λαό, ο Γέλτσιν έκανε την κρίσιμη δήλωση ότι βλέπει τον Πούτιν ως διάδοχό του -κάτι που δεν είχε πει για τους προηγούμενους πρωθυπουργούς του. Με αντίστοιχο αυθορμητισμό, προγραμμάτισε κοινοβουλευτικές εκλογές για τις 19 Δεκεμβρίου και επιβεβαίωσε ότι οι επόμενες προεδρικές εκλογές θα λάμβαναν χώρα σε έναν χρόνο.
Σε αυτό το στάδιο, λίγοι εσωτερικοί παράγοντες του Κρεμλίνου πιθανότατα γνώριζαν ότι αυτό ήταν πραγματικά το σχέδιο. Ωστόσο, η ευρύτερη πολιτική τάξη της Μόσχας αντέδρασε με ένα μείγμα καχυποψίας και σαρκασμού. Οι Ρώσοι πρωθυπουργοί είχαν γίνει αναλώσιμοι: ο Πούτιν διαδέχτηκε τους Σεργκέι Κιριένκο, Γεβένι Πριμάκοφ και Σεργκέι Στίπασιν για να γίνει το τέταρτο πρόσωπο που θα αναλάμβανε τα καθήκοντα μέσα σε ένα χρόνο. Πολλοί άνθρωποι υποψιάστηκαν ότι ο Γιέλτσιν δεν διόρισε τον Πούτιν ως επιθυμητό διάδοχο, αλλά ως αξιόπιστο άτομο από τις υπηρεσίες ασφαλείας, η στήριξη του οποίου θα χρειαζόταν για να ακυρώσει τις προεδρικές εκλογές. Αν ο Γιέλτσιν ήθελε να προετοιμαστεί για έναν εκλεγμένο διάδοχο, δεν θα παρουσίαζε στον λαό έναν σχεδόν άγνωστο υποψήφιο.
“Αυτή είναι η αγωνία του καθεστώτος”, συμφώνησαν ο κομμουνιστής ηγέτης Γκενάντι Ζιουγάνωφ και ο φιλελεύθερος πολιτικός Μπόρις Νεντσόφ – σε μια σπάνια επίδειξη ομοφωνίας. “Ως αποτέλεσμα, η εξουσία της ρωσικής κυβέρνησης στον κόσμο έχει μειωθεί στο μηδέν”, σχολίασε ο πρώην πρωθυπουργός Γιέογκ Γκάινταρ. Όταν ο εθνικιστής ηγέτης Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι υποστήριξε ότι η Δούμα ήταν έτοιμη να επικυρώσει έναν νέο πρωθυπουργό για τελευταία φορά τον εικοστό αιώνα, δεν ήταν όλοι πεπεισμένοι ότι αυτό θα συμβεί.
Το καθεστώς του ήταν πάντα και θα παραμείνει εύθραυστο
Μεταξύ των ανθρώπων που μίλησα εκείνη την ημέρα, μόνο ο αναλυτής Αντρέι Πιοντόφσκι ήταν πεπεισμένος ότι ο πρόεδρος μιλούσε σοβαρά, λέγοντάς μου: “Ο Γέλτσιν έχει πάρει δύο σημαντικές αποφάσεις -να προχωρήσει σε εκλογές και να το κάνει με τον Πούτιν”. Έχοντας υπό τον έλεγχό του, ένα think tank που συχνά ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση, ο Πιοντόφσκι δεν ήταν επουδενί εσωτερικός παράγοντας -αλλά, κατά καιρούς, αποδεικνυόταν εκπληκτικά εύστοχος.
Μου πήρε περίπου ένα χρόνο για να σχηματίσω μια σαφή άποψη για τον Πούτιν, αλλά, έκτοτε δεν άλλαξα ποτέ ξανά γνώμη για αυτόν. Σε αντίθεση με πολλούς άλλους παρατηρητές, βλέπω τον Πούτιν ως κάποιον που θέλει να κάνει καλό στη Ρωσία (όχι μόνο στον εαυτό του), αλλά η αντίληψή του για το τι είναι καλό και πώς θα το επιτύχει είναι λανθασμένη. Έχει εμπιστοσύνη στους κανόνες που εφαρμόζονται από πάνω προς τα κάτω και δυσκολεύεται να πιστέψει ότι η εγχώρια κριτική ή η εποικοδομητική αντιπολίτευση μπορεί να προέλθει από φίλους της Ρωσίας: αντιθέτως, οι επικριτές είναι εχθροί ή πληρωμένες μαριονέτες. Πιστεύει ότι λίγες μεγάλες δυνάμεις ελέγχουν τον κόσμο, καθοδηγούμενες μόνο από το προσωπικό τους συμφέρον- και επομένως, ότι όλη η ρητορική για αρχές είναι απλώς υποκρισία. (Μερικές φορές, διασκεδάζω με το να αναρωτιέμαι πώς θα ήταν η Ρωσία αν ο Πούτιν είχε βάλει όλη του την ενέργεια και αποφασιστικότητα στην υπηρεσία ενός διαφορετικού οράματος).
