Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας: Κλειδώνοντας το κουτί της Πανδώρας
Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης*
Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας ανάλυσης στάθηκαν οι σχετικά πρόσφατες δηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν από αρκετούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους σχετικά με την επικείμενη αναμόρφωση του συστήματος Εθνικής Ασφάλειας της χώρας μας, έπειτα από τις υποθέσεις επισυνδέσεων που είδαν το φως της δημοσιότητας κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα. Οι επικείμενες αλλαγές αφορούν δύο εξίσου σημαντικούς και αλληλένδετους κρατικούς θεσμούς, την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) και το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥ.Σ.Ε.Α.). Στο κείμενο που ακολουθεί θα ασχοληθούμε με το δεύτερο θεσμό και συγκεκριμένα με τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας (National Security Strategy), το κατεξοχήν κείμενο στρατηγικού χαρακτήρα που χαρακτηρίζει κάθε σύγχρονο «Κράτος Εθνικής Ασφάλειας» (National Security State). Αξίζει μάλιστα να σημειώσουμε ότι το πρώτο κράτος που προχώρησε στη σύσταση Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και την εκπόνηση Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας ήταν οι Η.Π.Α. (βλ. Εικόνες 1 & 2).
H Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας ενός κράτους εκπονείται από το αντίστοιχο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και αποτελεί τον κρατικό Στρατηγικό Σχεδιασμό[1] όσον αφορά τον τομέα της Εθνικής Ασφάλειας.[2] Η δε τελευταία – όπως πολύ σωστά επισημαίνει στο βιβλίο του ο Κώστας Πικραμένος – περιλαμβάνει τόσο την εσωτερική όσο και εξωτερική ασφάλεια ενός κράτους, καλύπτοντας επιμέρους τομείς όπως η άμυνα, η εδαφική ακεραιότητα, η προστασία της κρατικής περιουσίας (κρίσιμες εθνικές υποδομές) και άλλα.[3] Μέσα σε αυτή περιγράφεται το περιβάλλον ασφάλειας (security environment) εντός του οποίου καλούνται να δράσουν οι κρατικοί φορείς, κατονομάζονται οι κυριότερες απειλές (threats) και καθορίζονται τα εθνικά συμφέροντα (national interests), οι εθνικοί στόχοι (ends), τα εθνικά μέσα (means) που απαιτούνται καθώς και οι τρόποι (ways) με τους οποίους θα επιτευχθούν, παρέχοντας με τον τρόπο αυτό τη «βάση» για την εκπόνηση των επιμέρους Εθνικών Στρατηγικών των λοιπών Υπουργείων.[4]
Εικόνες 1 & 2: Η πρώτη (1987) και η πιο πρόσφατη (2017) Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των Η.Π.Α.
(Πηγή: https://history.defense.gov/Historical-Sources/National-Security-Strategy/)
Η αξία της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας επομένως έγκειται στο γεγονός ότι παρέχει σε όλους τους κυβερνητικούς φορείς το πλαίσιο εντός του οποίου μπορούν να αναπτύξουν τις δράσεις τους αλλά και τις γενικές κατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθήσουν, με αποτέλεσμα την επίτευξη καλύτερου συντονισμού και την επακόλουθη αύξηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων αυτών. Ο καθορισμός επίσης των απαιτούμενων μέσων συμβάλλει στην περεταίρω ανάπτυξη και βελτίωσή τους από τους αρμόδιους φορείς, μέσα από τον καταρτισμό των αντίστοιχων εξοπλιστικών προγραμμάτων του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και των αντίστοιχων προγραμμάτων προμηθειών των λοιπών Υπουργείων. Με τον τρόπο αυτό κάθε κράτος είναι σε θέση αφενός να προλάβει τη δημιουργία μίας κρίσης και αφετέρου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα οποιαδήποτε απειλή «εν τη γενέσει» της, «κλειδώνοντας με τον τρόπο αυτό το κουτί της Πανδώρας» ώστε να μην μπορέσουν οι συμφορές – σύμφωνα με τον σχετικό αρχαιοελληνικό μύθο – να κατακλύσουν τους πολίτες του.
