Τρομοκρατία στην Τουρκία και στην άκρη χάος

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Η τρομοκρατία είναι ένα είδος πολέμου. Ενώ τα πολύπλοκα προσαρμοστικά συστήματα στον πόλεμο έχουν κάποια κατεύθυνση, και κάποιο έλεγχο, ωστόσο κανένας δεν μπορεί να ελέγξει την τρομοκρατία. Όλοι είναι εγκλωβισμένοι σε ένα φαινόμενο πάνω και πέρα από τον εαυτό τους. Όπως το χάος είναι ένας συγκεκριμένος τύπος πολυπλοκότητας, έτσι και η τρομοκρατία είναι ένας συγκεκριμένος τύπος αήθους ανταγωνισμού μεταξύ αντιπάλων. Είναι ένα είδος χαοτικού πολέμου, διότι είναι ντετερμινιστικός και μη γραμμικός. Είναι ένα χαοτικό σύστημα που παράγεται από τον δυναμικό ανταγωνισμό μεταξύ πολύπλοκων προσαρμοστικών συστημάτων, μια σύγκρουση πάθους και μίσους, πιθανότητας και τύχης που μπορεί να καταλήξει σε απρόβλεπτες καταστάσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά σημαίνουν ότι το σύστημα είναι πλήρως χαοτικό, όπου οι δυναμικές αλληλεπιδράσεις δεν είναι ποτέ σε ισορροπία αλλά και ποτέ εντελώς τυχαίες.

Στην τρομοκρατική επίθεση που συγκλόνισε το κέντρο της Κωνσταντινούπολης την Κυριακή, σκοτώθηκαν τουλάχιστον έξι και τραυματίσθηκαν δεκάδες άλλοι, είναι σημαντικό να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι. Το ερώτημα είναι πώς θα καθοριστεί ποιος είναι υπεύθυνος;

Για να συμβεί μια τρομοκρατική ενέργεια, πρέπει να πληρούνται τρεις αρχικές προϋποθέσεις:

1) να υπάρχει πολιτική αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ή περισσότερων παραγόντων. Χωρίς τέτοιου είδους αλληλεπίδραση δεν μπορεί να υπάρξει σύγκρουση μεταξύ των πολιτικών παραγόντων. Χωρίς πολιτική αλληλεπίδραση, οι πολιτικοί παράγοντες δεν θα έχουν καν επίγνωση της ύπαρξης του άλλου και επομένως δεν θα βιώσουν καμία πολιτική σύγκρουση.

2) να υπάρχει μια πολιτική σύγκρουση που εκδηλώνεται στους διαφορετικούς στόχους των εμπλεκομένων παραγόντων. Εάν δύο πολιτικές οντότητες εμπλακούν σε πολιτικές που δεν διαφωνούν, δεν θα υπάρξει πόλεμος μεταξύ τους.

3) να υπάρχει προθυμία για χρήση πολιτικής βίας ή της απειλής αυτής. Οι οντότητες μπορούν, και το κάνουν συχνά, για να επιλύουν πολιτικές συγκρούσεις βίαια. Μια πολιτική σύγκρουση γίνεται πόλεμος μόνο με την εισαγωγή πολιτικής βίας (δηλαδή οργανωμένη βία για πολιτικούς σκοπούς).

Εάν απουσιάζει κάποια από αυτές τις προϋποθέσεις, δεν θα υπάρξει τρομοκρατική ενέργεια. Δεν υπάρχει πιθανότητα σύγκρουσης ή βίας εάν δεν αλληλεπιδρούν. Δεν υπάρχει λόγος για βία εάν δεν υπάρχει σύγκρουση. Και αν δεν υπάρχει προθυμία να επιστρατεύσουν τη βία, η σύγκρουση θα επιλυθεί με άλλα μέσα.

Ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μας έχει συνηθίσει συχνά να κατηγορεί τους αντιπάλους του για τρομοκρατία με ελάχιστα ή καθόλου στοιχεία.

Με τον πληθωρισμό να ξεπερνά το 85% και το τουρκικό νόμισμα σε ελεύθερη πτώση, ο Ερντογάν χρειάζεται απεγνωσμένα να συσπειρώσει το τουρκικό κοινό.

