Κάμερες σώματος (bodycams): Πρώτο τεχνολογικό βήμα εξέλιξης

Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας 

Η τεχνολογία της σημερινής εποχής έχει δώσει όλα εκείνα τα εργαλεία που χρειάζεται κάποιος πολίτης για να λειτουργήσει στο σύγχρονο περιβάλλον. Συσκευές που μόλις πριν από 20 χρόνια θα φάνταζαν κάτι εξωπραγματικό, πλέον ακολουθώντας τον νόμο του Moore έχουν γίνει πραγματικότητα, ενώ παραμένουν σε ύψη κόστους που μπορεί να προμηθευτεί οποιοσδήποτε, επιλέγοντας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και διαθέτοντας αντίστοιχα το ποσό που μπορεί.

Μια τέτοια συσκευή είναι η ψηφιακή κάμερα. Εμφανίστηκε στα τέλη του 20ου αιώνα και στην αρχή ήταν στο μέγεθος ενός μεγάλου κουτιού, ενώ το θέμα ενέργειας ήταν και αυτό ένα ζήτημα. Στην πορεία με την πρόοδο της τεχνολογίας σε πλήρη εφαρμογή κατάφερε και έγινε προσωπική κάμερα, μετά προσωπική φωτογραφική μηχανή με ικανότητα βίντεο, πέρασε στον χώρο της κινητής τηλεφωνίας και αρκετά πρόσφατα κάταφερε να γίνει τόσο μικρή και τόσο ικανή ώστε α λαμβάνει εικόνες και να χωράει ακόμα και μέσα σε ένα στυλό ή να μπορεί να μπει στον σκελετό γυαλιών όρασης.

Η χρήση προφανώς ενός τέτοιου τεχνολογικού εργαλείου έχει πάρα πολλές εφαρμογές, επαγγελματικές και προσωπικές. Στις αρχές όμως του 21ου αιώνα απόκτησε και μια νέα πτυχή,  αυτή της επιχειρησιακής ικανότητας για δυνάμεις ασφάλειας και προστασίας. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα για κάτι τέτοιο είναι οι κάμερες κράνους που χρησιμοποιούσαν στρατιώτες (κυρίως των ΗΠΑ) σε επιχειρήσεις τους. Ο λόγος ήταν τόσο για να γίνει καταγραφή των δράσεων της κάθε ομάδας, έτσι ώστε να εντοπίζονται λάθη, όσο και για να καταγράφονται καταστάσεις που δεν θα χρειάζονται πλέον την περιγραφή του στρατιώτη που το είδε, διότι σχεδόν πάντα είτε είχε παραλείψεις, είτε είχε στοιχεία υπερβολής.

Η συνέχεια είναι γνωστή, καθώς είδαμε τις κάμερες αυτές να μετατρέπονται σε ζωτικής σημασίας εργαλεία για αυτές τις μονάδες επιχειρήσεων, αφού έδιναν μέχρι και ζωντανή εικόνα μιας κατάστασης μέσα από ζωντανή ροή δεδομένων προς κέντρα επιχειρήσεων. Απτό παράδειγμα  η επιχείρηση των ΗΠΑ έναντι του τρομοκράτη Οσάμα Μπιν Λάντεν που αποτέλεσε σημείο αναφοράς και για τον πρόεδρο Ομπάμα αφού σε πραγματικό χρόνο γνώριζε ότι η αποστολή είχε στεφθεί με επιτυχία.

Η μορφή της κάμερας αμέσως μετά από αυτή του εξαρτήματος κράνους (helmet cam) αποτέλεσε και ένα σημείο προστριβής και έριδας για το αμερικάνικο πολιτικό πεδίο, αφού η ιδέα να τοποθετηθεί σε όλους τους αστυνομικούς των ΗΠΑ σε σημείο σώματος (body cam)  υπήρχε και παλαιότερα, όμως πάντα προσέκρουσε σε διάφορα νομικά εμπόδια. Είχαν γίνει δοκιμές από το 2005 στην California, όμως ποτέ δεν απόκτησαν νομική οντότητα πειστηρίου για παραβατική πράξη. Η κατάσταση άλλαξε ραγδαία στις 9/8/2014 με το θάνατο από πυροβολισμό του Michael Brown στο Ferguson (Missouri) από τον αστυνομικό Daren Wilson.  Το αποτέλεσμα ήταν η προεδρική διαταγή Ομπάμα στις 2/12/2014 και από τότε ως και σήμερα, η κάμερα σώματος (body cam) πλέον είναι αναπόσπαστο μέρος εξοπλισμού των αστυνομικών στις ΗΠΑ και αποτελεί και πειστήριο/αποδεικτικό πράξεων για ό,τι έχει συμβεί σε περιστατικά που αφορούν θέματα αστυνομίας και ασφάλειας.

