ΕΟΚΑ, Κύπρος και το Σχέδιο Άτσεσον
Γράφει ο Λάμπρος Τζούμης
Αντιστράτηγος ε.α.
Σαν σήμερα, την 1η Απριλίου του 1955 ξεκινάει στην Κύπρο ο αντιαποικιακός αγώνας της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών). Είχε προηγηθεί στη μεγαλόνησο το ενωτικό δημοψήφισμα τον Ιαν. του 1950 στο οποίο το 95,7 % του πληθυσμού ψήφισε υπέρ της Ένωσης. Επικεφαλής της ΕΟΚΑ τίθεται ο απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος «Διγενής» Γρίβας. Στόχος ήταν η αποτίναξη του βρετανικού αποικιακού καθεστώτος και η «ΕΝΩΣΙΣ» με τη μητέρα-πατρίδα Ελλάδα. Αν επισκεφθεί κανείς τη Λευκωσία απαιτείται να αποδώσει φόρο τιμής στο κοιμητήριο που είναι θαμμένοι οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ στα «φυλακισμένα μνήματα». Αποτελεί ένα από τα ιερότερα μνημεία του αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού για την Ένωσή του με την μητέρα Ελλάδα. Είναι θαμμένοι δεκατρείς αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α., από τους οποίους οι εννιά εκτελέστηκαν με απαγχονισμό στις φυλακές, τρεις έπεσαν στο πεδίο της μάχης και ένας πέθανε σε στρατιωτικό νοσοκομείο, μετά τον τραυματισμό του σε μάχη. Παρά το αίμα που χύθηκε, ο στόχος της «Ένωσης» δεν επιτεύχθηκε. Οι συνομιλίες που ξεκίνησαν το 1958 κατέληξαν στην εκπόνηση του σχεδίου «Μακμίλαν», δηλ. του Βρετανού πρωθυπουργού, που προέβλεπε την εγκαθίδρυση στην Κύπρο ενός καθεστώτος τριπλού «συνεταιρισμού» μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Το σχέδιο ήταν επικίνδυνα διχοτομικό, αναγνώριζε τον ισότιμο ρόλο της Τουρκίας στο Κυπριακό και επανέφερε μιας νομικής μορφής τουρκικής επικυριαρχίας στην Κύπρο, παρόλο που αυτή είχε τυπικά τερματιστεί με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Οι συνομιλίες τελικά κατέληξαν στις συμφωνίες Λονδίνου και Ζυρίχης το 1959, που προέβλεπαν τη δεσμευμένη ανεξαρτησία της Κύπρου, με την εγγύηση της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Βρετανίας.
Το 1963 ο Μακάριος πρότεινε αναθεώρηση του συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με το οποίο περιόριζε τους τουρκοκυπρίους στο καθεστώς της προστατευόμενης μειονότητας. Οι Τουρκοκύπριοι αντέδρασαν και σημειώθηκαν εκτεταμένες εθνοτικές ταραχές από παραστρατιωτικές ομάδες των δύο κοινοτήτων. Απεστάλη ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ στο νησί και η Τουρκία απείλησε με εισβολή. Το 1967 υποβλήθηκε από τις ΗΠΑ σχέδιο επίλυσης το επονομαζόμενο «Άτσεσον», από το ονοματεπώνυμο του συντάκτη, το οποίο απερρίφθη. Επειδή έχουν γραφεί πολλές αλήθειες αλλά και μύθοι για το υπόψη σχέδιο όπως η παραχώρηση του Καστελόριζου στην Τουρκία, η προσφυγή σε δύο πρωτογενείς πηγές παρέχει την απαραίτητη γνώση για να αποκομίσουμε μια αντικειμενική άποψη. Στην ίδια την επιστολή Άτσεσον προς τον Έλληνα πρωθυπουργό με ημερομηνία 20 Αυγούστου 1964 και στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αυτής της περιόδου. Την επιστολή έφερε στο φως ο πρέσβης ε.τ. Τζων Σωσσίδης με σημείωμα του στην εφημερίδα το «Βήμα» (Κυριακή 27 Ιανουαρίου 2002) και τα σχετικά αρχεία τα δημοσίευσε η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», στις 19 Αυγούστου 2002. Από την επιστολή του Ν. Άτσεσον προς τον Γεώργιο Παπανδρέου δεν προκύπτει η ύπαρξη συγκεκριμένου σχεδίου, παρά οι σκέψεις του συντάκτη της κυρίως για το εδαφικό, όπως την παραχώρηση της Καρπασίας, όπου θα εγκαθίστατο μια στρατιωτική βάση της Τουρκίας παρόμοια με τις Βρετανικές βάσεις στο νησί. Στο πλαίσιο αυτών των προτάσεών της, η Ελληνική αντιπροσωπεία έθεσε και το θέμα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και το καθεστώς της Ίμβρου και της Τενέδου, όμως σε καμία περίπτωση αυτές δεν αποτέλεσαν μέρος του σχεδίου. Από τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προκύπτει, πως και η Τουρκική αντιπροσωπεία κατέθεσε τις δικές της σκέψεις που προέβλεπαν εδαφικά ανταλλάγματα (Καστελόριζο) και τουρκική κυριότητα σε μια περιοχή που κάλυπτε το 28% περίπου της Κύπρου.
Το 1974 μετά από το πραξικόπημα που οργανώθηκε από την εθνοκυπριακή φρουρά με τη συμμετοχή ελλήνων αξιωματικών πιστών στον Ιωαννίδη η Τουρκία βρήκε την ευκαιρία να εισβάλει στη Μεγαλόνησο. Η ελληνοκυπριακή και η ελληνική πλευρά απασχολημένες από την εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει στο νησί δεν φάνηκαν να διαισθάνονται το θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε η Κύπρος ακόμα και όταν η τουρκική δύναμη είχε αποπλεύσει από τη Μερσίνα. Αποτέλεσμα η τραγική κατάληξη που γνωρίζουμε. Σαράντα πέντε χρόνια μετά από την παράνομη εισβολή και κατοχή στην Κύπρο συζητάμε ακόμα για την επίλυση ενός θέματος, το οποίο καλύπτεται από μια διαρκή διεθνή ανεκτικότητα και παρανομία.
