Ανησυχούν τα status quo σε Σλοβακία, Ουκρανία, Τουρκία μετά τις εκλογές
Της Judy Dempsey
Carnegie Europe
Δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο διαφορετικές. Σε ό,τι αφορά το μέγεθος, η Σλοβακία είναι μικρή, νάνος μπροστά στην Ουκρανία και την Τουρκία. Αυτή η μικρή χώρα της Κεντρικής Ευρώπης είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, και είναι μέλος και της ευρωζώνης. Η Τουρκία είναι στο ΝΑΤΟ, αλλά κάθε άλλο παρά σίγουρο είναι εάν θα ενταχθεί ποτέ στην ΕΕ. Η Ουκρανία, ως ο μεγαλύτερος και πιο σημαντικός ανατολικός γείτονας της ΕΕ, έχει φιλοδοξίες να ενταχθεί πλήρως στις ευρωατλαντικές δομές.
Και οι τρεις χώρες έχουν επίσης διαφορετικές οικονομίες και πολύ διαφορετικές γεωστρατηγικές προοπτικές. Η Σλοβακία είναι η πιο τυχερή. Σε αντίθεση με την Τουρκία ή την Ουκρανία, τα σύνορά της είναι ασφαλή. Δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσει πολέμους ή συγκρούσεις.
Αλλά αυτές οι χώρες έχουν ένα κοινό πράγμα. Στη διάρκεια των εκλογών του προηγουμένου Σαββατοκύριακου, ο λαός απέρριψε το status quo. Ήταν ένα status quo που διαιωνίστηκε από τη διαφθορά και τη διάβρωση του κράτους δικαίου. Σε διάφορους βαθμούς, ένας συνδυασμός νεποτισμού και ολιγαρχών οδήγησε μακριά τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία υπό τον πρόεδρο Recep Tayyip Erdogan, είχε μετακινηθεί όλο και περισσότερο προς τον αυταρχισμό καθώς το κυβερνών κόμμα του Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ) έκανε ό,τι μπορούσε για να καταπνίξει την αντιπολίτευση, τα ΜΜΕ, το δικαστικό σώμα και τον ακαδημαϊκό κόσμο.
Στην Ουκρανία, η ενέργεια που εξαπολύθηκε από το φιλοδυτικό κίνημα Maidan το 2014, έχει δώσει τη θέση της στην απογοήτευση για τον βραδύ ρυθμό των μεταρρυθμίσεων και για τη συνεχιζόμενη επιμονή της διαφθοράς. Υπό την ηγεσία του προέδρου Petro Poroshenko, πολλοί από τους ολιγάρχες είχαν προστασία ή μπορούσαν να συνεχίσουν τον παλιό τρόπο με τον οποίο ασκούσαν πολιτική, ελέγχοντας τα ΜΜΕ και εμποδίζοντας τις οικονομικές, πολιτικές και δικαστικές μεταρρυθμίσεις.
Στη Σλοβακία, οι τοπικοί ολιγάρχες, κάποιοι με πολύ στενούς δεσμούς δτη Ρωσία, είχαν δημιουργήσει ένα είδος “βαθέως κράτους”. Όταν ο Jan Kuciak, ερευνητικός δημοσιογράφος, αποκάλυψε την θλιβερή και σκοτεινή πλευρά του πολιτικού κόσμου της Σλοβακίας, δέχθηκε πυροβολισμούς ο ίδιος και η αρραβωνιαστικιά του, Martina Kusnirova.
Αυτές οι δολοφονίες σόκαραν το λαό της Σλοβακίας. Είχε μπουχτίσει με τη διαφθορά και τις συνεχείς αποτυχίες της δικαιοσύνης. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο η Zuzana Caputova -μια 45χρονη δικηγόρος και νέα στην πολιτική- εξελέγη πρόεδρος στις 30 Μαρτίου. Το προεκλογικό της σύνθημα, “Αντισταθείτε στο κακό”, περιλάμβανε την λυπηρή κατάσταση στην οποία βρισκόταν η σλοβακική πολιτική σκηνή, αλλά επίσης και την ελαστική φύση της κοινωνίας των πολιτών.
Η ηχηρή νίκη της επιβεβαίωσε επίσης το άθλιο διαμέτρημα των πολιτικών ελίτ της χώρας. Ο Volodomyr Zelensky -ένας κωμικός, του οποίου η φήμη προέρχεται από μια εξαιρετικά επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά στην οποία υποδυόταν έναν τίμιο δάσκαλο ο οποίος εξελέγη πρόεδρος- κέρδισε και τις πέντε περιφέρειες της χώρας σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα.
Αν δεν υπάρξει σημαντική πρόοδος, ο Zelensky πρόκειται να γίνει πρόεδρος στον δεύτερο γύρο σε τρεις εβδομάδες. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ποιες είναι οι θέσεις τους. Αλλά οι επόμενες ημέρες θα δοκιμάσουν την ικανότητά του να απομακρύνει το status quo. Ήδη ο Poroshenko -ο ίδιος ένας ολιγάρχης που ήρθε δεύτερος σε αυτές τις εκλογές- αφήνει να εννοηθεί ότι ο Zelensky υποστηρίχθηκε από την Ρωσία και ότι είναι “μαριονέτα” του ολιγάρχη Igor Kolomiseky, ενός εχθρού του τωρινού προέδρου και ιδιοκτήτη τηλεοπτικού καναλιού που έδωσε στον Zelensky πολύ τηλεοπτικό χρόνο. Προβλέπεται να είναι μια μη ελκυστική προεκλογική εκστρατεία.
Στην Τουρκία, ο έλεγχος του Erdogan στα ΜΜΕ και ο συνεχής εκφοβισμός και η φυλάκιση της αντιπολίτευσης και των επικριτών του, δεν αποθάρρυναν τους ψηφοφόρους από το να δώσουν ένα πλήγμα στην εξουσία του ΑΚΡ.
Το ΑΚΡ έχασε τον έλεγχο των μεγάλων πόλεων, ιδιαίτερα της Κωνσταντινούπολης, από όπου ο Erdogan ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα, και της Άγκυρας. Οι ψηφοφόροι τιμώρησαν τον Erdogan για την οικονομική ύφεση και τον υποβόσκοντα αυταρχισμό του. Η αντιπολίτευση έχει τώρα το έργο του να διοχετεύσει την επιτυχία της σε ένα πολιτικό κίνημα με συνοχή, που θα είναι ικανό να αντισταθεί στις προσπάθειες του Erdogan να το διαιρέσει και να το δυσφημίσει.
Αυτά τα τρία εκλογικά αποτελέσματα δεν ήρθαν λόγω του κλασικού λαϊκισμού, σύμφωνα με τον οποίο οι ηγέτες συσπειρώνουν τους ψηφοφόρους τους γύρω από συνωμοσίες και από όσο το δυνατό περισσότερο “Αντί” -είτε πρόκειται για τους ξένους, για τη Ρωσία, για την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τους μετανάστες. Αντιθέτως, οι ψηφοφόροι έδειξαν την ανθεκτικότητά τους στα εδραιωμένα status quo, επιλέγοντας τον τερματισμό της διαφθοράς, του νεποτισμού, της ατιμωρησίας, της πολιτικής στασιμότητας.
Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε με ποιον τρόπο ο Zelensky, εάν διατηρήσει το τρέχον momentum, μπορεί να φέρει εις πέρας οτιδήποτε από τα παραπάνω -όχι ότι έχει διατυπώσει μέχρι στιγμής ένα πολιτικό και οικονομικό πρόγραμμα. Η αντιπολίτευση της Τουρκίας θα χρειαστεί να παραμείνει στην εξουσία προκειμένου να πλήξει την δύναμη του ΑΚΡ. Πρέπει να κεφαλαιοποιήσει αυτά τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών και να προετοιμαστεί για τις κοινοβουλευτικές εκλογές. Όπως και στην Ουκρανία, η πολιτική θα μπορούσε να γίνει πιο άσχημη.
Σε ό,τι αφορά στη Σλοβακία, έχει μια μεγάλη ευκαιρία να επαναπροσδιόρισε την πολιτική. Οι πολίτες της το έκαναν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν έδιωξαν τον Vladimir Meciar. Ως πρωθυπουργός, μετέτρεψε τη χώρα στο διεφθαρμένο, προσωπικό του ορμητήριο, με κίνδυνο να αρνηθεί στους Σλοβάκους την ευκαιρία να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Κατόρθωσαν να αλλάξουν την κατάσταση και να αποκτήσουν πλεονέκτημα. Μέσω ισχυρής πολιτικής βούλησης, έφεραν τη χώρα έτοιμη να ενταχθεί και στους δύο οργανισμούς το 2003. Αυτή η επιτυχία ωστόσο, δεν ήταν αρκετή για να οδηγήσει τη Σλοβακία να ξεφορτωθεί την κουλτούρα της διαφθοράς. Τώρα η Caputova έχει τον αέρα που χρειάζεται στα πανιά της για να το κάνει αυτό. Η νίκη της θα μπορούσε να πείσει τους Πολωνούς, τους Ούγγρους και τους Ρουμάνους ότι ο λαϊκισμός και η διαφθορά μπορούν να ηττηθούν. Λίγοι αμφιβάλλουν ότι θα χρειαστούν προσπάθειες-μαμούθ στη Σλοβακία, στην Ουκρανία και στην Τουρκία για να φτιαχτεί νέα πολιτική. Αλλά η αρχή ίσως ήδη να φαίνεται.