Εικόνες 3 & 4 : Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (2015 και 2021)
(Πηγές: http://kremlin.ru/acts/bank/40391 και http://scrf.gov.ru/security/docs/document133/)
Όπως επίσης καταλαβαίνει κανείς από όσα έχουμε αναφέρει μέχρι στιγμής, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας σχετίζεται άμεσα με την Εξωτερική Πολιτική κάθε κράτους καθώς σε αυτήν περιγράφονται οι εθνικοί στόχοι. Το γεγονός αυτό καθιστά τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας αναπόσπαστο τμήμα – για κάποιους δε ταυτόσημη έννοια – της Υψηλής Στρατηγικής.[5] Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, καθώς όλες σχεδόν οι ενέργειες που υλοποιήθηκαν αποτελούσαν μέρος της Ρωσικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας του 2021[6] (βλ. Εικόνες 3 & 4). Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας δεν εκπονείται μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Διεθνών Οργανισμών, με πιο πρόσφατα παραδείγματα τη Στρατηγική Πυξίδα (Strategic Compass) της Ευρωπαϊκής Ένωσης[7] και το Στρατηγικό Δόγμα (Strategic Concept) του ΝΑΤΟ[8] (βλ. Εικόνες 5 & 6).
Εικόνες 5 & 6: Η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ και το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ (2022)
(Πηγές: https://www.eeas.europa.eu/eeas/strategic-compass-security-and-defence-1_en και https://www.nato.int/strategic-concept/)
Επειδή η Εθνική Ασφάλεια καλύπτει ένα ιδιαίτερα ευρύ αλλά και πολύπλοκο φάσμα υποκατηγοριών,[9] ο συντονισμός όλων των κρατικών φορέων είναι εξαιρετικά δύσκολος. Αυτός ήταν και ο λόγος που πρώτες οι Η.Π.Α. – όπως προαναφέραμε – προχώρησαν το 1947 στη σύσταση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, ενώ το παράδειγμά τους ακολούθησε η Τουρκία το 1962 ιδρύοντας το δικό της Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας [Milli Güvenlik Kurulu (MGK)], η Ρωσία το 1992 με το Συμβούλιο Ασφάλειας [Sovet Bezopasnosti (SB)], η Μεγάλη Βρετανία το 2010 με το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας [National Security Council (NSC)], η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας το 2014 με την Κεντρική Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας [Central National Security Commission (CNSC)], η Γαλλία το 2019 με το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας [Le Conseil de Défense et de Sécurité Nationale (CDSN)] και πολλά ακόμα κράτη ανά υφήλιο. Όσον αφορά την Ελλάδα, το αντίστοιχο επιτελικό όργανο είναι το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας που συστάθηκε το 2019.[10]
Το γεγονός δε ότι στη χώρα μας επικρατεί έλλειμα κουλτούρας ασφάλειας, σε συνδυασμό με την ύπαρξη διαφορετικής νοοτροπίας (mindset) μεταξύ των κρατικών φορέων και την έλλειψη συνεργασίας λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων, καθιστά το έργο αυτό ακόμα δυσκολότερο. Ως αποτέλεσμα, έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα έλλειψης συντονισμού όπως η παραίτηση του Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας λόγω συγκεκριμένων δηλώσεών του σχετικά με τις δραστηριότητες του τουρκικού Oruç Reis τον Αύγουστο του 2020,[11] γεγονός που αφενός πλήττει την αξιοπιστία της χώρας μας στο εξωτερικό και αφετέρου την εμπιστοσύνη των πολιτών στους κρατικούς θεσμούς. Όσον αφορά στην εκπόνηση της Ελληνικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας – ενέργεια που προβλέπεται από το Νόμο 4622/2019 (Επιτελικό Κράτος) – αν και έχει εξαγγελθεί η επικείμενη κατάρτισή της, δεν υπάρχει μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής του παρόντος κειμένου κάποια επίσημη ενημέρωση σχετικά με την εξέλιξη του συγκεκριμένου ζητήματος.[12]
Ολοκληρώνοντας την ανάλυσή μας, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η ανάγκη κατάρτισης της Ελληνικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας είναι περισσότερο επιτακτική από ποτέ, καθώς η επιθετική ρητορική της Τουρκίας αυξάνεται μέρα με τη μέρα, τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση. Για να μπορέσουμε επομένως να κλείσουμε το «μισάνοιχτο» τουρκικό κουτί της Πανδώρας πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα στην εκπόνηση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, μέσω της οποίας θα αποσαφηνιστούν οι εθνικοί στόχοι και θα καθοριστεί το πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να κινηθούν όλοι οι επιμέρους κρατικοί φορείς ώστε να υπερασπιστούν τα εθνικά μας συμφέροντα. Με τον τρόπο αυτό θα μειωθεί σημαντικά ο χρόνος αντίδρασης για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε κατάστασης και θα εξασφαλιστεί η συνταύτιση των προσπαθειών, εκπληρώνοντας το αρχαιοελληνικό ρητό σύμφωνα με το οποίο:
«Εν τη ενώσει η ισχύς»[13]
*Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ)-Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)-Μέλος του Παγκόσμιου Ελληνικού Δικτύου Αλληλεγγύης ΑΛΛΗΛΟΝnet (ALLILONnet) –Research Associate of Hermes Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (I.I.A.S.GE.)- Master of Arts στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου
=================================================
[1] Χατζηθεοφάνους Γιώργος, Εθνική Στρατηγική. Πρόταση για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο. Σιδέρης, Αθήνα, 2017, σσ. 46-47.
