FT: Τι γνωρίζει η Google για το μέλλον του πολέμου

Gillian Tett
Financial Times 

Πριν από τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Κίεβο, έπεσα πάνω σε κάποια στελέχη της Jigsaw, μιας μονάδας έρευνας και ανάπτυξης της Alphabet, μητρικής της Google. Αρχικά υπέθεσα πως πουλούσαν την τελευταία τους τεχνολογική καινοτομία. Αλλά όχι: είχαν μόλις επιστρέψει από μια ριψοκίνδυνη αποστολή εύρεσης στοιχείων στις γραμμές του μετώπου του πολέμου που κόχλαζε στην Ντονμπάς της Ουκρανίας, για να μελετήσουν τον ψηφιακό πόλεμο και την παραπληροφόρηση.

Αυτό που παρατήρησαν τους προκάλεσε ανησυχία –όπως και σε μένα. Μια αιτία ήταν πως υπήρχαν ήδη εκτεταμένες αποδείξεις πως οι Ρώσοι χρησιμοποιούσαν την Ουκρανία ως εργαστήριο για την ανάπτυξη ψηφιακού πολέμου, τόσο με χάκινγκ όσο και με χειραγώγηση στα social media, παρόμοιο με αυτόν που εξαπολύθηκε στις αμερικανικές εκλογές του 2016.

Έκθεση του αμερικανικού στρατού τότε, με τίτλο «The Little Green Men», σημείωνε πως «ο ρωσικός πόλεμος πληροφοριών αναδύεται ως βασικό συστατικό στοιχείο της ρωσικής στρατηγικής». Ο τίτλος της έκθεσης αντανακλούσε το γεγονός πως οι «άγνωστοι Ρώσοι πράκτορες» που συνεχώς έφθαναν στην Ντονμπάς «για να οργανώσουν και να ηγηθούν διαδηλώσεων και παραστρατιωτικών επιχειρήσεων» -και στη συνέχεια να πλημμυρήσουν το διαδίκτυο με παραποιημένο υλικό- λέγονταν στην περιοχή «μικρά πράσινα ανθρωπάκια».

Η άλλη αιτία ανησυχίας ήταν πως οι Ουκρανοί στρατιώτες και πολίτες που μίλησαν στην ομάδα της Jigsaw φαίνονταν να μην είναι καλά εξοπλισμένοι για να πολεμήσουν εκείνες τις κυβερνοεπιθέσεις. «Είχες στρατιώτες με μερικές κάρτες SIM σε φθηνά κινητά, αλλά δεν ήταν καθόλου προηγμένα. Δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν με τίποτα», θυμάται η Yasmin Green, στέλεχος της Jigsaw. Η Alphabet πρόσφερε αργότερα ψηφιακά εργαλεία στην Ουκρανία, όπως το Project Shield, για να βοηθήσει ομάδες πολιτών να αντιμετωπίσουν τις κυβερνοεπιθέσεις που καταπίεζαν ή που διαστρέβλωναν πληροφορίες. (Το Defend λειτουργεί αποτρέποντας τις επιθέσεις άρνησης παροχής υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται από χάκερ.) Αν και οι τεχνολογικοί γίγαντες δεν κατάφεραν να κάνουν αυτό που χρειάζονταν περισσότερο οι ψηφιακοί κριτικοί, συγκεκριμένα να καταργήσουν οι ίδιοι όλη την παραπληροφόρηση.

Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, η προσοχή του κόσμου είναι επικεντρωμένη στην αιματηρή τραγωδία του φυσικού πολέμου στην Ουκρανία. Αλλά όπως σημείωσε η ομάδα της Alphabet, μια δεύτερη μάχη δίνεται εδώ και καιρό στον κυβερνοχώρο. Και εκεί οι Ουκρανοί φαίνεται πως θριάμβευσαν με τρόπους που έχουν εκπλήξει πολλούς.

Μια ένδειξη είναι πως οι Ρώσοι δεν φαίνεται να εξαπέλυσαν πολλές επιτυχημένες κυβερνοεπιθέσεις (ακόμα). Μια άλλη είναι πως στον πόλεμο πληροφοριών, εκείνα τα ψηφιακά «μικρά πράσινα ανθρωπάκια» αγνοούνται: αν και η παραπληροφόρηση εντείνεται στη Ρωσία, αλλού είναι πιο περιορισμένη.