Το καθεστώς του ήταν πάντα, και θα παραμένει εύθραυστο – όπως συμβαίνει με οποιοδήποτε σύστημα βασίζεται στην ατομική κυριαρχία. Μπορεί να σταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά τελικά δεν μπορεί να διαρκέσει.
Είκοσι χρόνια μετά από εκείνο το καυτό καλοκαίρι στη Μόσχα, ο Γκαϊντάρ και ο Γέλτσιν δεν βρίσκονται πια εν ζωή, ο Νεμτσόφ δολοφονήθηκε και ο Πιοντόφσκι είναι στην εξορία. Ωστόσο, ο Ζιουγάνωφ, ο Ζιρινόφσκι και ο Πούτιν παραμένουν σχεδόν εκεί που ήταν μέχρι τα τέλη του 1999. Ο κόσμος έχει ανακαλύψει πολλά για τη συμπεριφορά του καθεστώτος, αλλά το πώς και το πότε θα τελειώσει η κυριαρχία του Πούτιν εξακολουθεί να είναι μια ανοιχτή ερώτηση.
Ο Πούτιν και η Δύση
“Για μένα, ο Πούτιν είναι πάνω από όλα μια τραγική φιγούρα”, μου είπε πρόσφατα ένας Φινλανδός αναλυτής. Και, ναι, είναι σίγουρα εφικτό να βλέπεις τον Πούτιν ως μια τραγικά μοναχική φιγούρα ή ως παρεξηγημένη.
Η σχέση του Πούτιν με τη Δύση, για παράδειγμα, ήταν γεμάτη από μεγάλες και επικίνδυνες παρεξηγήσεις. Ωστόσο, κατά κάποιο τρόπο, αυτές οι παρεξηγήσεις έχουν ελάχιστη σημασία: τα πράγματα θα είχαν επιδεινωθεί δραματικά χωρίς αυτές, καθώς η θεμελιώδης άποψη του Πούτιν για τον κόσμο είναι ασυμβίβαστη με αυτή των mainstream δυτικών φιλελευθέρων ηγετών.
Είναι εύκολο να ξεχάσουμε ότι, στα πρώτα του χρόνια στην εξουσία, ο Πούτιν προσπάθησε πολύ να είναι φιλικός με τη Δύση. Και γνώριζε ότι το παρελθόν του στην KGB ήταν μειονέκτημα. Τον θυμάμαι να ευχαριστεί τον Γέλτσιν που τέθηκε επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας στη σύνοδο Κορυφής της Οργάνωσης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέμβριο του 1999. “Απέναντι μου”, είχε παραδεχθεί ο Πούτιν, “η στάση των δυτικών μας εταίρων θα ήταν λιγότερο καλή”.
Μια παρόμοια λογική –ή αθόρυβη παραδοχή ότι το ιστορικό του μπορεί να περιέπλεκε τη σχέση της Ρωσίας με τη Δύση – γίνεται αισθητή στην ανάθεση της προεδρίας απόν τον Πούτιν στον Ντμίτρι Μεντβέντεφ την περίοδο 2008-2012.
Σύμφωνα με τον Ρώσο αναλυτή Ντμίτρι Τρένιν, ολόκληρη η προεδρία του Μεντβέντεφ ήταν “η προσπάθεια του Πούτιν να δει τι, επί της αρχής, μπορεί να επιτευχθεί με τη Δύση”.
