Τουρκία: στη δίνη μιας ενεργειακής κρίσης

Dimitar Bechev*
Carnegie Moscow Center 

Τον Σεπτέμβριο, η BOTAS, η κρατική εταιρεία παροχής φυσικού αερίου της Τουρκίας, είχε άσχημα νέα για τους πελάτες της. Αύξησε τις τιμές κατά 20,4% για τα νοικοκυριά, 47,6% για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και 50,8% για τους βιομηχανικούς καταναλωτές.

Αυτή η αύξηση δεν ήταν πρωτοφανής. Τον περασμένο Ιούνιο, οι τιμές αυξήθηκαν 30% για τα νοικοκυριά, 16% για τους σταθμούς ενέργειας και 10% για τις βιομηχανίες. Από την έναρξη του 2022, η αύξηση για τη βιομηχανία μεγάλης κλίμακος είναι σχεδόν τετραπλάσια, ενώ οι χρεώσεις για τα νοικοκυριά έχουν σχεδόν διπλασιαστεί. Εάν το τέλος του 2020 θεωρηθεί ως σημείο αναφοράς, η άνοδος των τιμών στο φυσικό αέριο είναι εξαπλάσια.

Οι υψηλές τιμές πλήττουν ένα μεγάλο τμήμα του τουρκικού πληθυσμού, ιδιαίτερα καθώς μπαίνει ο χειμώνας και η ζήτηση αυξάνεται. Τα στοιχεία από το 2020 δείχνουν ότι 16,8 εκατ. νοικοκυριά από το σύνολο των 22,4 εκατ., σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία, καταναλώνουν απευθείας φυσικό αέριο. Πολλοί περισσότεροι εξαρτώνται από την ηλεκτρική ενέργεια, η τιμή της οποίας συνδέεται με το φυσικό αέριο. Την 1η Σεπτεμβρίου, η EDPK, η ρυθμιστική αρχή ηλεκτρικής ενέργειας, ανακοίνωσε αύξηση 20% για τα νοικοκυριά και 80% για τη βιομηχανία. Αυτή τη στιγμή, ο μέσος Τούρκος καταναλωτής πληρώνει περίπου 250 δολάρια για μια μεγαβατώρα, σε σχέση με τα 198 δολάρια στη Γερμανία και τα 172 δολάρια στην Ισπανία.

Οι αυξανόμενοι λογαριασμοί ενέργειας έχουν μόνο επιδεινώσει τα χρόνια προβλήματα της Τουρκίας με τον πληθωρισμό. σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι τιμές καταναλωτή έχουν εκτοξευτεί 80% σε ετήσια βάση, σε μια αύξηση που δεν έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 24 χρόνια. Ωστόσο, ανεπίσημες εκτιμήσεις της ENAG, μιας ομάδας οικονομολόγων, υποδηλώνουν ότι το πραγματικό ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο. Τον περασμένο Ιούλιο, η ENAG ανέφερε ότι το πραγματικό ποσοστό του πληθωρισμού είναι στο 176,1%. Συγκριτικά, η ευρωζώνη, η οποία αντιμετωπίζει επίσης την απειλή του πληθωρισμού, παλεύει με ένα ποσοστό 9%.

Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθούν οι πολιτικές συνέπειες του πληθωρισμού γενικότερα, και το υψηλότερο κόστος της ενέργειας, ειδικότερα. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν αγωνίζεται για την επανεκλογή του τον επόμενο Ιούνιο. Παράλληλα, το κόμμα Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη του οποίου ηγείται, ελπίζει να διατηρήσει τη θέση του ως η μεγαλύτερη δύναμη στο τουρκικό κοινοβούλιο. Ωστόσο, αυτό που κάποτε ήταν το ατού του ΑΚΡ, η διαχείριση της οικονομίας, είναι τώρα μια ζημιά. Η ανάμιξη του προέδρου στη νομισματική πολιτική έχει επιδεινώσει μια δύσκολη κατάσταση, καθώς τα επιτόκια διατηρούνται χαμηλά, σε αντίθεση με την τάση στις μεγάλες οικονομίες παγκοσμίως. Η συνακόλουθη πτώση της τουρκικής λίρας, ο πληθωρισμός, και το υψηλότερο κόστος διαβίωσης, πλήττουν την υποστήριξη του Ερντογάν. Η δημοτικότητά του είναι σε ιστορικό χαμηλό. Η αντιπολίτευση, που σχηματίστηκε γύρω από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα και το Καλό Κόμμα, ελπίζει ότι μπορεί να κερδίσει την εξουσία, όπως έκανε στις μεγάλες τουρκικές πόλεις, συμπεριλαμβανομένων των Κωνσταντινούπολης και Άγκυρας, στη διάρκεια των τοπικών εκλογών του 2019. Ο δύσκολος χειμώνας και οι υψηλές τιμές ενέργειας μπορούν να πείσουν αρκετούς ψηφοφόρους να μην στηρίξουν τον Ερντογάν και το ΑΚΡ.

