Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι…
Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας
Πέρασαν 2.500 χρόνια από την ξακουστή Μάχη των Θερμοπυλών μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Επρόκειτο για μια από τις πιο χαρακτηριστικές συγκρούσεις των Ελληνοπερσικών πολέμων που έμεινε στην ιστορία. Αμέσως μετά τη μάχη αυτή, ακολούθησε η μάχη που έκρινε την έκβαση όλου του πολέμου, η μάχη της Σαλαμίνας.
Πέρα από εύκολους χαρακτηρισμούς (γενναίοι οι μεν, βάρβαροι οι δε), η μάχη των Θερμοπυλών υπήρξε, εκτός από θεμελιώδες στρατηγικό σημείο αναφοράς στην εξέλιξη του πολέμου, ένα ιδιαίτερο επεισόδιο, ενδεικτικό της διαφοράς κουλτούρας των δύο λαών. Η μάχη βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην αντίληψη των Σπαρτιατών και των υπόλοιπων Ελλήνων ότι κανείς πόλεμος δεν κερδίζεται στα χαρτιά αλλά στα πεδία των μαχών. Επιπλέον, κανείς πόλεμος δεν κερδίζεται αναίμακτα. Χρειάζονται θυσίες, επιλογές που συχνά θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές των αγωνιζομένων. Ο πόλεμος, επίσης είναι μορφή πολιτικής που απαιτεί ομοψυχία και ενότητα. Οι Ελληνικές πόλεις – κράτη το αντιλήφθηκαν γρήγορα αυτό και, παρά τις διαφορές τους, εντόπισαν τα στοιχεία που τους ένωναν. Το σημαντικότερο: δεν αρκεί να είσαι άριστος πολεμιστής. Χρειάζεται βούληση να πολεμήσεις μέχρις εσχάτων για όσα θεωρείς ιερά κι σημαντικά – σημαντικότερα ακόμα κι από την ίδια σου τη ζωή. Οι Πέρσες, από την άλλη, αντιτάσσουν την προαιώνια αρχή του δικαίου της πυγμής: η δύναμη, και μόνο αυτή, μετρά. Αριθμητικά και υλικά ήσαν ανώτεροι. Αυτό θεώρησαν ότι ήταν αρκετό για να κερδίσουν τον πόλεμο. Αλλά δεν τον κέρδισαν.
Είναι σημαντικό ότι 2.500 χρόνια μετά, αυτή η κουλτούρα που ανέδειξε ο ελληνικός κόσμος της εποχής εκείνης εξακολουθεί να έχει βάρος και να μελετάται ιστορικά. Ο λόγος είναι ότι, σε αντίθεση με την αρχή του δικαίου της πυγμής, ο ελληνικός πολιτισμός προτίμησε έναν δύσκολο δρόμο που, όμως, είναι ο μοναδικός που σχετίζεται με την ελευθερία. Αν θέλεις να είσαι και να παραμείνεις ελεύθερος, πρέπει να πολεμάς για την ελευθερία σου. Δεν έχει σχέση με πόσους πολεμάς, ούτε με το αν είσαι βέβαιος ότι θα κερδίσεις και θα επιβιώσεις από τη μάχη. Δεν έχει σχέση ούτε με τη διατήρηση μιας «ειρήνης με κάθε κόστος». Η ελευθερία είναι το ύψιστο πρόταγμα. Η ίδια σου η ζωή περνά σε δεύτερη μοίρα – αυτό ορίζει όχι μόνο την έννοια της ευψυχίας, αλλά και της ευδαιμονίας, τουλάχιστον στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Η ελευθερία σε κάνει πραγματικά ευτυχισμένο και συνδέεται ξεκάθαρα με τη γενναιότητα. Με απλά λόγια: δεν έχει καμία αξία η ζωή, αν ζεις σκλαβωμένος.
Το σημερινό ελληνικό κράτος αποφεύγει να κάνει εκδηλώσεις για την επέτειο αυτής της μάχης. Απ’ όσο έχω διαπιστώσει, μέχρι σήμερα, αν εξαιρέσουμε ανεξάρτητους συλλόγους και φορείς, τηρείται σιγή ιχθύος ακόμα κι από ακαδημαϊκά ή άλλα ιδρύματα, τα οποία ασχολούνται περισσότερο με το αν θα γίνει ή όχι η «Παρέλαση Περηφάνιας» – το να επιδεικνύεις τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό θεωρείται σπουδαιότερο από το να αγωνίζεσαι για τον πολιτισμό σου. Είναι προφανές ότι αυτή η κουλτούρα που αναφέρουμε παραπάνω υφίσταται μονάχα ως ιστορικό κειμήλιο κι όχι πια ως ζώσα παράδοση.
Κι όμως, η κουλτούρα αυτή είναι η γενεσιουργός δύναμη του λεγόμενου Δυτικού Πολιτισμού. Είναι αυτή που παρήγαγε έννοιες που δεν υφίστανται σε άλλες κουλτούρες: δημοκρατία, ατομικά δικαιώματα, πολιτική σκέψη, αυτοδιάθεση λαών. Η απαξίωσή της σήμερα οφείλεται σε στροφή προς έναν νεο-ολοκληρωτισμό στην πολιτική σκέψη. Η ελευθερία υποβαθμίζεται για χάρη της «ασφάλειας» και της «ανάπτυξης». Οι πολιτισμικές διαφορές, ιστορικά διαπιστωμένες και στοιχείο ελευθερίας και αυτοδιάθεσης των λαών, εξαφανίζονται και προκαλείται μια τεχνητή πολιτισμική εξομοίωση που γεννά μια παγκόσμια υπο-κουλτούρα, απαξιωτική του ελεύθερου τρόπου ζωής.
Η μάχη των Θερμοπυλών όχι μόνο γέννησε αλλά και επιβεβαίωσε μια ολόκληρη στάση ζωής: την ελευθερία της ύπαρξης που βασίζεται στην ελεύθερη υπακοή. Το γνωστό επίγραμμα του Σιμωνίδη για τη μάχη τελειώνει με τη φράση «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». Μιλά για πειθώ. Για ελεύθερους πολίτες που θέλησαν να πολεμήσουν για να διατηρήσουν τον πολιτισμό τους και τις αξίες του. Δείτε καλά το άγαλμα του Σπαρτιάτη Λεωνίδα: κρατά το δόρυ στο χέρι. Όχι γιατί είναι πολεμοχαρής, αλλά διότι είναι πάντα έτοιμος να πολεμήσει για όσα θεωρεί σημαντικότερα, ακόμα κι από την ίδια τη ζωή του. Έχει πειστεί – κι όχι εξαναγκαστεί – ότι αυτό είναι μια σπουδαία στάση ζωής.
Αυτή είναι η δική μας παράδοση, η δική μας κουλτούρα. Το αν θα τη διατηρήσουμε ή όχι εξαρτάται από εμάς τους ίδιους και τα παιδιά μας…
