Οι σχέσεις Αζερμπαϊτζάν –ΗΠΑ πρόβλημα για τη Ρωσία και την περιοχή του Καυκάσου

Γράφει ο Κωνσταντίνος Νικολετόπουλος

Αζερμπαϊτζάν και ΗΠΑ έχουν αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση,  παρότι το Μπακού βρίσκεται πολύ κοντά στη Ρωσία, και συγκεκριμένα στην περιοχή του Καυκάσου που για τη Μόσχα είναι άκρως σημαντική. Οι σχέσεις των δυο χωρών άρχισαν να αναπτύσσονται το 1992, όμως εκείνη η περίοδος ήταν εξαιρετικά άσχημη για το Αζερμπαϊτζάν, καθώς μπορεί να έγινε ανεξάρτητο κράτος εν τούτοις όμως βρέθηκε αντιμέτωπο με την Αρμενία στον  πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.  Πρέπει να πούμε ότι ο τομέας του Καυκάσου άρχισε να είναι σημαντικός για τις ΗΠΑ αμέσως μετά τη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Κυρίως λόγω του γεγονότος ότι η Κασπία Θάλασσα είναι πλούσια σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο.

Οι ΗΠΑ αρχικά δεν  μπορούσαν να κάνουν πολλά επί διοίκησης Κλίντον, αφού  η περιοχή άνηκε στην επιρροή της  Ρωσίας. Μην  ξεχνάμε ότι την ίδια στιγμή,  με τον  πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ διεξαγόταν και ο πρώτος πόλεμος της Τσετσενίας. Έτσι οι σχέσεις σε πρώτη  φάση περιορίστηκαν  κυρίως στις οικονομικές δραστηριότητες.  Επί προεδρίας Κλίντον έγιναν διαδοχικές συναντήσεις του Αμερικανού προέδρου με τον Αζέρο ομόλογο του, Χαϊντάρ Αλίεφ,  αλλά και με τον Αρμένιο ομόλογο του Ρόμπερτ Κοτσαριάν. Από τις συναντήσεις,  ο Κλίντον  κατέστησε σαφές ότι οι ΗΠΑ είναι πιστές στις προσπάθειες που κατέβαλλε τότε η ομάδα  του Μίνσκ , για επίλυση της κρίσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ  χωρίς να θέλουν αλλαγή του Status Quo. Οι ΗΠΑ ήταν ξεκάθαρες ανέκαθεν ως προς αυτό το θέμα ότι δεν πρέπει να λυθεί με τα όπλα αλλά με το διάλογο. Οι Αζέροι βέβαια το 2020 επέλεξαν τον  πόλεμο για να απελευθερώσουν τα εδάφη που διεκδικούσαν  τον οποίο και κέρδισαν .

Πάντως, η θέση των ΗΠΑ στη σύγκρουση του 2020 ήταν να γίνουν ουσιαστικές διμερείς διαπραγματεύσεις  μεταξύ των δυο χωρών υπό την αιγίδα της ομάδας του Μίνσκ.  Τώρα το θέμα είναι γιατί οι ΗΠΑ τηρούν μέχρι σήμερα  ίσες αποστάσεις από τις δυο χώρες στο θέμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ; Ο λόγος είναι η ενεργειακή συνεργασία ΉΠΑ-Αζερμπαϊτζάν.

ΟΙ ΗΠΑ προσπαθούσαν από το τέλος της δεκαετίας του ‘90 να πάρουν ενεργειακά στο πλευρό τους το Αζερμπαϊτζάν και για το λόγο αυτό  άρχισαν να προωθούν από τότε την  κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου, με βασικότερο  τον αγωγό  Μπακού-Τσεϊχάν σε μια προσπάθεια να πάψει το Αζερμπαϊτζάν να εξαρτάται από τη Ρωσία.  Το Αζερμπαιτζάν άλλωστε είναι πλούσια χώρα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, άρα είναι  λογικό να θέλουν οι ΗΠΑ να διεισδύσουν στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και του Ιράν μέσω Αζερμπαϊτζάν.  Η πολιτική αυτή ως τώρα  έχει πετύχει, τουλάχιστον στον ενεργειακό τομέα, καθώς ο αγωγός ΤΑΠ  ο οποίος περνά από την Τουρκία και την Ελλάδα και καταλήγει στην Ιταλία είναι έτοιμος. Επίσης, λειτουργεί ήδη ο αγωγός Μπακού- Τιφλίδα- Τσεϊχάν αμερικανικών συμφερόντων, ο οποίος περνάει από το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία παρακάμπτοντάς τη Ρωσία .

Για την ιστορία, εγκαινιάστηκε το Μάιο του 2005. Και οι δυο αγωγοί  αποτελούν μια ενεργειακή νίκη ενεργειακή για τις ΗΠΑ, οι οποίες προχώρησαν σε αυτά τα έργα εκμεταλλευόμενες τα εσωτερικά προβλήματα της Ρωσίας κυρίως με τους Τσετσένους,  με τους οποίους βρισκόταν σε πόλεμο μέχρι το 2017.

Αξίζει να πούμε δυο λόγια για τον αγωγό Μπακού Τσεϊχάν. Ο συγκεκριμένος αγωγός ξεκινάει από το σταθμό Sangachal και καταλήγει στο τμήμα της Μεσογείου που ανήκει στην Τουρκία και άρχισε να λειτουργεί το 2006. Από το 2006 ως το 2009 παράγονταν 1.000.000 βαρέλια τη μέρα. Το έργο κόστισε 3,7 δις και έχει διάρκεια ζωής περίπου 40 χρόνια. Για τη κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού εργάστηκαν 10.000 άνθρωποι ενώ για τη συντήρηση του απαιτείται εργασία 1.000 ατόμων . Εδώ να πούμε ότι το 2008 προκλήθηκε πυρκαγιά στο συγκεκριμένο αγωγό, μετά από ενέργειες του PKK.

Οι ΗΠΑ έχουν καταφέρει κάτι επίσης πολύ σημαντικό : να αναπτύξουν στενή στρατιωτική συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν , μια συνεργασία η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι ο στρατός των Αζέρων έχει εκπαιδευτεί στη Τουρκία, κυρίως τα στελέχη των ειδικών δυνάμεων του στρατού του Αζερμπαϊτζάν . Άρα καταλαβαίνουμε αυτομάτως ότι οι αξιωματικοί του αζέρικου στρατού έχουν εκπαιδευτεί με βάση τα νατοϊκά πρότυπα. Το Αζερμπαϊτζάν λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, στρατιωτικά αυτή τη στιγμή ακροβατεί επικίνδυνα και αυτό γιατί  όλα τα προηγούμενα χρόνια συμμετείχε σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχαν και οι ΗΠΑ. Από το 2003 μέχρι το 2008, αζέρικες δυνάμεις συμμετείχαν στο πόλεμο του Ιράκ. Συνολικά 1.000 Αζέροι στρατιώτες στάλθηκαν στη πολυτάραχη αυτή χώρα της Μέσης Ανατολής.  Ένα άλλο μέτωπο στο οποίο ενεπλάκη το Αζερμπαϊτζάν ήταν το Αφγανιστάν.  Το Μπακού προσπαθούσε να συνεργάζεται όσο πιο στενά γίνεται με τον αμερικανικό στρατό, εκτός από το τουρκικό με τον οποίο βρίσκονταν στην ίδια βάση.

Σημειώνεται επίσης  μια ανοδική συμμετοχή των Αζέρων στον  πόλεμο αυτό. Αρχικά το 2002 μέχρι το 2008, η αζέρικη δύναμη αριθμούσε μόλις 22 άτομα. Το 2008 η δύναμη του αζέρικου στρατού αυξήθηκε σε 40 άτομα, ενώ ένα έτος μετά έφτασε τα 90 άτομα. Την εφταετία 2014-2021 η δύναμη του αζέρικου στρατού έφτασε  τα 120 άτομα, τα οποία αποχώρησαν από το Αφγανιστάν στις  27 Αυγούστου 2021,  μαζί με τους Τούρκους συναδέλφους τους. Θέλω να πω ότι παρά το γεγονός  πως το Αζερμπαιτζάν βρίσκεται κοντά στη Ρωσία και την παρουσία  από το 2020 έως σήμερα ρωσικού ειρηνευτικού σώματος (που αριθμεί 2.000 άνδρες στο Ναγκόρνο Καραμπάχ), το Μπακού έχει επιλέξει να έχει πολύ στενούς δεσμούς σε στρατιωτικό επίπεδο με τη Δύση.

