Το Διεθνές σοκ για την Ανατολική Συρία: Μια διαφορετική Ανάγνωση

Γράφει ο Δρ. Ζήνωνας Τζιάρρας
Διεθνολόγος, Geopolitical Cyprus

Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ δεν θα έπρεπε να είχε εκπλήξει τόσο πολύ. Σίγουρα φαίνεται παράδοξη δεδομένου του ότι προ μηνών είχε κάνει την ίδια ανακοίνωση για να την ακυρώσει αργότερα, μετά από πιέσεις του περίγυρού του, με το επιχείρημα ότι η δουλειά των ΗΠΑ στη Συρία δεν θα τελειώσει μέχρι να παταχθεί το Ισλαμικό Κράτος και να αποσυρθούν οι ιρανικές δυνάμεις. Εξ άλλου ο Πομπέο είχε πει ότι δεν πρόκειται να δοθεί ούτε ένα δολλάριο για ανοικοδόμηση της Συρίας αν το Ιράν παραμείνει εκεί.

Ωστόσο, πέρα από τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις στην Ουάσιγκτον, οι βασικοί υπολογισμοί πίσω από τη συγκεκριμένη απόφαση είναι αρκετά απλοί αλλά σημαντικοί:

– Η αμερικανική εξωτερική πολιτική των τελευταίων 20 σχεδόν χρόνων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή έχει υπάρξει υπερβολικά κοστοβόρα, με περιορισμένα γεωπολιτικά οφέλη. Το Ιράκ είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα από τα πολλά.
– Οι ΗΠΑ, ιδιαίτερα λόγω των αστοχιών στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Συρία δέχτηκαν σοβαρό πλήγμα αναφορικά με τον παγκόσμιο ρόλο τους ο οποίος βρίσκεται συνεχώς υπο αμφισβήτηση, ανεξαρτήτως αν παραμένουν η ισχυρότερη υπερδύναμη.
– Παρά τις εξαγγελίες Τραμπ, το Ισλαμικό Κράτος δεν ηττήθηκε ολοκληρωτικά αλλά έχει ουσιαστικά εξαλειφθεί η εδαφική και συμβατική του υπόσταση. Η παραμονή των ΗΠΑ στην Συρία για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους θα σήμαινε στην ουσία την εμπλοκή της σε ένα περίπλοκο αντάρτικο διαφόρων ειδών. Σε αυτού του είδους οι ασύμμετρες συγκρούσεις δεν μπορεί κάποιος να κερδίσει μόνο με στρατιωτικά μέσα, ιδιαίτερα αν το κίνημα υπό καταπολέμηση σχετίζεται με την παγκόσμια ισλαμιστική τζιχάντ – θα πρέπει να υιοθετηθούν και άλλοι τρόποι και όχι μόνο από τις ΗΠΑ. Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Τραμπ έχει και μια διαφορετική λογική σε σχέση με τον “Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας” από τον George Bush Jr.
– Η παραμονή των Αμερικανών στη Συρία δημιουργεί μόνο κόστος στις ΗΠΑ, δυσανάλογο ενδεχομένως του διπλωματικού οφέλους. Άρα, λαμβάνοντας υπόψη ότι: α) οι ΗΠΑ απέτυχαν στο βασικό τους στόχο για ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, β) η Συρία έχει πλέον, με σχετικούς όρους, σταθεροποιηθεί, γ) η συμβατική ύπαρξη του Ισλαμικού Κράτους έχει καταστραφεί, δ) η Τουρκία έχει αποξενωθεί λόγω των Αμερικανικών πολιτικών στο Κουρδικό της Συρίας και οδηγηθεί σε στενότερη σχέση με τη Ρωσία, και ε) η παρουσία και επιρροή του Ιράν ούτως ή άλλως δεν μπορεί να τύχει διαχείρισης με την ολιγάριθμη παρουσία των ΗΠΑ στην Συρία, οι ΗΠΑ είχαν να διαλέξουν μεταξύ: α) αποχώρησης σε συνδιασμό με νέους τρόπους διαχείρισης του Συριακού, β) περισσότερης εμπλοκής με αυξημένους αριθμούς ανθρώπινου δυναμικού και αυξημένο κόστος, και γ) παραμονής με τα υφιστάμενα δεδομένα, κάτι που θα ήταν σχεδόν άσκοπο, κοστοβόρο και ιδιαίτερα περίπλοκο στη διπλωματική και στρατιωτική διαχείριση.