Αντιθέτως, η Ουκρανία έχει ευνουχίσει επιδέξια τις ρωσικές επιθέσεις πληροφοριών σχεδόν παντού (εκτός από ορισμένα μέρη). Έχει επίσης εξαπολύσει μια δική της, επιτυχημένη επίθεση πληροφοριών, που είναι προσεκτικά τμηματοποιημένη για τα διάφορα κοινά. Ο πληθυσμός, για παράδειγμα, λαμβάνει επίκαιρο περιεχόμενο για την τόνωση του ηθικού, που έχει σχεδιαστεί για να καλλιεργήσει την αντίσταση και την ενότητα. Για παράδειγμα τα βιντεομηνύματα που δείχνουν «απλούς» πολίτες να παντρεύονται στις γραμμές του μετώπου.

Πραγματικά χρήσιμο

Η Ουκρανία έχει επίσης προσπαθήσει να σπρώξει περιεχόμενο και στη Ρωσία, παρά τους ελέγχους. Το κανάλι RF200 του Telegram, για παράδειγμα, δείχνει βίντεο Ρώσων στρατιωτών που έχουν συλληφθεί, στο πλαίσιο του όχι και τόσο διακριτικού πολέμου πληροφοριών. Εν τω μεταξύ, έχει εμφανιστεί ένα μπαράζ περιεχομένου στην αγγλική γλώσσα που στοχεύει και στο δυτικό κοινό. Τα αγαπημένα μου είναι posts της Kira Rudik, μιας βουλευτού που έχει συγκεντρώσει ένα τεράστιο κοινό μιλώντας για τη ζωή της στην πρώην ντουλάπα της που έχει μετατραπεί σε καταφύγιο. 

Είναι πάντα ακριβές αυτό το περιεχόμενο; Όχι: υπάρχει πολύ υλικό που έχει να κάνει με την εμψύχωση. Ούτε συμμορφώνεται πάντα το περιεχόμενο αυτό με τους παγκόσμιους κανόνες. Η Διεθνής Αμνηστία λέει πως τα βίντεο των Ρώσων στρατιωτών παραβιάζουν την Τρίτη Σύμβαση της Γενεύης, που υποτίθεται πως προστατεύει τους αιχμάλωτους πολέμου από της «προσβολές και τη λαϊκή περιέργεια»

Αλλά το βασικό σημείο είναι πως το Κίεβο έχει κυριαρχήσει στον πόλεμο του messaging. Αυτό είναι εκπληκτικό δεδομένου το πόσο επιτυχημένες υπήρξαν κατά την τελευταία δεκαετία οι εκστρατείες παραπληροφόρησης και χειραγώγησης της Ρωσίας, όχι μόνο στην ανατολική Ουκρανία, αλλά ακόμα και σε μέρη όπως η Αμερική. Όπως παρατηρεί η Green της Jigsaw, «όταν σκέφτομαι τι είδα το 2018 και τι έχει συμβεί τώρα, νοιώθω να ένα κόμπο στο λαιμό».

Τι εξηγεί τη στροφή αυτή; Μια εξήγηση είναι πως οι κυβερνοεπιθέσεις και οι επιθέσεις παραπληροφόρησης λειτουργούν καλύτερα κατά τη διάρκεια των «γκρίζων» (ή ακήρυχτων) πολέμων· όταν ξεσπά πλήρως η σύγκρουση, τότε αποκτούν λιγότερη σημασία. Κανένας όγκος προπαγάνδας δεν θα κερδίσει τις καρδιές και το μυαλό ενός πληθυσμού που ψάχνει καταφύγιο από τους πυραύλους. Μια άλλη εξήγηση είναι ίσως πως ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Vololymyr Zelensky, μαζί με ορισμένους συμβούλους του, είχαν κάποτε μια εταιρεία τηλεοπτικών παραγωγών, άρα γνωρίζει γιατί η δημιουργία περιεχομένου έχει σημασία στον σημερινό κόσμο.

Υποψιάζομαι όμως πως ένα τρίτο στοιχείο είναι ο λόγος για τον οποίον η Alphabet πήγε στην Ουκρανία: ο μακροχρόνιος πόλεμος στην Ντονμπάς έκανε τους Ουκρανούς αξιωματούχους να αποκτήσουν πλήρη επίγνωση των ευάλωτων σημείων της χώρας – και πρόθυμους να τα αντιμετωπίσουν με οποιαδήποτε εξωτερική εμπειρογνωμοσύνη μπορούσαν να βρουν.

Μετά από αρκετά χρόνια φυσικού και ψηφιακού πολέμου, έγιναν μπαρουτοκαπνισμένοι. Αυτή η εμπειρία τους έμαθε επίσης κάτι σημαντικό: η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης απαιτεί ενωμένη πολιτική βούληση, και όχι μόνο επειδή –όπως το θέτει ο CEO της Jigsaw, Jared Cohen- «δεν υπάρχει μια απλή τεχνολογική λύση στην παραπληροφόρηση». Άλλες χώρες με λιγότερη πολιτική βούληση θα πρέπει να το λάβουν αυτό υπ’ όψιν, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Δύσης.