Η Τουρκία του Ερντογάν μεταξύ “Σφύρας και Άκμονος”
Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*
Την επόμενη ημέρα που ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε σχέδια για εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας με τη Ρωσία, υπέβαλε επίσημα αίτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες για αγορά 40 νέων αεροσκαφών F-16 Block 70 και τον εκσυγχρονισμό για 80 F-16 που ήδη επιχειρούν στη Τουρκική Πολεμική Αεροπορία. Το κόστος του προγράμματος αυτού εκτιμάται περί τα 6 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η Τουρκία έχει εξαιρεθεί από το πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών F-35 πέμπτης γενιάς, μετά την απόκτηση του ρωσικού συστήματος πυραυλικής άμυνας S-400.
Έστω ότι η αμερικανική διοίκηση αποφάσιζε να προβεί στην αποδοχή του προγράμματος, ωστόσο, η συμφωνία θα απαιτήσει την έγκριση του Κογκρέσου. Οπότε εκτιμάται μια απίθανη προοπτική απόκτησης. Στην Ουάσινγκτον έχουν ήδη ξεκινήσει μια εκστρατεία με τίτλο “No Jets for Turkey” για να πιέσουν τη κυβέρνηση Μπάιντεν και το Κογκρέσο να σταματήσουν την όποια διαδικασία, εφόσον ο Ερντογάν μπορεί να αποφασίσει να αγοράσει περισσότερα ρωσικά όπλα ούτως ή άλλως.
Πώς έφτασε η Τουρκία στο αδιέξοδο
Αυτό το αδιέξοδο ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της απόφασης της Άγκυρας το 2017, να αγοράσει το ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400 και της μετέπειτα απόφασης της Ουάσινγκτον να επιβάλει κυρώσεις και να απομακρύνει την Τουρκία από το πρόγραμμα μαχητικών της πέμπτης γενιάς, F-35. Ως αποτέλεσμα, η Τουρκική Πολεμική Αεροπορία αντιμετωπίζει ένα σοβαρό ζήτημα στο εγγύς μέλλον. Αφού η Άγκυρα παραμένει σταθερή στη δέσμευσή της να αναπτύξει τους S-400, ένα σύστημα που η Ουάσινγκτον και οι κύριοι σύμμαχοί της στο ΝΑΤΟ έχουν θεωρήσει απειλή για τη δυτική τακτική αεροπορία. Ελλείψει συμβιβασμού σχετικά με την ανάπτυξη και τη θέση των S-400, η Άγκυρα μένει πλέον χωρίς μαχητικά που θα αντικαταστούσαν τα πολύ παλαιότερα F-16 τα οποία πλέον δεν έχουν ούτε περιθώρια εκσυγχρονισμού.
Το τουρκικό αίτημα για αγορά και αναβάθμιση των F-16 είναι η πρώτη ένδειξη ότι η Άγκυρα κάνει συγκεκριμένες προετοιμασίες για ένα μέλλον χωρίς αεροσκάφος πέμπτης γενιάς. Μέχρι σήμερα, η Άγκυρα προσπαθεί να κινηθεί και να βασιστεί περισσότερο σε ένα μαχητικό εγχώριας παραγωγής που ονομάζεται TF/X. Το πρόγραμμα είναι φιλόδοξο και σκόνταψε λόγω προβλημάτων στην αγορά κινητήρα. Η Άγκυρα προσέγγισε τη Rolls Royce, αλλά οι δύο πλευρές δεν κατάφεραν να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με την κοινή τεχνολογία λόγω των ανησυχιών ότι μια τουρκική εταιρεία που ανήκει εν μέρει σε αμυντική εταιρεία του Κατάρ, θα αποκτήσει πρόσβαση σε ευαίσθητα πνευματικά δικαιώματα. Στη συνέχεια, η Άγκυρα προσπάθησε να αναπτύξει το δικό της κινητήρα για ενδεχόμενη ενσωμάτωση στο νέο TF/X, ενώ παράλληλα συνεχίζει αθόρυβα την προσέγγιση της Rolls Royce. Το πρώτο TF/X αναμένεται να χρησιμοποιήσει τον κινητήρα F-110, ο οποίος χρησιμοποιείται από το F-16, και ο οποίος επίσης συναρμολογείται στην Τουρκία σε συμφωνία, όμως, συμπαραγωγής με τη General Electric. Οπότε, αυτό το αισιόδοξο εγχείρημα είναι δύσκολο να υλοποιηθεί λόγω αδυναμίας προμήθειας κινητήρων, και στην καλύτερη περίπτωση, δεν έχουν την ικανότητα θα παραχθούν σε κλίμακα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030.
Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συμφέρον να πουλήσουν στην Τουρκία αυτά τα F-16, καθώς η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και οι πρόσθετες εντάσεις για τη Συρία δεν θα πρέπει να επηρεάσουν αρνητικά την πώληση αεροσκαφών τέταρτης γενιάς, όμως, η αξιοπιστία της Τουρκίας βρίσκεται στο Ναδίρ. Οπότε, μάλλον δεν είναι συνετό για την Άγκυρα να υποθέσει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα συμφωνήσουν, λόγω των ανησυχιών για πιθανή «απώλεια της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ» και εκβιασμού της υψηλής γεωστρατηγικής της αξίας.
Το πρόβλημα είναι ότι ο Ερντογάν έχει ακόμη λιγότερα περιθώρια ελιγμών έναντι του Μπάιντεν από ό, τι με τον Πούτιν. Παρ’ όλα αυτά, απείλησε για μια νέα επιχείρηση εναντίον των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ συριακών κουρδικών ομάδων στη βόρεια Συρία. Το άμεσο αποτέλεσμα είναι μια περαιτέρω αποδυναμωμένη τουρκική λίρα, στην ήδη χτυπημένη οικονομία της. Αυτό σηματοδοτεί ότι οι τουρκικές φιλοδοξίες στη Συρία δεν μπορούν να είναι βιώσιμες. Επίσης, προσεγγίζοντας τη Ρωσία μπορεί να μην έχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η πραγματικότητα είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία φτάνουν με ταχύτητα στο τελευταίο στάδιο της αμυντικής βιομηχανικής αποσύνδεσής τους. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει διότι, ακόμα κι αν η διαδικασία προχωρήσει, το Κογκρέσο θα απαιτήσει από τη Τουρκία να κάνει πλήρη υποχώρηση για τους S-400, ενώ ο Ερντογάν έχει ήδη επαναλάβει ότι δεν θα υπάρξει κανένα βήμα πίσω σε αυτό το θέμα.
Ποιες είναι οι επιχειρησιακές ανησυχίες των ΗΠΑ σχετικά με τους S-400
Στο αντιαεροπορικό σύστημα S-400 μπορεί να ενσωματωθεί το Terminal System Link-16, το οποίο είναι ένα Τακτικό Σύστημα Μεταφοράς Δεδομένων, και το σύστημα αναγνώρισης IFF το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ. Έτσι, ορισμένα δεδομένα τακτικής που σχετίζονται με τον αισθητήρα IFF και την τεχνολογία Stealth μεταδίδονται επίσης στο σύστημα Link-16. Οπότε με τη σημερινή τεχνολογία, είναι δυνατόν να διαρρεύσουν πληροφορίες κατά τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων των συστημάτων σε τέτοιες τεχνικές.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Ρώσοι είναι καλοί σε αυτό το σημείο, μπορεί να ειπωθεί ότι υπάρχει μεγάλη ανησυχία. Στο Link-16 εφόσον υποκλαπούν οι λεπτομέρειες κρυπτογραφίας και με μορφή κυμάτων των Ρώσων μπορούν να εκπεμφθούν οι ψεύτικοι στόχοι με τη μέθοδο “spoofing”, αλλά σε αυτό το σημείο στην Τουρκία που θα σταθμεύουν οι S-400 αυτόματα θα γίνεται μεταφορά μέσω δορυφόρου των πληροφοριών. Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι οι Ρώσοι έχουν ένα πολύ ισχυρό σύστημα μετάδοσης δεδομένων μέσω δορυφόρου. Έτσι οι Ρώσοι τεχνικοί μπορούν να μεταφέρουν αμέσως τα ευρήματά τους στη Ρωσία, Με αυτό τον τρόπο το πλεονέκτημα Stealth των F-35 αεροσκαφών δεν υφίσταται.
Πώς διαμορφώνεται το μέλλον της τουρκικής αεροπορικής ισχύος
Η τουρκική αεροπορία υπέστη σοβαρή κρίση μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016. Οι επακόλουθες εκκαθαρίσεις αξιωματικών είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην αναλογία πιλότων προς αεροσκάφος. Σε συνδυασμό με αυτό, τα τουρκικά F-16 επιχειρούν εκτενώς για περιπολίες στα σύνορα από την αρχή του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, για αποστολές εναντίον του PKK, για την υποστήριξη των τουρκικών επιχειρήσεων στο Ιντλίμπ της Συρίας και για παραβιάσεις του εναερίου χώρου στο Αιγαίο. Μπορεί ο τουρκικός στόλος των F-16 να είναι μεγάλος, αλλά γερνάει. Η Άγκυρα είχε σκοπό να αντικαταστήσει ολόκληρο τον παλαιό στόλο των F-4 και έναν απροσδιόριστο αριθμό F-16 με 100 F-35A. Η απόρριψη από τη συμπαραγωγή του F-35 ανέτρεψε τον τουρκικό αμυντικό σχεδιασμό και ανέτρεψε βασικές υποθέσεις που είχε κάνει η αεροπορία για το μέλλον του στόλου μαχητικών της.
Η τουρκική κυβέρνηση έχει προτείνει την αγορά μαχητικών από την Ρωσία. Αυτή η προσέγγιση εκτός του μεγάλου οικονομικού ανοίγματος και του μεγάλου χρόνου παράδοσης, δεν επιτρέπει καμία αισιοδοξία για κάλυψη κενών, δεδομένου ότι το σύνολο των επιχειρήσεων εφοδιασμού και συντήρησης της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας συνδέονται με τα F-16 και άλλα μαχητικά αμερικανικής προέλευσης. Παρ’ όλα αυτά, η τουρκική πολιτική ελίτ θα μπορούσε να αποφασίσει να επενδύσει περαιτέρω στις διμερείς σχέσεις με τη Ρωσία, εφόσον, διαπιστώσουν ότι τα οφέλη της απελευθέρωσης από την Ουάσιγκτον υπερτερούν των βραχυπρόθεσμων προβλημάτων που προκαλούνται από την αποσύνδεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό θα επιταχύνει τις συνεχείς προσπάθειες της Άγκυρας να βρει εναλλακτικούς προμηθευτές κινητήρων.
Συμπεράσματα
Η απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα αεροσκάφους πέμπτης γενιάς F-35 είχε μια σειρά δευτερευόντων επιπτώσεων τις οποίες η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να αντιμετωπίσει. Πρώτον το τουρκικό αίτημα για 40 νέα F-16 είναι μια σαφής ένδειξη ότι, όταν αναγκάζεται να επιλέξει, η Άγκυρα είναι πρόθυμη να συνεχίσει να επιχειρεί με ένα μαχητικό αμερικανικής παραγωγής. Δεύτερον καθιστά επείγουσες τις ενέργειες για απόκτηση του ΤF/X. Προς το παρόν, εκτιμάται, ως η μόνη επιλογή της Άγκυρας για απόκτηση μαχητικού πέμπτης γενιάς. Αυτό το έργο υποβαθμίστηκε λόγω καθυστερήσεων και δεν είναι σαφές εάν αυτό το πρόγραμμα θα οδηγήσει τελικά στην κατασκευή μεγάλου αριθμού μαχητικών τουρκικής κατασκευής. Εξ ου και το τρέχον αίτημα ενώπιον του Κογκρέσου.
Για τους παραπάνω λόγους, εκτιμάται ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται μπροστά στην πιο ορθολογική διαχείριση της ισχύος, που επιβάλλει ότι τους αδύναμους δεν πρέπει να τους εξοντώνει ο ισχυρός, αλλά να τους απομυζεί, όπως θα έλεγε ο Θουκυδίδης. Οι αποστάτες, Τούρκοι πρέπει να επιστρέψουν στην ηγεμονία – με την ουρά στα σκέλια – όσο το δυνατό πιο σύντομα και πιο ανέξοδα. Όσοι πιστεύουν στην εκ των προτέρων καθορισμένη θανατική ποινή σε βάρος της Τουρκίας, είναι προφανές ότι δεν εξυπηρετεί αυτόν τον προσανατολισμό, καθώς θα τους εξαναγκάσει να αγωνιστούν μέχρις εσχάτων φέρνοντας μόνο ζημιές.
Η σύνεση, ως παντοδύναμο πολιτικό όπλο των ισχυρών, καθιστά σαφές ότι δεν υπάρχει πιο σώφρων πολιτικός δρόμος από την κερδοφορία που τελεί εν ειρήνη. Οι εξάρσεις και οι αποστασίες δε συμφέρουν τους ισχυρούς. Πόσο μάλλον η χρονική παράτασή τους. Η συγχώρεση οφείλει να προβάλλεται ως ύψιστη γενναιοδωρία. Αν η ισχύς καταφέρει και φορέσει πειστικά το ουμανιστικό προσωπείο, θα διαρκέσει επ’ άπειρο, αφού θα έχει ματαιώσει όλες τις αντιστάσεις. Ο υποτελής πρέπει να νιώθει προστατευμένος από τον ισχυρό και – αν είναι δυνατό – να μην αντιλαμβάνεται την εκμετάλλευση που υφίσταται
Η αναθεωρητική εξωτερική πολιτική του Ερντογάν φαίνεται πλέον στριμωγμένη ανάμεσα στη σφύρα της Ανατολικής Μεσογείου και του συριακού άκμονος. Η διπλωματία των κανονιοφόρων στην Ανατολική Μεσόγειο και η στρατιωτική διεκδίκηση στη Συρία φαίνεται να έχουν μοιραίες γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες για την Τουρκία και επομένως για τον Ερντογάν.
Ωστόσο, όσο κι αν βρίσκεται στη γωνία, μια περιπετειώδης απάντηση σε μία από τις ζώνες σύγκρουσης, είτε στην Ανατολική Μεσόγειο είτε στο συριακό θέατρο, ή στο Αιγαίο δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς.
*Ο Υποναύαρχος Δημήτριος Τσαϊλάς δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, είναι μέλος και ερευνητής του Ινστιτούτου για την Εθνική και Διεθνή Ασφάλεια.
