Θρηκεία και Διπλωματία

της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*

Ιστορικός- Διεθνολόγος

Η Μέση Ανατολή είναι ένας ιερός, γεωγραφικός χώρος. 3 μεγάλες θρησκείες συνυπάρχουν, αποδεικνύοντας γιατί το συγκεκριμένο περιβάλλον πάντοτε παρουσίαζε ενδιαφέρον, και όχι μόνο σήμερα λόγω των οικονομικών παραμέτρων. Στην Μέση Ανατολή υπάρχουν τα Ιερά Προσκυνήματα των Χριστιανών, των Εβραίων και των Μουσουλμάνων

Το Ισραήλ είναι ο χώρος, όπου γεννήθηκαν δύο θρησκεύματα, και ένα τρίτο “διεκδικεί” τη θέση του στη συγκεκριμένη περιοχή. Τα Ιεροσόλυμα έχουν ιδιαίτερη σημειολογική διάσταση, όχι μόνο στην Διπλωματία, αλλά και στη Θρησκειολογία…

Η Θρησκειολογία πόρρω απέχει από τη Θεολογία ή πιο σωστά δεν φέρουν ερμηνευτική σύγκλιση. Η Θεολογία μελετά το ιδεολογικό περιεχόμενο μίας Θρησκείας, έτσι όπως αυτό αποτυπώνεται στα ιερά της Βιβλία. Η Θρησκειολογία μελετά ένα θρήσκευμα από την κοσμική του πλευρά, εντρυφώντας σε κοινωνιολογικές και λιγότερες ιδεολογικές παραμέτρους. Με πιο απλά λόγια και χωρίς τεχνικούς όρους, η Θρησκειολογία προσπαθεί να ανιχνεύσει πχ. γιατί μία θρησκεία “γεννήθηκε” σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό περιβάλλον, γιατί αναπτύχθηκε σε μία συγκεκριμένη χρονική εποχή, ποιο ήταν το πολιτειακό κατεστημένο της συγκεκριμένης εποχής, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του λαού που την ασπάστηκε πρώτος.

Στη βάση των παραπάνω, το ερώτημα που προκύπτει, είναι αν μπορούμε να συνδέσουμε τη Διπλωματία με τη Θρησκεία; Η Παγκόσμια Ιστορία έδειξε, ότι οι πιο σημαντικές πολεμικές συγκρούσεις έγιναν για την προστασία της θρησκευτικής ταυτότητας και ως εκ τούτου των Ιερών Προσκυνημάτων ή ακόμα ότι ένας πληθυσμός με αφορμή την κατίσχυση του θρησκεύματός του (και των πολιτισμικών παραμέτρων που απορρέουν από αυτό) επιβλήθηκε σε κοινωνικές ομάδες άλλου θρησκεύματος.

Και δεν είναι μόνο οι Οθωμανοί του 15ου αι., αλλά κάτω από την επίφαση του εκπολιτισμού και το προσωπείο του δωρητή, ο Παπισμός εισχώρησε στα περιβάλλοντα της Υποσαχάριας Αφρικής, οι Ρώσοι με την Βουλγαρική Εξαρχία αναμόχλευσαν το 1878 το βαλκανικό περιβάλλον, και η σημερινή Τουρκία με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα σε Σαχέλ και Μέση Ανατολή. Όλα τα παραπάνω παραδείγματα είναι μέρος της κοινωνικής πτυχής που συνδέει τη Διπλωματία με τη Θρησκεία.

Όμως, υφίσταται και μία άλλη πτυχή που ενώνει τους δύο αυτούς τομείς της δημόσιας ζωής των ανθρώπων και εντρυφεί σε ιδεολογικά μονοπάτια.

• Η Θρησκεία εμπεριέχει το ακατάλυπτο. Ίσως, και για τον λόγο αυτόν, δεν υφίσταται ένας μόνος ορισμός που να νοηματοδοτεί το περιεχόμενό της. Ο άνθρωπος, εξαιτίας του δέους που αισθάνεται για μία ανώτερη δύναμη που δεν μπορεί να την αγγίξει παρά μόνο να τη φαντασιώνεται, προσπαθεί με έναν τρόπο να επιβάλλει – με κάθε τρόπο και μέσο- και σε άλλες πληθυσμιακές ομάδες αυτό το ιδεολογικό κομμάτι, το τόσο ξεχωριστό.

Από την άλλη πλευρά, η Διπλωματία είναι το τεχνικό μέσο που χρησιμοποιείται, είτε για να αποφευχθεί μία σύγκρουση, είτε για να τερματίσει μία σύγκρουση. Και μία σύγκρουση, όπως όλοι γνωρίζουμε, έχει αιτίες κυρίως τις παραμέτρους που δημιουργεί η ταυτότητα (εθνοτική και θρησκευτική, αν και στο εθνοτικό περιέχεται εν πολλοίς και το θρησκευτικό) ενός λαού (πρώτος λόγος συμπλεκτικής σχέσης Θρησκείας με Διπλωματία)

