Οι προκλήσεις ενόψει για τη νέα ηγεσία του Καζακστάν
Ως ο τελευταίος πρόεδρος της Κεντρικής Ασίας ο οποίος ανέλαβε την εξουσία πριν από τη διάσπαση της ΕΣΣΔ, ο Nazarbayev έχει εργαστεί σκληρά μετά από την ανεξαρτησία του Καζακστάν για να καταστήσει τον εαυτό του συνώνυμο με το σχέδιο οικοδόμησης του κράτους. Το status του ως Elbasi, “ο ηγέτης του έθνους”, είναι συνταγματικά καθιερωμένο και ο ίδιος και η οικογένειά του έχουν ασυλία.
Καμία άλλη πολιτική προσωπικότητα στο Καζακστάν δεν έχει κάποιο σημαντικό εθνικό δημόσιο προφίλ. Στη διάρκεια της εξουσίας του, ο Nazarbayev άλλαζε θέση εκ περιτροπής στους αξιωματούχους για να ισορροπήσει και να περιορίσει τα συμφέροντα των ελίτ. Η παραίτησή του, οδήγησε στο να καταστήσει περισσότερο cult την προσωπικότητά του. Μια από τις πρώτες ενέργειες του κοινοβουλίου μετά από την μεταβίβαση εξουσίας, ήταν να μετονομάσει την πρωτεύουσα Nursultan προς τιμή του απερχόμενου προέδρου.
Διατήρηση της επιρροής
Η μετάβαση έχει συντονιστεί προσεκτικά για να επιτρέψει στον Nazarbayev να διατηρήσει την επιρροή στο πολιτικό σύστημα και να διασφαλίσει ότι προστατεύονται τα συμφέροντά της οικογένειάς του. Όπως περιγράφεται στο σύνταγμα, ένας νέος προσωρινός πρόεδρος -ο Kassym-Jomart Tokayev, ο πρώην πρόεδρος της γερουσίας και έμπιστος σύμμαχος του προέδρου- θα ολοκληρώσει την υπόλοιπη θητεία του Nazarbayev στην εξουσία. Τον Ιούλιο του περασμένου έτους, η βουλή έδωσε στον Nazarbayev το δικαίωμα να τεθεί επικεφαλής του εθνικού συμβουλίου ασφαλείας δια βίου και αναβάθμισε το καθεστώς του σώματος από συμβουλευτικό, σε συνταγματικό. Ο Nazarbayev παραμένει ο ηγέτης του κόμματος Nur Otan, το οποίο ελέγχει το κοινοβούλιο.
Παραμένει ασαφές εάν ο Tokayev προορίζεται ως ο μακροπρόθεσμος διάδοχος του Nazarbayev ή απλώς θα κρατήσει την εξουσία πριν κάποιος άλλος υποψήφιος διεκδικήσει τις εκλογές του 2020. Στην ορκωμοσία του, ο Tokayev δήλωσε ότι η άποψη του πρώτου προέδρου θα παραμείνει πρωταρχικής σημασίας σε στρατηγικά ζητήματα.
Μετά από την ομαλή, αν και αντισυνταγματική διαδοχή στο Ουζμπεκιστάν το 2017, η παραίτηση του Nazarbayev αμφισβητεί περαιτέρω την ευρύτατη άποψη της προεδρικής μετάβασης σε εξατομικευμένα αυταρχικά κράτη ως μια στιγμή κρίσης.
Αλλά εάν το Καζακστάν μπορεί να παραμείνει σταθερό, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Φαίνεται απίθανο ότι οποιοσδήποτε επόμενος ηγέτης θα είναι σε θέση να έχει το ίδιο επίπεδο λαϊκής εμπιστοσύνης και αφοσίωσης των ελίτ, και το καθεστώς θα πρέπει να αναπτύξει νέους πόρους για τη νομιμοποίησή του. Η διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης και η αύξηση του βιοτικού επιπέδου θα είναι ιδιαίτερης ανησυχίας. ΟΙ πολιτικές και οικονομικές φιλοδοξίες του νέου προέδρου και εκείνων γύρω του, ίσως σταδιακά διευρυνθούν, ενώ η ικανότητα του παλαιότερου πολιτικού θα μειωθεί.
Η μετάβαση μπορεί να οδηγήσει -τουλάχιστον προσωρινά- σε διασπορά εξουσίας και σε μια αυξημένη έμφαση σε συνταγματικούς και νομικούς κανόνες. Οι μεταρρυθμίσεις που υιοθετήθηκαν στις αρχές του 2017 μετατόπισαν κάποιες εξουσίες από τον πρόεδρο στη Βουλή και στο υπουργικό συμβούλιο. Αυτές οι αλλαγές ήταν χωρίς νόημα, όσο ο Nazaebayev παρέμενε στο αδιαφιλονίκητο κέντρο του πολιτικού συστήματος, αλλά ίσως να μην ήταν έτσι στο μέλλον.
Οι προκλήσεις που υπάρχουν στο προσκήνιο
Το Καζακστάν είναι ένα πολυεθνικό κράτος με μια μεγάλη, αν και μειούμενη, ρωσική μειονότητα. Λειτουργώντας σε άγνωστες συνθήκες, η νέα ηγεσία του Καζακστάν θα πρέπει να συνεχίσει τη διαδικασία της προσεκτικής οικοδόμησης κράτους και ταυτότητας που έχει αποφύγει να προκαλέσει τα εθνικιστικά αισθήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εσωτερικές εντάσεις ή να περιπλέξουν τις σχέσεις με τους γείτονές τους. Κάποιες από τις μεγαλύτερες αντί-κυβερνητικές διαδηλώσεις τα τελευταία χρόνια έχουν προκληθεί από προσπάθειες μεταρρύθμισης της νομοθεσίας για την κατοχή γης, κάτι που θεωρήθηκε ότι θα καθιστούσε πιο εύκολο για τους Κινέζους επενδυτές να αγοράσουν αγροτική γη. Η γεωπολιτική πλευρά των ενδό-εθνικών σχέσεων του Καζακστάν συχνά είναι υπερβολική, αλλά από τη στιγμή που ξεκίνησε η διαμάχη στην Ουκρανία, οι αρχές ενδιαφερόταν οι αξιωματούχοι να αναπτύσσουν πολιτικές με τις οποίες θα ενθάρρυναν τους Καζάκους να μεταναστεύσουν στις βόρειες περιοχές που συνοδεύουν με τη Ρωσία, όπου ο ρωσοκεντρικός πληθυσμός της χώρας είναι συγκεντρωμένος.
Από τη δεκαετία του 1990, ο Nazarbayev έχει επιτηρήσει μιας ουσιαστικής αλλά άνισης οικονομικής ανάπτυξης, και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε αγοραστική ισχύ, έχει τώρα ξεπεράσει την αντίστοιχη της Ρωσίας,. Παρά τη χρόνια αδυναμία του τραπεζικού κλάδου, το Καζακστάν έχει δημιουργήσει τεράστια κρατικά αποθεματικά από τις εξαγωγές πετρελαίου, που προστατεύουν τη χώρα από μακροοικονομικούς κινδύνους. Η κυβέρνηση έχει δυσκολευτεί να αναπτύξει ένα νέο οικονομικό μοντέλο για να εξισορροπήσει την επιβράδυνση της ανάπτυξης που έχει ως μοχλό τα commodities. Τα τελευταία χρόνια, έχει εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις δημόσιες δαπάνες προκειμένου να διατηρηθεί η ανάπτυξη που στηρίζονταν στα commodities, και με το νέο πρόεδρο και τις εκλογές να πλησιάζουν, φαίνεται πιθανός άλλος ένας γύρος δημοσιονομικής στήριξης χρηματοδοτούμενος από το κρατικό δημόσιο ταμείο.
Υπάρχει μια ευρεία συγκλίνουσα συναίνεση των ελίτ για την εξωτερική πολιτική του Καζακστάν και είναι απίθανο να αλλάξει σημαντικά, ανεξαρτήτως των εσωτερικών εξελίξεων. Η διατήρηση θετικών σχέσεων τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Κίνα είναι απαραίτητη για την ασφάλεια και την ανάπτυξη του Καζακστάν. Ο βασικός αναπτυξιακός στόχος και για την εξωτερική πολιτική του Καζακστάν, θα ήταν να συνεχίσει η χώρα την ενοποίηση με την Κίνα και την παγκόσμια οικονομία, εντός ενός πλαισίου άτυπων και επίσημων περιορισμών που θέτει η συμμετοχή στην Ευρασιατική Οικονομική ένωση. Η αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για την Ουκρανία περιπλέκεται καθώς η Μόσχα έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην κυριαρχία της στο “εγγύς εξωτερικό” και έχει εξασφαλίσει τις οικονομικές της σχέσεις. Ωστόσο αυτή η πρόκληση δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με τα προβλήματα που θα αποτελούσε για το Καζακστάν μια κατάρρευση των συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας και Κίνας. Ο επόμενος πρόεδρος του Καζακστάν έχει ισχυρό συμφέρον στο να συνεχίσουν οι Κίνα και Ρωσία να συντονίζουν ειρηνικά τα οικονομικά τους συμφέροντα και τα συμφέροντα στον τομέα της ασφάλειας στην Κεντρική Ασία.
