Καζακστάν: Μυστικά, ψέμματα και ξένα στρατεύματα

Luca Anceschi*
Carnegie Europe

Οι ψευδαισθήσεις του Καζακστάν για σταθερότητα, που προπαγανδίζονται προσεκτικά από το καθεστώς εδώ και 20 χρόνια, κατέρρευσαν την πρώτη εβδομάδα του 2022.

Οι ειρηνικές διαδηλώσεις που εξαπλώθηκαν στην αχανή έκταση του Καζακστάν από την 1η Ιανουαρίου, σύντομα καταλήφθηκαν από εγκληματικές συμμορίες και βίαια άτομα. Ακριβώς για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης ανομίας που αναπτύχθηκε στις 4-7 Ιανουαρίου, η κυβέρνηση του Καζακστάν ζήτησε τη στήριξη ξένων στρατευμάτων, τα οποία αναπτύχθηκαν γρήγορα από τoν (με ρωσική ομπρέλα) Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), του οποίου είναι μέλη η Αρμενία, η Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν.

Η αποκάλυψη του προβληματικού δεσμού μεταξύ διαμαρτυριών, βίας και ξένης παρέμβασης, προσφέρει ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία για το τι έχει συμβεί στο Καζακστάν την προηγούμενη εβδομάδα.

Ας εστιάσουμε πρώτα στους διαδηλωτές.

Μετά τη διαδικασία αλλαγής ηγεσίας που ξεκίνησε το καθεστώς το 2019, το δημοκρατικό έλλειμμα του Καζακστάν παρέμεινε μεγάλο. Η στάσιμη οικονομία της χώρας οδήγησε σε μαζική ανισότητα σε όλες τις κοινωνικές τάσεις, περιοχές και ηλικιακές ομάδες. Η κοινωνία του Καζακστάν σε μεγάλο βαθμό εξοργίστηκε από την αποτυχία του καθεστώτος να ανταπεξέλθει στις πολιτικές και οικονομικές υποσχέσεις της.

Την 1η Ιανουαρίου, κινητοποιημένοι από την εκτεταμένη δυσαρέσκεια, απλοί πολίτες και εργαζόμενοι στο Δυτικό Καζακστάν άρχισαν να διαδηλώνουν ενάντια σε μια ραγδαία άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου. Τα κοινωνικό-οικονομικά τους παράπονα σύντομα οδήγησαν σε ευρύτερες εκκλήσεις για πολιτική αλλαγή, που έγιναν πιο έντονες καθώς οι διαδηλώσεις εξαπλωνόταν ανατολικά σε όλο το Καζακστάν.

Μέχρι το πρωί της 4ης Ιανουαρίου, η κατακερματισμένη αντιπολίτευση του Καζακστάν ενώθηκε σε μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις, οι οποίες απαιτούσαν ειρηνικά συστημική αλλαγή.

Η βία στο Αλμάτι και αλλού διέκοψε την εξέλιξη των αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων, εμποδίζοντας κάθε πιθανότητα για την εγκαθίδρυση της συντονισμένης αντί-καθεστωτικής δράσης εντός και πέρα από τις λίγες δομημένες οργανώσεις της αντιπολίτευσης που δρουν στο πολιτικό τοπίο του Καζακστάν.

Μόνο μέσω εικασιών μπορεί κανείς να εμβαθύνει στο δεύτερο στάδιο της κρίσης του Καζακστάν.

Δεν υπάρχει σαφήνεια σχετικά με την ταυτότητα και -το πιο σημαντικό-τις πολιτικές δεσμεύσεις των βίαιων ομάδων που έφεραν χάος και καταστροφή στο Καζακστάν.

Αναφορές από το εσωτερικό της χώρας – όπου η κυβέρνηση επέβαλε πλήρη αποκλεισμό του internet και συνεχίζει να εμποδίζει την πρόσβαση σε ξένους δημοσιογράφους- επιβεβαίωσαν ότι στη διάρκεια της 4-6 Ιανουαρίου, αυτές οι ανατρεπτικές ομάδες δεν συνάντησαν αντίσταση από αστυνομικές δυνάμεις και τις κρατικές υπηρεσίες, που συνήθως τις συναντάει κανείς παντού όταν προκειτα για τον περιορισμό δημοσίων εκδηλώσεων διαφωνίας στο Καζακστάν.

Κρίνοντας με βάση την πολυετή ερευνητική μου ενασχόληση με την πολιτική του Καζακστάν, αυτή η τελευταία ανατριχιαστική εξέλιξη υποδηλώνει ότι η βία που εκδηλώνεται από αυτούς τους παράγοντες, αντιπροσωπεύει τη δημόσια εκδήλωση μιας άνευ προηγουμένου αστάθειας του καθεστώτος.