Η στρατιωτική συνεργασία Αζερμπαϊτζάν- ΗΠΑ στον τομέα της ασφάλειας  είναι μια νίκη των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας,  καθώς στρατιωτικά η Ουάσινγκτον έχει καταφέρει να εισέλθει στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας. Και αυτό είναι πρόβλημα για τη Ρωσία,  καθώς μετά τη Γεωργία έχει χάσει σε ένα ποσοστό  και το Αζερμπαιτζάν. Κατά την προσωπική μου άποψη. η αποστολή ειρηνευτικής δύναμης της Ρωσίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έχει και αυτόν το στόχο, να απομακρύνει το Μπακού από την Ουάσινγκτον. Η Ρωσία θέλει να ελέγξει το Αζερμπαϊτζάν, και στην ουσία να κάνει τη χώρα να συνεργαστεί με τη Μόσχα.  Παρόλα αυτά όμως  το επίπεδο το οποίο βρίσκεται η συνεργασία  των ΗΠΑ με το Αζερμπαϊτζάν ανοίγει ευκαιρίες για την Ουάσινγκτον

Προκλήσεις για το Μέλλον

Το Αζερμπαϊτζάν  όμως αυτή τη στιγμή ακροβατεί μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Η παρουσία ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης  2.000 αντρών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ θα πρέπει να προβληματίσει  τους Αμερικανούς, καθώς λόγω των ενεργειών της Μόσχας που αναφέραμε παραπάνω παίζεται η αξιοπιστία των ΗΠΑ . Η διοίκηση Μπάιντεν θα πρέπει να ρίξει ιδιαίτερο βάρος στον ενεργειακό τομέα και στην ενεργειακή ανάπτυξη του Αζερμπαϊτζάν καθώς αυτή τη στιγμή είναι το μόνο όπλο που διαθέτει στην περιοχή για να καταπολεμήσει τη Ρωσία. Δε θα πρέπει να αφήσει να δράσει η Ρωσία ανεξέλεγκτα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, γιατί πολύ απλά η κατάσταση μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ για τα ενεργειακά συμφέροντα των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ πρέπει πάση θυσία να μείνουν κοντά στο Αζερμπαϊτζάν. Θα πρέπει να σταματήσουν να είναι προσηλωμένες αποκλειστικά  στο Status Quo  πριν το πόλεμο του 2016 και να στηρίξουν τους Αζέρους με τους οποίους  συνεργάζονται ενεργειακά,  αν θέλουν  φυσικά να μειώσουν  τη ρωσική επιρροή στη περιοχή. Έτσι, φαίνεται είναι τομή η συνεργασία Αζερμπαϊτζάν-  ΗΠΑ καθώς η Ουάσινγκτον συνεργάζεται με μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις του Καυκάσου.

Πηγές:

https://www.state.gov/u-s-relations-with-azerbaijan/

https://reliefweb.int/report/azerbaijan/briefing-clinton-meetings-armenia-azerbaijan

https://journals.openedition.org/ejas/11135?lang=fr

https://www.naftemporiki.gr/finance/story/113753/egkainia-tou-petrelaiagogou-mpakou-tiflidas-tseixan

https://www.rferl.org/a/1078614.html

https://web.archive.org/web/20090809204834/http://en.aswataliraq.info/?p=104156

https://static.dvidshub.net/media/pubs/pdf_2726.pdf

https://mod.gov.az/en/participation-in-international-peacekeeping-operations-027/

https://www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/who-we-are/operationsprojects/pipelines/btc.html

https://www.hydrocarbons-technology.com/projects/bp/