Μετά την πρώτη εφαρμογή στις ΗΠΑ, η πρακτική των body cameras βρήκε χώρο και σε άλλες χώρες  σε περιπτώσεις δημοσίου συμφέροντος.  Xώρες όπως ΗΒ, Γαλλία, Κίνα, Αυστραλία και άλλες  ακολούθησαν το αμερικάνικο παράδειγμα και έκαναν χρήση των καμερών ως πειστήρια παραβάσεων, έχοντας μάλιστα και νομικό βάρος απόδειξης, ακόμα και αν δεν υπάρχει κάτι άλλο ως πειστήριο. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι καταγραφές αυτών των εξοπλισμών έχουν αθωώσει ή καταδικάσει ανθρώπους (αστυνομικούς και πολίτες) που ισχυριζόντουσαν εντελώς διαφορετικά πράγματα.

Στην Ελλάδα, φαίνεται πώς το θέμα των καμερών πάνω σε αστυνομικούς βαδίζει στον ίδιο δρόμο με τις χώρες που προαναφέρθηκαν. Το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα έχει ήδη γίνει με κάποιες κάμερες που χρησιμοποιεί η ΕΛ.ΑΣ σε  συγκεκριμένες μονάδες και μέχρι και σήμερα φαίνεται πώς η ΑΠΔΠΧ (Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα) έχει αποφανθεί θετικά επί του θέματος, με κάποιες υποσημειώσεις και όρους σχετικά με νομοθετικές συμμορφώσεις και διαδικασίες ( π.δ. 75/2020 με την απόφαση 59/2018). Αυτό σημαίνει πώς η ΕΛ.ΑΣ έχει το δικαίωμα χρήσης αυτού του εξοπλισμού, αν και εφόσον τηρηθούν κάποιες υποχρεώσεις που επιβάλει η ΑΠΔΠΧ και αφορούν κυρίως μέτρα ψηφιακής ασφάλειας και τήρησης διαδικασιών επεξεργασίας. Η πρόσφατη μάλιστα αγορά καμερών (κάπου στις 60 μέχρι στιγμής με κόστος περίπου στα 600 ευρώ έκαστη), που θα είναι πάνω στα σώματα των αστυνομικών (και όχι πάνω σε κοντάρια όπως είναι ως τώρα), ανοίγει δρόμο για κάποιες εξελίξεις που θα μοιάζουν αρκετά με ό,τι συνέβη και στις υπόλοιπες χώρες και τις αστυνομίες τους.

Όμως είναι χρήσιμο να ειπωθούν, σε μια λιτή περιγραφή, κάποια πράγματα που αφορούν τις ίδιες τις κάμερες και γιατί ουσιαστικά κάθε λήψη τους θα αποτελεί ισχυρότερο νομικό πειστήριο από οτιδήποτε άλλο, ακόμα και έναντι ομοίων βίντεο από λήψεις προσωπικών κινητών που βλέπαμε ως τώρα.

– Το υλικό μια τέτοιας κάμερας δεν μπορεί να αλλοιωθεί ούτε να τύχει οποιασδήποτε επεξεργασίας, καθώς θα είναι ψηφιακά και φυσικά σφραγισμένο και θα πρέπει κάθε διεργασία και επεξεργασία να γίνεται με ειδική εντολή παρουσία εισαγγελέα (εφόσον πάντα μιλάμε για δικαστική υπόθεση). Σε αντίθεση με προσωπικές λήψεις που προφανώς δεν έχουν καμία νομική υπόσταση ως πειστήριο, αφού ενδεχομένως να έχουν τύχει επεξεργασίας, να έχουν αλλοιωθεί με οποιοδήποτε τρόπο κτλ.

– Οι κάμερες αυτές θα είναι χρεωμένες στον αστυνομικό που θα τις φοράει και προφανώς ο ίδιος δεν θα μπορεί να κάνει οτιδήποτε σε αυτές, πέρα του ON/OFF (άνοιγμα/κλείσιμο) όπου και αυτό φυσικά θα πρέπει να καταγράφεται ως ενέργεια εκ μέρους του χειριστή. Έτσι, αν συμβεί οτιδήποτε στο “νεκρό διάστημα” που η κάμερα θα είναι απενεργοποιημένη, ο χρήστης θα θεωρείται πώς έχει κινηθεί εκ του πονηρού, αν μάλιστα αυτό έχει γίνει λίγο πριν την δράση σε μια επιχείρηση.

– Οι κάμερες επίσης θα μπορούν να αναδείξουν λάθη και αστοχίες επιχειρήσεων σε τακτικό επίπεδο, ειδικά σε θέματα εκπαίδευσης. Θα είναι δηλαδή εργαλείο βελτίωσης αν χρησιμοποιηθούν σωστά.

– Θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί το υλικό τους για αναγνώριση στοιχείων σε μεταγενέστερο χρόνο, εφόσον ζητηθεί για πράγματα που δεν ήταν ορατά πάνω στην ένταση μιας επιχείρησης ή εκείνη την στιγμή δεν φαινόντουσαν να έχουν άμεση σχέση με μια παραβατική πράξη. Για παράδειγμα, η παρουσία ενός ατόμου ή οχήματος σε χώρο επιχείρησης όπου αρχικά δεν είχε εντοπιστεί.