Όπως θα περίμενε κανείς, οι αρχές κάνουν ό,τι μπορούν για να μετριάσουν τον αντίκτυπο της εκτίναξης των λογαριασμών ενέργειας. Οι διαφορετικές χρεώσεις για το αέριο σε βιομηχανικούς καταναλωτές και σε νοικοκυριά, υποδηλώνουν το γεγονός ότι η BOTAS επιδοτεί τους τελευταίους. Ως αποτέλεσμα, η εταιρεία παρουσιάζει μεγάλα ελλείμματα. Το 2021, έλαβε διάσωση από το δημόσιο ύψους 100 δισ. τουρκικών λιρών (6,8 δισ. δολάρια). Η BOTAS επίσης αγοράζει δισ. δολαρίων από την κεντρική τράπεζα για να πληρώσει για τις εισαγωγές. Όταν οι τιμές φυσικού αερίου στην Ευρώπη ξεπερνούν τα όρια, λόγω των επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία, αυτό επιβαρύνει περαιτέρω την τουρκική οικονομία.

Όλα αυτά αναδεικνύουν τις ανταγωνιστικές δυνάμεις που βρίσκονται στη χώρα. Ο Ερντογάν προσπαθεί να επωφεληθεί από τον πόλεμο γεωπολιτικά, παίζοντας τον διαμεσολαβητή μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Και κάποιες φορές τα καταφέρνει. Αλλά η σύγκρουση αυξάνει τα προβλήματα της Τουρκίας στο εσωτερικό. Σχεδόν τα μισά από τα 62 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που καταναλώνονται ετησίως στη χώρα, φθάνουν μέσω αγωγού από τη Ρωσία. Τον προηγούμενο Ιανουάριο, η BOTAS υπέγραψε μια νέα τετραετή συμφωνία με την Gazprom για 5,75 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, για να παραδοθούν μέσω του αγωγού TurkStream. Αυτό, φαίνεται να ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια της Τουρκίας καθώς οι ροές από τη Ρωσία δεν έχουν διακοπεί, σε αντίθεση με τις προμήθειες προς την ΕΕ. Από τη στιγμή που ο TurkStream παρακάμπτει την Ουκρανία, η Τουρία δεν κινδυνεύει να αποκοπεί εξαιτίας των μαχών.

Την ίδια στιγμή, η εξασθένιση της λίρας οδηγεί στα ύψη το κόστος των εισαγωγών αερίου, καθώς οι συμβάσεις προμήθειας εκφράζονται σε αμερικανικά δολάρια. Παρόλο που η BOTAS πληρώνει λιγότερα από άλλους πελάτες επειδή το συμβόλαιό της συνδέεται με τις τιμές του πετρελαίου και όχι με τις τιμές στους κόμβους φυσικού αερίου της Ευρώπης, όπως συμβαίνει με τις συμφωνίες της Gazprom με την Ουγγαρία ή την Ελλάδα, εξακολουθεί να είναι υπό πίεση. Η Τουρκία εμφανίζει τεράστιο εμπορικό έλλειμμα -62,2 δισ. δολάρια στην περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουλίου αυτό το έτος, σε μια αύξηση 143,7% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. η Άγκυρα αγοράζει επίσης περισσότερο ρωσικό πετρέλαιο, διπλασιάζοντας τις αγορές της στα 200.000 βαρέλια ημερησίως. Αυτή η επιλογή έχει οριακά θετική επίπτωση, καθώς το ρωσικό αργό αυτή τη στιγμή πωλείται με έκπτωση. Αλλά μετά βίας αλλάζει τη συνολική εικόνα.

Αντί να προσπαθεί να πείσει τη Μόσχα για καλύτερες εμπορικές συνθήκες, ο Ερντογάν φαίνεται πρόθυμος να διευκολύνει τον Πούτιν. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας της Σαγκάης στη Σαμαρκάνδη, οι δυο τους δήλωσε ότι η Τουρκία θα πληρώνει το 25% του αερίου της σε ρούβλια. Αν και δεν έχουν ακόμη δει όλα τα θέματα να επιλύονται, υπονοούσε ότι η Άγκυρα θα αγοράζει ρωσικό νόμισμα με τα αποθέματά της σε δολάρια, για να διακανονίζει τις πληρωμές. Η ώθηση για τη συναλλαγματική ισοτιμία του ρωσικού νομίσματος μαζί με την υποχώρηση της λίρας, σημαίνει ότι η Τουρκία θα απορροφήσει τις ζημιές. Ενώ υπάρχουν πολλές υποψίες για το ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να επωφεληθεί από τις δυτικές κυρώσεις και να προσελκύσει επιχειρήσεις στην Τουρκία ως κερκόπορτα στη Ρωσία, η ενεργειακή του διπλωματία θα μπορούσε να αποδειχθεί αντιπαραγωγική.

*Ο Dimitar Bechev είναι επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe. Με τα άρθρα του  εστιάζει στην Κεντρική, Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη.