Έρχεται η γεωπολιτική ανεξαρτησία της Ευρώπης;

Μετά τις συμφωνίες  στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο, ήρθε η σειρά της Ρώμης να υπογράψει διμερή συμφωνία με το Κίεβο. Αυτή η συμφωνία θα δημιουργήσει μια σχέση συμμαχίας που περιλαμβάνει υποσχέσεις για οικονομική και στρατιωτική βοήθεια σε περίπτωση νέας ρωσικής εισβολής τα επόμενα χρόνια.

Αυτές οι συμφωνίες παρουσιάζουν ενδιαφέρον για διάφορους λόγους στο πλαίσιο της παγκόσμιας γεωπολιτικής. Αντιπροσωπεύουν μια σταθερή στάση ευρωπαίων παραγόντων, η οποία φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με την ασταθή υποστήριξη των ΗΠΑ, την οποία κρατά υπό έλεγχο το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα που ζητά να δοθεί πιο προσεκτική μάτια προς το Μεξικό. Δεν είναι απίθανο αυτή η έκκληση για αλλαγή στάσης να οφείλεται στο γεγονός ότι το μεταναστευτικό ζήτημα είναι πιο απτό στο αμερικανικό κοινό από το ζήτημα της Ουκρανίας, ειδικά υπό το πρίσμα των επερχόμενων προεδρικών εκλογών. 

Η υποστήριξη της Ουάσιγκτον για την ουκρανική στρατιωτική ανάπτυξη ήταν θεμελιώδης τα τελευταία δύο χρόνια και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας στη σύγκρουση. Ωστόσο, αυτή η στήριξη μειώνεται τώρα, πιθανώς λόγω της μετατόπισης των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Οι προεδρικές εκλογές πλησιάζουν  και το ουκρανικό ζήτημα από μόνο του μπορεί να μην είναι σημείο συγκέντρωσης για να πείσει οποιονδήποτε υποψήφιο να το παρουσιάσει στις προεκλογικές εκστρατείες προς τους Αμερικάνους.

Τα τελευταία δύο χρόνια, η Ουκρανία έχει απεικονιστεί περισσότερο ως ιδανικό παρά ως χώρα, ως δημοκρατικός σωτήρας ενάντια στον ολοκληρωτισμό, όπως κάποτε αντιπροσώπευαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η εικόνα φαινόταν να είναι στενά συνδεδεμένη με την ηγεσία του Ζελένσκι, του οποίου η χαρισματική φιγούρα ήταν σε μεγάλο βαθμό χρήσιμη για τις Ηνωμένες Πολιτείες στο να συνεχίσουν να προβάλλουν την ήπια ισχύ τους στη σφαίρα του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, λόγω της αυξανόμενης δυσπιστίας τόσο εντός όσο και εκτός Ουκρανίας (με μόνο 1 στους 10 Ευρωπαίους να πιστεύουν ότι η Ουκρανία θα κερδίσει τον πόλεμο), γίνεται όλο και πιο μεγάλη η πρόκληση να παρουσιαστεί αυτό το θέμα στο εκλογικό σώμα των ΗΠΑ.

Πιο συγκεκριμένα, νέες έρευνες αποκάλυψαν ότι η ηγεσία του Ζελένσκι στην Ουκρανία φτάνει πλέον σε νέα χαμηλά, καθώς η εμπιστοσύνη των Ουκρανών στον ηγέτη που ενέπνευσε τον κόσμο αρκετά για να τον αναδείξει Πρόσωπο της Χρονιάς το 2022 πέφτει κατακόρυφα. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην τρέχουσα κατάσταση είναι πιθανώς το αδιέξοδο στον πόλεμο, η διακοπή της συμμαχικής βοήθειας, οι αμφιβολίες για την απόφαση αναβολής των εκλογών, που ουσιαστικά διατηρεί τον Πρόεδρο Ζελένσκι στην εξουσία επ’ αόριστον, και, πιο πρόσφατα, η απόφαση αλλαγής του επικεφαλής του Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις

Ταυτόχρονα, δεν είναι μυστικό ότι οι ΗΠΑ ανησυχούν τώρα περισσότερο για την δύναμη της Κίνας από ό,τι για τον παλιό τους αντίπαλο, τη Ρωσία. Παρά την επιβράδυνση της οικονομίας της, η Κίνα φαίνεται  να αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την ηγεμονία των ΗΠΑ, που αποδυναμώνεται από την υποτονική αύξηση του πληθυσμού και την αυξανόμενη δυσπιστία μεταξύ των νεότερων γενιών προς το αμερικανικό όνειρο, με αποτέλεσμα τη μειωμένη προθυμία να θυσιαστούν για αυτό.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, η μείωση της αμερικανικής βοήθειας φαίνεται  πιθανή, μαζί με  ακόμη και τη σταδιακή ή πλήρη αποχώρηση της Ουάσιγκτον από τη σύγκρουση, ιδιαίτερα εάν ο Ντόναλντ Τραμπ, ο κύριος υπέρμαχος της αποχώρησης των ΗΠΑ, κερδίσει τις εκλογές. Αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για την εμφάνιση ευρωπαίων παραγόντων στη γεωπολιτική σκηνή, με τις πρόσφατες υπογραφές πολλών διμερών συμφωνιών.

Η πολυαναμενόμενη στροφή της Ευρώπης προς τη γεωπολιτική ανεξαρτησία

Εάν οι Ευρωπαίοι δεν πιστεύουν ότι η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο, τότε γιατί υπογράφουν αυτές τις συμφωνίες είναι το ερώτημα.  Φαίνεται ότι οι ευρωπαίοι παράγοντες αναλαμβάνουν έναν πιο εξέχοντα ρόλο στην κάλυψη του γεωπολιτικού κενού που αφήνουν ολοένα και περισσότερο οι Ηνωμένες Πολιτείες. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το ΝΑΤΟ είναι ο μόνος σημαντικός παράγοντας στην ήπειρο. Ωστόσο, σήμερα η σκηνή είναι πιο κατακερματισμένη, με πολλούς μικρότερους παίχτες πλέον να μπορούν να παίξουν ανεξάρτητα. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Γερμανία, μια από τις πρώτες χώρες που υπέγραψε διμερείς συμφωνίες με την Ουκρανία, στοχεύει τώρα να είναι «η ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής άμυνας».

Ομοίως, υπάρχει μια σχετικά ομοιόμορφη θέση από την πλευρά του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ιταλίας, με δεσμεύσεις για οικονομική και, σε ορισμένες περιπτώσεις, στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία. Το κοινό μέτωπο θα μπορούσε να προέλθει από μια αυξημένη συνοχή εντός της Ευρώπης, η οποία ορισμένοι πιστεύουν ότι αρχίζει να αναδεικνύεται ως ενιαίος πολιτικός (και ίσως στο μέλλον, στρατιωτικός) παράγοντας.

Με αυτές τις συμφωνίες, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι μια νέα σεζόν στον πόλεμο στην Ουκρανία έχει ξεκινήσει. Φαίνεται ότι οι ευρωπαίοι  θα διαδραματίσουν πιο εξέχοντα ρόλο από τον αμερικανικό γίγαντα, παρόλο που οι ίδιες οι συμφωνίες έχουν υπογραφεί με επίκεντρο το μέλλον και όχι την τρέχουσα εισβολή.

Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η αλλαγή έρχεται σε μια ευαίσθητη στιγμή, καθώς ο Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, δήλωσε πρόσφατα ότι η Ρωσία είναι πρόθυμη να σταματήσει την εισβολή με την παραχώρηση ήδη κατεχόμενων εδαφών.

Αυτή η δήλωση δεν αποτελεί έκπληξη για όποιον παρακολουθεί το θέμα τα τελευταία χρόνια, καθώς έχει επαναληφθεί συχνά πώς η Ρωσία προσπάθησε να συνάψει μια «ειρηνευτική» συμφωνία παρακάμπτοντας το Κίεβο και προσπαθώντας να διαπραγματευτεί απευθείας με την Ουάσιγκτον. Η δημόσια δήλωση του Λαβρόφ μπορεί να είχε σκοπό να στείλει ένα μήνυμα τόσο στην Ουκρανία όσο και στους συμμάχους της, όπως αποδεικνύεται από την περίεργη δημοσίευσή της από το ρωσικό κρατικό πρακτορείο μέσων ενημέρωσης TASS.

Η Μόσχα μπορεί να δημοσιοποίησε αυτές τις προθέσεις λόγω του μεταβαλλόμενου γεωπολιτικού σκηνικού, ή μπορεί να τις δημοσιοποίησε λόγω του μυστήριου θανάτου του Αλεξέι Ναβάλνι, του πιο διάσημου εκπροσώπου της αντιπολίτευσης του Πούτιν, γεγονός που έχει προκαλέσει αναταραχές  στο εσωτερικό της Ρωσίας και η χώρα κινδυνεύει με μεγαλύτερη εσωτερική αστάθεια. Η Μόσχα μπορεί να επιδιώκει να εξασφαλίσει τη νίκη της και να επικεντρωθεί στην εσωτερική σταθερότητα. Θα μπορούσε επίσης να υποδηλώνει ότι ο Πούτιν ποντάρει σε μια προεδρική νίκη του Τραμπ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευνοϊκότερους όρους για τη Μόσχα και πλήγμα στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.

Ωστόσο, αυτές οι δηλώσεις θα μπορούσαν επίσης να υποδηλώνουν την επιθυμία για διάλογο με νέους παίκτες μετά τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις στο εξωτερικό. Από αυτή την άποψη, για πρώτη φορά σε δύο χρόνια, οι ευρωπαίοι παράγοντες θα μπορούσαν τελικά να γίνουν πραγματικά μέρη της σύγκρουσης και να συμβάλουν στην επίλυσή της, αποκτώντας έτσι σημαντική και πραγματική γεωπολιτική και διπλωματική σημασία. Ωστόσο, αυτό δεν είναι εύκολο, με ριζικά αντικρουόμενες απαιτήσεις για διαπραγματεύσεις τόσο από τη ρωσική όσο και από την ουκρανική πλευρά.

Το υποθετικό μέλλον: αδύνατες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις χωρίς κυριαρχία

Τόσο για τους Ουκρανούς όσο και για τους Ρώσους, αυτός είναι ένας υπαρξιακός πόλεμος, αν και για συμμετρικούς αλλά αντίθετους λόγους: καμία πλευρά δεν φαίνεται διατεθειμένη να υποχωρήσει από τις νίκες της στο έδαφος, ακόμα κι αν δεν είναι αυτές που επιδίωκε.

Πολλοί Ουκρανοί θα ορκίζονταν ότι ο Πούτιν δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για την επίτευξη ειρήνης. Ομοίως, οι κάτοικοι των χωρών της Βαλτικής φοβούνται ότι οι εδαφικές φιλοδοξίες του Πούτιν εκτείνονται πέρα από την Ουκρανία.

Είτε γίνονται διαπραγματεύσεις σε αμερικανικό είτε σε ευρωπαϊκό έδαφος, είναι απίθανο η δυτική στάση για την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας να αλλάξει τον επόμενο χρόνο. Η αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας ως διαπραγματεύσιμη θα ήταν σε πλήρη αντίθεση όχι μόνο με την Ουκρανία, αλλά και με τη θέση των συμμάχων κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα της Πολωνίας, που πρεσβεύουν μια αυστηρότερη στάση λόγω των φόβων για ρωσική στρατιωτική επέκταση. Δεδομένης της κρίσιμης θέσης τους για την ευρωπαϊκή άμυνα, ιδιαίτερα υπό το φως του  δημοψηφίσματος της Υπερδνειστερίας και της ασταθούς δύσκολης θέσης του θύλακα του Καλίνινγκραντ, είναι απίθανο η Δυτική Ευρώπη να θέλει να τους ανταγωνιστεί.

Είτε η Δύση θέλει να ακούσει τα προπύργια της Ανατολικής Ευρώπης είτε να σκεφτεί στρατηγικά το μέλλον της Ευρώπης, όπου μια παραχώρηση ουκρανικού εδάφους θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο, το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων είναι πιθανό να ακολουθήσει τη γραμμή διατήρησης της κυριαρχικής ακεραιότητας της Ουκρανίας  ελπίζοντας παράλληλα για τον τερματισμό μιας σύγκρουσης που διέλυσε την Ευρώπη.