– Το υλικό των καμερών θα δίνει την ευελιξία της επεξεργασίας εντός δύο εβδομάδων (αυτό καθορίζει ο νόμος περί προσωπικών δεδομένων του 2019[GDPR] ) εκτός και αν δοθεί εισαγγελική εντολή για διατήρηση του ως στοιχείο διερεύνησης σχετικής υπόθεσης.

Με απλά λόγια λοιπόν, έχουμε και στην χώρα μας μια μετάβαση σε ένα νέο τεχνολογικό τομέα που εφαρμόζεται σε αρκετές χώρες ως βοήθημα διερεύνησης περιστατικών αλλά και ως βοήθημα στην εξέλιξη αδυναμιών ενός επιχειρησιακού σώματος. Επίσης, είναι προφανές πώς είναι απόλυτα συμμορφωμένο με το νομοθετικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα θα μπορέσει αντικειμενικά πλέον να δώσει ψήγματα αλήθειας σε διαδραματιζόμενα γεγονότα που θα μπορούν να καταρρίπτουν άμεσα κάθε ισχυρισμό οποιασδήποτε πλευράς.

Υπάρχουν όμως προφανώς και αδυναμίες.

Μία σημαντική αδυναμία εξ’ αυτών είναι ότι οι ίδιες οι κάμερες θα αποτελέσουν στόχο παραβατικών ατόμων. Με απλά λόγια η χρήση καμερών θα φέρει αρκετούς παραβάτες σε προσπάθεια να “ξεγελάσουν” με την στάση ή την πράξη τους όταν θα βρίσκονται σε εμβέλεια καταγραφής. Τέτοια περιστατικά έχουν γίνει παντού. Υπήρξε, για παράδειγμα, περίπτωση που εγκληματίας κατάφερε να απενεργοποιήσει την κάμερα, εν αγνοία αστυνομικού (μέσα σε διαδήλωση) και να ισχυριστεί μετά αστυνομική βιαιότητα με χρήση άλλων υλικών από τρίτες πηγές. Εξίσου, υπάρχουν περιπτώσεις όπου είχαν κλέψει την κάμερα από αστυνομικούς και με το υλικό της κατάφεραν να στοχοποιήσουν άλλους αστυνομικούς προχωρώντας ακόμα και σε επιθέσεις εναντίον τους (περιστατικό που έγινε πρόσφατα εν μέσω των που προκάλεσε η δολοφονία  Floyd).

Σε όλα όσα αναφέρθηκαν τώρα, θα μπορούσε επίσης να γίνει λόγος και για την νέα τεχνολογία που φέρνει τις κάμερες σώματος να δίνουν ζωντανή ροή δεδομένων (όπως στις περιπτώσεις στρατιωτικών επιχειρήσεων) και έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται έντονα στο εξωτερικό. Επίσης, μπορεί να γίνει λόγος και για την ψηφιακή ασφάλεια των δεδομένων αυτών από κακόβουλους hackers (σ.σ ό,τι είναι στο διαδίκτυο πάντα έχει κίνδυνο παραβίασης). Όμως ο σκοπός του κειμένου δεν είναι αυτός.

Η κεντρική ιδέα είναι πώς στις εξελίξεις της τεχνολογίας, φαίνεται πλέον ξεκάθαρα μια έννοια που είχα αναφέρει και άλλοτε σε προηγούμενα άρθρα μου και στον δημόσιο λόγο μου σε διαλέξεις περί ψηφιακής και φυσικής ασφάλειας. Είναι η έννοια της “υπερκάλυψης”. Εκεί δηλαδή όπου η ασφάλεια ενώ προηγουμένως χωριζόταν σε κομμάτια που αφορούσαν τον ψηφιακό και τον φυσικό κόσμο, όλα αυτά φαίνεται πλέον πώς μπαίνουν σε ένα χώρο, όπου υπερκαλύπτει το ένα το άλλο. Αρχικά, σε θέματα χρήσης πληροφορίας, μετά σε θέματα εξοπλισμού και σύντομα σε θέματα ικανοτήτων ανθρώπων που θα κινούνται στον χώρο ασφάλειας. Κάποιος ειδικός στον χώρο, δηλαδή, θα θεωρείται “μειωμένης ικανότητας” αν το γνωστικό του πεδίο περιορίζεται μόνο στο ψηφιακό (cyber/digital) ή στο φυσικό (physical) περιβάλλον ασφάλειας αντίστοιχα. Θυμίζω εδώ ως τελευταία φράση, πώς το FBI το 2018 – 2019 έχει ήδη εντάξει ως απαίτηση από τα υποψήφια στελέχη του, να έχουν τόσο ηλεκτρονικές γνώσεις πάνω σε θέματα ασφαλείας όσο και ικανότητες σε φυσικό επίπεδο κατά την διάρκεια εξέτασης τους.