1. Τα παραδοσιακά δόγματα (κυρίως των δύο Βιβλικών Θρησκειών, καθώς ο Μουσουλμανισμός έχει χώρο ανάπτυξης ακόμα και των αιρετικών δοξασιών και των δογμάτων του τη Μέση Ανατολή) αναπτύχθηκαν στην ανατολική περιφέρεια… Αντίθετα, τα νέα δόγματα πχ. του Χριστιανισμού, όπως ο Λουθηρανισμός, ο Καλβινισμός κτλ, αναπτύχθηκαν τον 16ο αιώνα και εξής, όταν ο Κόσμος μέσω της πολιτικής και του μέσου που ονομάζεται Διπλωματία προσπάθησε να “αναπτυχθεί”. Με πιο κατανοητά λόγια, η Θρησκεία άρχισε να μελετάται στη βάση της νατουραλιστικής (μη υπερφυσικής) προσέγγισης, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ενεργά από την πολιτική και εν γένει την Διπλωματία ως ένας τρόπος μη βίαιης επιβολής σε “ασθενείς “ομάδες της υπανάπτυκτης ανατολικής περιφέρειας, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία αποικιών… (δεύτερος λόγος συμπλεκτικής σχέσης Διπλωματίας με Θρησκεία)
2. Το ακατάλυπτο της Θρησκείας δημιουργεί εσωτερική πάλη στον άνθρωπο… Αμφισβητεί ή φανατίζεται… Γι’αυτό και οι Φιλόσοφοι της Θρησκείας, την αποκάλεσαν το όπιο των λαών, γι’ αυτό και η ιδεολογία του Κομμουνισμού απήχε από το ιδεολογικό κομμάτι μίας θρησκείας, γιατί επιδίωκε να συσπειρώσει κάτω από ενιαία ιδεολογία (βασιζόμενη σε ταξικά χαρακτηριστικά) τις πολυεθνοτικές και κυρίως πολυθρησκευτικές ομάδες που κατοικούσαν σε ένα περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε ότι ο εθνοτισμός μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα είχε βασική πτυχή του τη διάσταση της θρησκείας σε όλους τους λαούς και κυρίως στις παραδοσιακές κοινωνίες της ανατολικής περιφέρειας…
3. Η ακατάλυπτη αυτή διάσταση της Θρησκείας δεν μπορεί, όσο και περίεργο να φαίνεται αυτό, αλλά το έχει αποδείξει η Ιστορία και η Κοινωνιολογία των Θρησκειών, ότι βρίσκει αντίκρυσμα και πεδίο έκφρασης των ακραίων αντιθέσεων, ακόμα και σε διάσταση προσηλυτισμού στις παραδοσιακές κοινωνίες που ακόμα υφίστανται…. και όχι στη Δύση της Διπλωματίας…

Η Θρησκεία επιβάλλει συγκεκριμένες αρχές που ένα πολιτικό και πολιτειακό περιβάλλον, έτσι όπως διαμορφώθηκαν οι αρχές του από τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) και μετά είναι έξω από το ιδεολογικό υπόβαθρό του. Για το λόγο αυτό, τα σημερινά ευρωπαϊκά περιβάλλοντα δεν έχουν τους μηχανισμούς να αντιμετωπίσουν το Ισλαμικό Κράτος, έτσι όπως αναπτύσσεται σε αυτά.

Γιατί, το αξιακό σύστημά τους “απομονώνει” τη Θρησκεία, χρησιμοποιώντας την απλά ως στοιχείο ή μία παρακαταθήκη κοινωνισμού (όπως οργάνωσαν τις κοινωνίες τους στη βάση των ευρύτερων ιδεολογιών της εποχής που αναπτύχθηκαν και οργανώθηκαν) κι όχι ως δομικό στοιχείο του εθνοτισμού τους, καθώς οι Θρησκείες αναπτύχθηκαν στα παραδοσιακά περιβάλλοντα της ανατολικής περιφέρειας.

Έτσι λοιπόν, η Δύση χρησιμοποιεί τη Θρησκεία ως μία τεχνική πολιτικής και όχι ιδεολογική, για το λόγο αυτό και οι Δυτικοί δεν μπορούν να κατανοήσουν τη διάσταση του Πολιτικού Ισλαμ, ερμηνεύοντας μέχρι αυτήν την στιγμή τις κοινωνίες των ανατολικών μουσουλμανικών λαών και τον τρόπο που ενεργούν στη βάση πώς λειτουργούν οι δικές τους κοινωνίες… Και, επειδή δεν ξέρουν πώς στην πραγματικότητα πρέπει να προσεγγίσουν αυτά τα περιβάλλοντα της Μέσης Ανατολής, χρησιμοποιούν τεχνικές που είναι γνωστές σε αυτούς, άγνωστες ωστόσο ή εν μέρει άγνωστες πλέον για το συγκεκριμένο (ανατολικό) Κόσμο… Και μία τέτοια τεχνική είναι η Διπλωματία (τριτη συμπλεκτική παράμετρος Θρησκείας και Διπλωματίας).

4. Το Ισραήλ είναι ένας πολυπολιτισμικός Κόσμος με 3 Μεγάλες Θρησκείες να υφίστανται στο εσωτερικό του.Η Μέση Ανατολή είναι ένας χώρος που εσωκλείει τις 3 Μεγάλες αυτές Θρησκείες.Η Θρησκεία από μόνη της είναι μία ιδεολογία που δημιουργεί πάλη στον άνθρωπο.Η Μέση Ανατολή είναι πρώτα και κυρίαρχα ο χώρος που καθεμιά από τις 3 Θρησκείες δημιουργεί τις συνθήκες επιβίωσης και επιβολής των εθνοτικών ομάδων που τις ασπάζονται

Χριστός Ανέστη, Χρόνια Πολλά!!!

*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).