Επέλεξαν το πρώτο, να αποχωρήσουν δηλαδή βρίσκοντας εναλλακτικούς τρόπους εξυπηρέτησης των συμφερόντων τους στη Συρία και όχι μόνο. Οι τρόποι αυτοί φαίνεται να είναι οι εξής:

– Η μείωση του κόστους των εξωτερικών επιχειρήσεων και η ενίσχυση της νομιμοποίησης της αμερικανικής κυβέρνησης στο εσωτερικό αφού η αποχώρηση ήταν ένας από τους προεκλογικούς στόχους του Τραμπ.
– Κατ’ επέκταση, υποστηρίζεται η ανασύνταξη και αναδιοργάνωση της παγκόσμιας αμερικανικής ισχύος και επιρροής.
– Η συνέχιση της στρατηγικής “κατατριβής τρίτων” που ακολουθεί η Ουάσιγκτον επί Τραμπ, τουλάχιστον. Αποσύρεται δηλαδή από τη Συρία, αφήνωντας τους υπόλοιπους δρώντες (Ρωσία, Τουρκία, Ιράν, Συρία, Κούρδοι, Ισλαμικό Κράτος/Αλ Κάιντα) να συγκρουστούν μεταξύ τους και να βαλτώσουν στον συριακό πόλεμο, με αποτέλεσμα να υποστούν όλοι μεγάλο κόστος. Εκ των πραγμάτων, η αποδυνάμωση των περιφερειακών δρώντων είναι υπερ των ΗΠΑ όχι μόνο αναφορικά με τη διαχείριση του Συριακού αλλά και τον ευρύτερο διεθνή/περιφερειακό ανταγωνισμό ισχύος.
– Δημιουργείται χώρος και ευκαιρία για μια νέα τουρκική επέμβαση, που θα υποβοηθήσει τη σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας και θα δημιουργήσει ακόμα ένα κίνητρο (επιπρόσθετο των Patriots, των F-35, της συζήτησης για έκδοση του Γκιουλέν στην Τουρκία, κτλ) για να απομακρυνθεί η τελευταία, τουλάχιστον θεωρητικά, από τη Ρωσία. Ούτως ή άλλως, ακόμα και αν οι ΗΠΑ δεν αποφάσιζαν να φύγουν, θα έκαναν και πάλι τα στραβά μάτια σε μια επιχείρηση της Τουρκίας στα Ανατολικά του Ευφράτη, με τη διαφορά ότι οι εντάσεις μεταξύ των δύο θα ήταν πολύ μεγαλύτερες λόγω των κουρδικών πιέσεων προς τις ΗΠΑ. Είναι μάλιστα πιθανόν, η κίνηση του Τραμπ – εφόσον υλοποιηθεί – να περιορίζει τις πιθανότητες μιας τουρκικής επέμβασης ή τουλάχιστον τον γεωγραφικό χώρο στον οποίο αυτή θα εξελιχθεί καθότι οι Κούρδοι έχουν ήδη αναγκαστεί να ψάξουν συμμάχους – προς αποτροπή της σύγκρουσης με την Τουρκία – στην συριακή κυβέρνηση, τη Ρωσία και τη Γαλλία. Αν λοιπόν οι Κούρδοι επιστρέψουν εδάφη πίσω στη Συριακή κυβέρνηση και εδαφικός έλεγχος από τους Κούρδους μειωθεί σημαντικά, ενδέχεται ο Ερντογάν να περιοριστεί σε μια ζώνη 20-30 χιλιομέτων κατά μήκος του τουρκο-συριακού συνόρου “σφραγίζοντάς” το και επεκτείνοντας τη ζώνη που ήδη ελέγχει από την Azaz μέχρι την Jarablus.
– Χρησιμοποίηση της Τουρκίας ως τοπικού αντιπροσώπου για τους εξής λόγους: α) έλεγχο και διαπραγμάτευση της ιρανικής επιρροής στη Συρία (αυτό μπορεί να γίνει και με τη βοήθεια του Ισραήλ), β) καταπολέμηση Ισλαμικού Κράτους και άλλων τζιχαντιστικών ομάδων (ή ακόμα και διάλυση των δικών της αντιπροσώπων), και γ) συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις για τη συνταγματική μετάβαση της Συρίας με στόχο τον περιορισμό του ελέγχου που θα έχουν οι αλαουτικές και σιιτικές κοινότητες – μέσω της ενίσχυσης του σουντικού στοιχείου που είναι και η πλειοψηφία – στη νεα κυβερνητική δομή.

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις που μπορεί να ακολουθήσουν εαν οι Αμερικανοί όντως αποσυρθούν είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο που περιλαμβάνει και το μέτωπο Ισραήλ-Ιράν/Χεζμπολάχ.

Πάντως, το ρίσκο είναι σίγουρα μεγάλο διότι αν και το σχέδιο Τραμπ έχει πιθανότητες (σχετικής) επιτυχίας, το ισχυρότερο σενάριο είναι αυτό της επανάληψης του ιρακινού παραδείγματος όπου παρά τις μερικώς επιτυχημένες αμερικανικές προσπάθειες για peace- και state-building, περιλαμβανομένου του νέου συντάγματος, το γεωπολιτικό παιχνίδι χάθηκε με την δημιουργία ενός κενού ισχύος το οποίο γέμισε, όπως ήταν φυσικό, το Ιράν, και όπου ευδοκίμησε και ενδυναμώθηκε το τζιχαντιστικό κίνημα. Μετά από τόσα χρόνια και τόσα έξοδα, το Ιράκ – για να μην δούμε άλλα παραδείγματα – παραμένει ένα failed state. Σε κάθε περίπτωση, αν η απόσυρση των Αμερικανών υλοποιηθεί, θα πρέπει να περιμένουμε να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου – εντός των επόμενων 1-2 ετών τουλάχιστον.