Στη Σκιά του Ρωσο-Ουκρανικού Πολέμου

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς* 

Ο Ρωσο-Ουκρανικός πόλεμος, μετά ένα χρόνο διεξαγωγής αποτελεί μια μελέτη που μπορεί να φανεί χρήσιμη στον ερευνητή του διεθνούς γίγνεσθαι, προσφέροντάς του το απαραίτητο θεωρητικό μεθοδολογικό και εμπειρικό οπλοστάσιο για μια πληρέστερη επιστημονική ανάλυση ενός σύγχρονου προβλήματος που απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ομαλή ροή του διεθνούς εμπορίου και μάλιστα σε μία εποχή που συνεχώς τείνει στην παγκοσμιοποίηση των αγορών.

Συλλογιστική αφετηρία αποτελεί η διαπίστωση ότι ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά, αφού το γεωπολιτικό πεδίο παρουσιάζει μια καινοφανή μεταβλητότητα, έτσι που η συνολική επανεκτίμηση είναι επιβεβλημένη. Το Κρεμλίνο αναβάθμισε στο μέγιστο τις απαιτήσεις του και στα δύο προσχέδια συνθηκών του Δεκεμβρίου 2022, προκειμένου να ελέγξει τις δυτικές αντιδράσεις με την εισβολή στην Ουκρανία και την προοδευτική αποσταθεροποίηση της γειτονικής του χώρας.

Ποια ήταν τα κίνητρα που οδήγησαν την πολιτική ηγεσία της Ρωσίας να δημιουργήσουν τη χειρότερη κρίση ευρωπαϊκής ασφάλειας από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου;

Ποια αναθεώρηση της ευρωπαϊκής εντολής ασφαλείας βρισκόταν στο επίκεντρο των υπολογισμών που φέρεται να έρχεται σε αντίθεση με τα ρωσικά συμφέροντα;

Είναι η Ουκρανία το μόνο μέσο για την αύξηση της πίεσης στα δυτικά κράτη;

Είναι η Ουκρανία το μόνο θέατρο επιχειρήσεων όπου η Ρωσία διεξάγει τη σύγκρουσή της με τη Δύση;

Ποια τα συμπεράσματα στρατηγικής και ασφάλειας από τη γεωστρατηγική εικόνα του πολέμου;

Ποια διδάγματα αντλούνται σε στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο;

Ποια τα διδάγματα και οι προκλήσεις ασφαλείας για τον Ελληνισμό;

Σε αυτά τα κύρια ερωτήματα προσπάθησα να δώσω απαντήσεις στο ομώνυμο ηλεκτρονικό βιβλίο που διανέμεται δωρεάν από το geopolitics&dailynews

Εάν η Ρωσία είχε καταλήξει να στοχεύει «μόνο» το Ντονμπάς, η Ουάσιγκτον και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί μάλλον θα μπορούσαν να ανακουφιστούν, και θα μπορούσαν ακόμη και να πιέσουν το Κίεβο να κάνει παραχωρήσεις, ώστε να μην τεθεί περαιτέρω σε κίνδυνο η επισφαλής ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ωστόσο ο Πούτιν όπως και πολλοί άλλοι υποστηρίζουν ότι η πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν ήταν μια αόριστη επιλογή για το μακρινό μέλλον, αλλά ένας επικείμενος σχεδιασμός. Επίσης μια συζήτηση για την άρση υποσχέσεως προς τη Μόσχα, η οποία είχε διαβεβαιωθεί το 1990 ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί στην Ανατολική Ευρώπη, έχει γίνει η κυρίαρχη αφήγηση σε μια περίοδο 20 ετών. Συμπληρωματικά από τη σκοπιά της Μόσχας, το γεγονός ότι η άνευ προηγουμένου και ταραχώδης ιστορική εξέλιξη μεταξύ της πτώσης του Τείχους, της κατάρρευσης του Συμφώνου της Βαρσοβίας και του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης ήταν μια τυχαία και χαοτική κατάσταση που δεν θα έπρεπε πλέον να παίζει ρόλο. Έτσι φτάσαμε στον πόλεμο και όπως φαίνεται σκιαγραφείται μια Ευρωπαϊκή ζώνη επιρροής στην οποία η Ρωσία δεν καθορίζει την τύχη της πολιτικής ασφάλειας στην άμεση γειτονιά της. Επιθυμία του Κρεμλίνου είναι τα κράτη της Κεντρικής Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ το 1999 και το 2004, να γίνουν ένα είδος αποστρατικοποιημένης ζώνης φραγμού μεταξύ της ρωσικής ζώνης επιρροής στα ανατολικά και της αμερικανικής ζώνης στα δυτικά.