Επίσης, επιδιώκει να χαρακτηρίσει τους Σύρους Κούρδους ως τρομοκράτες συνδέοντας την τρομοκράτη με την Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας.

Μπορεί επίσης να επιδιώξει να χρησιμοποιήσει την αιματοχυσία και την κατηγορία της ενοχής των Κούρδων για να εκβιάσει παραχωρήσεις από τη Σουηδία. Χωρίς να αποτελεί κανόνα, αφορά κυρίως την τακτική, και έχει άμεση σχέση με την απάτη και την πανουργία.

Έτσι ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τον δόλο, και με κατάλληλη προπαγάνδα θα εκμεταλλευτεί την κατάσταση. Για έναν τελείως ανίσχυρο, τόσο ο δόλος όσο και η πανουργία, αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο για αποφασιστικό τακτικό πλήγμα έναντι των αντιπάλων του.

Όμως η τρομοκρατία μετακινείται από μια πιθανότητα ή μια απειλή σε μια πραγματικότητα, μόλις χρησιμοποιηθεί η οργανωμένη βία. Αυτές οι αρχικές συνθήκες δημιουργούν έναν πόλεμο από τις οποίες εξαρτάται η πολιτική επιβίωση του τούρκου προέδρου. Αλληλεπιδρούν συνεχώς, ενισχύονται και αλληλοϋποτάσσονται. Ο Ερντογάν δεν είναι ο πρώτος που θα χρησιμοποιούσε την τρομοκρατία για τέτοιους κυνικούς σκοπούς. Όταν ήταν πρωθυπουργός της Ρωσίας ο Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποίησε τη βομβιστική επίθεση από τους Τσετσένους αυτονομιστές σε πολυκατοικία στη Μόσχα για να εδραιωθεί στην εξουσία. Σήμερα, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι ο ίδιος ο Πούτιν ήταν πίσω από την επίθεση.

Το φαινόμενο της πεταλούδας είναι, φυσικά, παρών και στην τρομοκρατία. Ένας στρατιώτης που χτυπά το λάθος άτομο, ή η λήψη μιας φωτογραφίας που αποδεικνύει ένα έγκλημα πολέμου μπορεί να έχει μια τεράστια και απρόβλεπτη στρατηγική επίδραση σε ολόκληρο τον πόλεμο. Ένας μόνο Σέρβος τρομοκράτης στο Σεράγεβο το 1914 κατάφερε να πυροδοτήσει έναν παγκόσμιο πόλεμο. Η έλλειψη αναλογικότητας σημαίνει ότι οποιαδήποτε έξοδος του συστήματος δεν είναι απαραίτητα ανάλογη με την είσοδο που την παρήγαγε. Σε ένα γραμμικό σύστημα, υπάρχει μια προβλέψιμη, επαναλαμβανόμενη σχέση μεταξύ της εισόδου και της τελικής κατάστασης. Εφόσον ένα σύστημα γίνεται μη γραμμικό, η τροχιά της εισόδου γίνεται απρόβλεπτη, δηλαδή χαοτική.

Με όλα αυτά στο μυαλό μας και βλέποντας τον Ερντογάν να κουνάει το δάχτυλο προς όποιον θεωρεί αντίπαλό του μάλλον θέλει να εκμεταλλευτεί πολιτικά το τρομοκρατικό κτύπημα.

Ωστόσο, εάν θέλει πραγματικά τη διαλεύκανση, θα πρέπει να επιτρέψει στη διεθνή κοινότητα να διερευνήσει ανεξάρτητα. Με απλά λόγια, ο Ερντογάν είναι αναξιόπιστος για το ΝΑΤΟ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση και εκτιμάται ότι δεν θα δεχτούν τον λόγο του. Αν ο Ερντογάν δεν έχει τίποτα να κρύψει, τότε δεν πρέπει να αρνηθεί την ευκαιρία να επιβεβαιώσει την έρευνά με διεθνείς παρατηρητές.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS) και του Think Tank, Strategy International. Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου.

πρώτη δημοσίευση: Huffpost Greece