Τα γεγονότα των αρχών του 2022 είναι το αποκορύφωμα μιας βαθιάς διάσπασης στο καθεστώς μετά το 2019, αποκαλύπτοντας την ύπαρξη δύο εμπόλεμων ομάδων: η μία συνενώθηκε γύρω από τον σημερινό πρόεδρο Kassym-Jomart Tokayev. Η άλλη -κάπως συνδεδεμένη με την οικογένεια του πρώην προέδρου Nursultan Nazarbayev- είχε τον ντροπιασμένο πλέον πρόεδρος της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας του Καζακστάν (KNB), Karim Massimov, την πολιτική αιχμή του δόρατος. Ο Karim Massimov, κορυφαίος του καθεστώτος του Καζακστάν, αντιπροσώπευε ένα στοιχείο συνέχειας μεταξύ της ελίτ της εποχής Nazarbayev και του συστήματος εξουσίας που αναπτύχθηκε υπό τον Tokayev.

Μπορεί κανείς να υποθέσει μόνο ότι, κρυμμένες πίσω από ειρηνικούς διαδηλωτές, οι εναντίον του Tokayev δυνάμεις χρησιμοποίησαν στρατιώτες που συνδέονται με τον εγκληματικό υπόκοσμο του Καζακστάν για να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα και να υποχρεώσουν σε μια αλλαγή ηγεσίας.

Περαιτέρω στοιχεία αυτής της διάσπασης του καθεστώτος μπορούν να φανούν στο πλαίσιο της παρέμβασης του CSTO, του τρίτου κρίσιμου στοιχείου στον χαρακτηρισμό της κρίσης στο Καζακστάν που προσφέρεται σε αυτή τη θέση.

Καθώς η βία ξέσπασε στους δρόμους του Καζακστάν, ο πρόεδρος Tokayev είχε τόσο λίγη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις ασφάλειας του που δεν θα μπορούσε καν να αναπτύξει μια σχετικά μικρή δύναμη ταχείας επέμβασης, αποτελούμενη εξ ολοκλήρου από προσωπικό του Καζακστάν.

Το μέγεθος της αποστολής του CSTO  υποδηλώνει ότι ένα περιορισμένο σώμα ήταν πράγματι αρκετό για να αποκαταστήσει την τάξη στις κύριες πόλεις του Καζακστάν, έναν στόχο που οι δυνάμεις του CSTO πέτυχαν με σχετική ευκολία μετά την απόβασή τους στο Καζακστάν. Ένα πραγματικά δίκοπο μαχαίρι, η υποστήριξη του CSTO επέτρεψε στον Tokayev και τους συμμάχους του να διατηρήσουν την εξουσία προς το παρόν, ωστόσο συνέδεσε, ίσως άρρηκτα, το πολιτικό μέλλον του Καζακστάν με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος βοήθησε στην έναρξη της εποχής Tokayev.

Σε αυτό το νέο κεφάλαιο της πολιτικής του ιστορίας, η σχέση του Καζακστάν με τη Ρωσία αναμφίβολα θα φιλτραριστεί μέσα από τον φακό της απολυταρχικής αλληλεγγύης που έδωσε ο Πούτιν μέσω της παρέμβασης του CSTO. Ο πολυσχιδής χαρακτήρας του Καζακστάν -το μάντρα της εξωτερικής πολιτικής της εποχής Nazarbayev- είναι τώρα κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Ως συνέπεια, μπορεί εύλογα να περιμένουμε ότι το καθεστώς του Nur-Sultan θα εγκαταλείψει την παραδοσιακή του επιφυλακτικότητα αναφορικά με την ένταξή της στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.

Στο εσωτερικό, η κρίση του Καζακστάν, υποκίνησε πιο σκληρή απολυταρχική δυναμική. Σε μια ένδειξη για το τι πρόκειται να έρθει, η επίσημη ρητορική συγχέει τώρα τους ειρηνικούς διαδηλωτές με τις βίαιες ομάδες όταν αποδίδουν την ευθύνη για τις ταραχές στις αρχές Ιανουαρίου, ενώ κανένας αξιωματούχος του Καζακστάν δεν αναγνώρισε τον αγώνα των ελίτ που τόσο βαθιά επηρέασε την εξέλιξη της κρίσης.

Δεν υπάρχει ίσως τίποτα πιο επιζήμιο για το εμμονικό καθεστώς του Καζακστάν από το να πρέπει να παραδεχθεί την αστάθεια που είδαμε την προηγούμενη εβδομάδα.

Καθώς η τάξη αποκαθίσταται εν μέρει, τα κρατικά όργανα πληροφοριών συνέχισαν να διατηρούν ένα σύννεφο σιωπής για όσα συνέβησαν στο Καζακστάν. Η παραπληροφόρηση και η προσομοίωση είναι τα βασικά εργαλεία του Tokayev για να αποσπάσει την προσοχή του κόσμου από τις πολλές παρατυπίες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης και αυτές που αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν, αυτή τη φορά στο όνομα της σταθερότητας.

Αυτό το νέο κεφάλαιο στην ιστορία του Καζακστάν, μπορεί να είναι κάλλιστα ένα από τα πιο σκοτεινά του.

*Ο Luca Anceschi είναι καθηγητής Ευρασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, όπου είναι επίσης εκδότης του περιοδικού Europe-Asia Studies.