[2] Κουκάκης Γιώργος, Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας: Απόψεις, προτάσεις και προοπτικές σύστασής του στην Ελλάδα, Ερευνητική Εργασία Νο. 72, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 16 Ιανουαρίου 2022, https://kedisa.gr/symvoulio-ethnikis-asfaleias-apopseis-protaseis-kai-prooptikes-systasis-tou-stin-ellada/ (12/09/2022).
[3] Πικραμένος Κώστας, Οι Μυστικές Υπηρεσίες στον 21ο Αιώνα, Ινφογνώμων, Αθήνα, 2022, σ. 25.
[4] Κουκάκης Γιώργος, Ο φράχτης στον Έβρο, το νέο ΚΥ.Σ.Ε.Α. και η Εθνική Ασφάλεια, Infognomon Politics, 11 Σεπτεμβρίου 2022, https://infognomonpolitics.gr/2022/09/o-frachtis-ston-evro-to-neo-ky-s-e-a-kai-i-ethniki-asfaleia/ (12/09/2022).
[5] Κουκάκης Γιώργος, Στρατηγική και Εξωτερική Πολιτική: Η Στρατηγική του Υπουργείου Εξωτερικών για το 2022, Ερευνητική Εργασία Νο. 73, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 28 Ιανουαρίου 2022, https://kedisa.gr/stratigiki-kai-eksoteriki-politiki-h-stratigiki-tou-ypourgeiou-eksoterikon-gia-to-2022/ (12/09/2022).
[6] Κουκάκης Γιώργος, Μήπως η Ρωσία πιάστηκε στην παγίδα του Θουκυδίδη;, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 28 Απριλίου 2022, https://kedisa.gr/mipos-i-rosia-piastike-stin-pagida-tou-thoukydidi/ (12/09/2022).
[7] Κουκάκης Γιώργος, Προς τα που δείχνει η Στρατηγική Πυξίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 1 Απριλίου 2022, https://kedisa.gr/pros-ta-pou-deichnei-i-stratigiki-pyksida-tis-evropaikis-enosis/ (12/09/2022).
[8] NATO 2022 Strategic Concept, North Atlantic Treaty Organization, 29 June 2022, https://www.nato.int/strategic-concept/ (12/09/2022).
[9] Κουκάκης Γιώργος, Το ΚΥΣΕΑ, οι ετήσιες κρίσεις της ηγεσίας των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και η «ξεχασμένη» Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), 3 Φεβρουαρίου 2022, https://kedisa.gr/to-kysea-oi-etisies-kriseis-tis-igesias-ton-ellinikon-enoplon-dynameon-kai-i-ksechasmeni-stratigiki-ethnikis-asfaleias/ (12/09/2022).
[10] Κουκάκης Γεώργιος, Ο φράχτης στον Έβρο, το νέο ΚΥ.Σ.Ε.Α. και η Εθνική Ασφάλεια, Infognomon Politics, 11 Σεπτεμβρίου 2022, https://infognomonpolitics.gr/2022/09/o-frachtis-ston-evro-to-neo-ky-s-e-a-kai-i-ethniki-asfaleia/ (14/09/2022).
[11] Παραιτήθηκε ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού Αλ. Διακόπουλος, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19 Αυγούστου 2020, https://www.kathimerini.gr/politics/1092622/paraitithike-o-symvoylos-ethnikis-asfaleias-toy-prothypoyrgoy-al-diakopoylos/ (30/08/2022).
[12] Νέδος Βασίλης, Στρατηγική Ασφαλείας με επίκεντρο την Τουρκία, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 09 Ιουλίου 2021, https://www.kathimerini.gr/politics/561427156/stratigiki-asfaleias-me-epikentro-tin-toyrkia/ (30/08/2022).
[13] Η ισχύς βρίσκεται στην ένωση, δηλαδή όταν συνεργαζόμαστε είμαστε πιο δυνατοί (ελεύθερη μετάφραση).