Σε άλλες περιπτώσεις, ο Πούτιν προσπάθησε να δείξει στη Δύση τις καλές του προθέσεις. “Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Πούτιν ζήτησε από τη Δούμα να επικυρώσει γρήγορα πολλές συνθήκες ελέγχου οπλοκατοχής που η προγενέστερη κυριαρχούμενη από μέλη του Κομουνιστικού Κόμματος Δούμα είχε αρνηθεί να εξετάσει”, θυμάται ο Ρώσος αναλυτής Αλεξέι Αρμπάτοφ. “Αυτός ήταν ο τρόπος του για να δείξει ότι η Δύση πρέπει να εκτιμήσει τη φιλικότητα του προς την ανεξαρτησία της Δούμας.”
Δυστυχώς, όλες αυτές οι απόπειρες ήταν καταδικασμένες να συγκρουστούν με την εντελώς διαφορετική αντίληψη της Δύσης για μια φιλική Ρωσία: μία στην οποία η Δούμα είναι ανεξάρτητη, και οι πρόεδροι – όσο καλές και αν είναι οι προθέσεις τους – είναι πραγματικά εκλεγμένοι, όχι διορισμένοι. Ήταν μια σύγκρουση μεταξύ της δυτικής αντίληψης για την κανονιστική σύγκλιση και της πιο ρεαλιστικής, κρατοκεντρικής και από την κορυφή προς τα κάτω άποψης του Πούτιν για τις παγκόσμιες υποθέσεις, σύμφωνα με την οποία μπορεί κανείς να κάνει εμπορικές χάρες χωρίς να μοιράζεται τους ίδιους κανόνες.
Ακόμα ένα παράδοξο είναι ότι, παρόλο που ο Πούτιν είναι κατά κανόνα απλός και συνεπής στις δηλώσεις του, οι συνήθειες επικοινωνίας του συχνά καθιστούν δύσκολο να γίνει κατανοητός. “Γιατί συμβαίνει, για πολλά χρόνια, να μην λέει τίποτα – και ξαφνικά γίνεται μια έκρηξη όπως η ομιλία του Μονάχου;”, διερωτήθηκε ένας Βρετανός στοχαστής. “Και τότε, και πάλι, η σιωπή – και, πάλι, μια έκρηξη … γιατί τέτοια ασυνεπής επικοινωνία;”
Είναι πιθανό ότι ο Πούτιν δεν το βλέπει αυτό ως ασυνέπεια. Εάν πιστεύει αληθινά ότι η συμπεριφορά όλων των χωρών είναι υποκινούμενη από την πολιτική της εξουσίας και ότι οι αρχές είναι απλώς υποκρισία, είναι λογικό να ευθυγραμμίζεται – να χρησιμοποιεί τη γλώσσα της υποκρισίας – έως ότου το συναίσθημα αποκαλύψει τις πραγματικές του απόψεις σε ένα ακόμη ξέσπασμα.
Και τότε, φυσικά, υπάρχουν ειδικές διαδικασίες. “Αναρωτιόμουν για πολύ καιρό πώς ο Πούτιν μπορεί να πει ψέματα,” είπε ένας διακεκριμένος Ρώσος αναλυτής. “Πώς μπορεί να πει στην Angela Merkel ότι δεν υπάρχουν ρωσικά στρατεύματα στην Κριμαία – και στη συνέχεια, ένα χρόνο αργότερα, να καυχηθεί για μια επιτυχή αποστολή; Μέχρι που συνειδητοποίησα ότι για αυτόν, όλη η πολιτική είναι ειδική αποστολή. “Αυτή είναι πιθανώς μια μικρή υπερβολή: ο Πούτιν πιστεύει πιθανώς ότι δεν είναι όλες οι πολιτικές ειδικές αποστολές, αλλά, όταν είναι, το αποτελεσματικό ψέμα αποτελεί μέρος της επαγγελματικής εκτέλεσης.
Αυτές οι διάφορες πτυχές του τρόπου λειτουργίας του Πούτιν – υποκρισία, ειδικές αποστολές και αμεσότητα στην αλήθεια – επέτρεψαν σε αναλυτές όπως εγώ να κερδίσουν το ψωμί τους τα τελευταία 20 χρόνια. Θα συνεχίσουμε να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας για όσο διάστημα παραμένει το καθεστώς. Ωστόσο, παρόλα αυτά, μια τέτοια αποκωδικοποίηση είναι μια κακή βάση για τον δημόσιο διάλογο μεταξύ των εθνικών ηγετών. Έτσι, οι παρεξηγήσεις θα συνεχιστούν μέχρι και το τέλος της θητείας του Πούτιν – που μεγεθύνονται, σήμερα, από τους εσωτερικούς φόβους της Δύσης.
ΠΗΓΗ:Capital.gr