Ωστόσο ο ακριβής στόχος όσο και οι υπολογισμοί του Ρώσου Προέδρου παραμένουν ασαφείς, μολονότι η χρονική στιγμή της ρωσικής εισβολής, από την άλλη πλευρά, είναι ευκολότερο να εξηγηθεί. Η Μόσχα πίστευε ότι αντιμετώπιζε μια αδύναμη Δύση. Η αποχώρηση των ΗΠΑ και, των εταίρων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν καθώς και η συμφωνία AUKUS αποδεικνύαν αυτή την αδυναμία σύμφωνα με τη ρωσική προοπτική. Επίσης, το Κρεμλίνο έβγαλε το συμπέρασμα ότι σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις η Ουάσιγκτον θα ενεργούσε μονομερώς και χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους ευρωπαίους συμμάχους. Έτσι, η στιγμή φάνηκε ευνοϊκή για τον Πούτιν να στραφεί σε αυτό που θεωρούσε άλυτο ζήτημα ευρωπαϊκής ασφάλειας. Δεν ενήργησε υπό εσωτερική πολιτική πίεση. Λόγω της εντεινόμενης καταστολής και της συντριβής του κινήματος της αντιπολίτευσης γύρω από τον Αλεξέι Ναβάλνι, η ρωσική κοινωνία είναι «υπό έλεγχο» προς το παρόν και πιθανώς προς το εγγύς μέλλον, μέχρι να συμβεί κάτι σημαντικό. Επίσης, χάρη στην πανδημία, αυξήθηκε η απομόνωσή τους από την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Δύση αντέδρασε υπό την έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τα κίνητρα της Ρωσίας με ένα μείγμα απειλών κυρώσεων και προσφορών για διαπραγματεύσεις.

Τα συμφέροντα της ασφάλειας έχουν προτεραιότητα έναντι των οικονομικών συμφερόντων. Τα στρατιωτικά και υβριδικά μέσα κυριαρχούν επίσης στην εξωτερική πολιτική. Λαμβάνοντας υπόψη τη ρωσική προσέγγιση, η διατλαντική συμμαχία πλησιάζει τώρα πιο κοντά, η Φινλανδία και η Σουηδία ζήτησαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Οι απειλητικές χειρονομίες δεν κάνουν τη Ρωσία πιο ελκυστικό εταίρο στην Ουκρανία ή σε άλλες γειτονικές χώρες.

Η τρέχουσα, άκρως εκρηκτική κατάσταση δείχνει ότι, από ρωσική σκοπιά, η Ουκρανία είναι ταυτόχρονα ο πυρήνας του ζητήματος της ευρωπαϊκής ασφάλειας και επισκιάζεται από αυτό. Είναι πολύ αμφίβολο εάν η Μόσχα θα πετύχει τους στόχους της όσον αφορά την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας και τις σχέσεις με την Ουκρανία με αυτή την πολιτική.

Τα πενιχρά αποτελέσματα (αν όχι η προφανής αποτυχία) των υφιστάμενων διεθνών πολιτικών και οικονομικών θεσμών για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων του σήμερα, δείχνει ότι η τρέχουσα κατάσταση έχει πάρει το δρόμο προς τον γκρεμό. Τι σημαίνει λοιπόν η προοπτική ενός παρατεταμένου πολέμου για τη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία. Ένα χρόνο μετά τη μαζική επίθεση στην Ουκρανία, το Κρεμλίνο εμμένει στους μέγιστους στόχους του, χωρίς να διαφαίνεται λύση με διαπραγματεύσεις.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS) και του Think Tank, Strategy International. Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου.

Σημείωση: Κατεβάζετε το βιβλίο δωρεάν στο σύνδεσμο: 

https://drive.google.com/file/d/1Bs9yWLn7z85qe91KDLrcXkUJVEGbOyEN/view?usp=sharing