Το διεθνές τραπεζικό σύστημα στο μάτι του κυκλώνα

του Χρήστου Μανταρτζίδη

Οικονομολόγου 

Η αναταραχή στο διεθνές τραπεζικό σύστημα που ξεκίνησε με την κατάρρευση της μεσαίου μεγέθους αμερικανικής τράπεζας Silicon Valley Bank (SVB), την κατακόρυφη χρηματιστηριακή πτώση που ακολούθησε αλλά και η αναγκαστική  εξαγορά της μεγάλης Ελβετικής Τράπεζας Credit Suisse ξύπνησε άσχημες μνήμες με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί ανησυχία στην παγκόσμια οικονομία.

Και είναι πολύ λογικό να αναρωτιόμαστε αν βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα τραπεζική κρίση,. Πριν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, πρέπει πρώτα να δούμε τι έγινε ώστε να κατανοήσουμε την κατάσταση.

Η περίπτωση της Silicon Valley Bank (SVB)

Η SVB είναι μια μεσαίου μεγέθους τράπεζα η οποία εξυπηρετεί (χρηματοδοτικά και ΚΤΘ) κυρίως start up επιχειρήσεις στις ΗΠΑ, δηλαδή το πελατολόγιό της αφορά κυρίως μεγάλους ενημερωμένους και υψηλής ποιότητας εταιρικούς πελάτες,.

Κατ΄ αρχήν  πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα προβλήματα της SVB δεν προέκυψαν από μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Κάθε άλλο. Ήταν αποτέλεσμα μιας κακής –όπως αποδείχτηκε πλέον- στρατηγικής επενδυτικής απόφασης που έλαβε το top management της Τράπεζας το 2021. Η SVB επένδυσε ένα μεγάλο μέρος (περίπου το 56%) των διαθεσίμων της (των ΚΤΘ των πελατών της δηλαδή) στην αγορά ενός τιτλοποιημένου χαρτοφυλακίου ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων σταθερού επιτοκίου (με σταθερή απόδοση ως την λήξη 1,79%).

Οι συνθήκες όμως αλλάζουν. Και στην περίπτωσή μας άλλαξαν και οι νέες συνθήκες επέβαλαν αύξηση των επιτοκίων. Το γεγονός αυτό λειτουργεί αρνητικά, απομειώνει δηλαδή την τρέχουσα αξία των τίτλων σταθερού επιτοκίου που κατέχει η Τράπεζα. Έτσι το χαρτοφυλάκιο αυτό άρχισε να εγγράφει σημαντικές ζημιές.  Η SVB δηλαδή απέτυχε να διαχειριστεί αποτελεσματικά τον επιτοκιακό κίνδυνο που προέκυψε από την επένδυσή της σε σταθερά επιτόκια μέσα σε ένα πληθωριστικό περιβάλλον όπου οι Κεντρικές Τράπεζες (στην συγκεκριμένη περίπτωση η FED) αυξάνουν συνεχώς τα επιτόκια από τις αρχές του 2022.

Στο μεταξύ οι πελάτες της τράπεζες εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων αντιμετώπισαν αυξημένο κόστος αναχρηματοδότησης. Έτσι δεν χρησιμοποίησαν τις πιστωτικές τους γραμμές (credit lines) αλλά άρχισαν να χρηματοδοτούν τις ανάγκες τους με τις ΚΤΘ τους.  Η τράπεζα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια απότομη μείωση των ΚΤΘ της. Ήδη από τον Ιανουάριο 2023 το πρόβλημα ήταν καταγεγραμμένο στον ισολογισμό της Τράπεζας και διαχειριστές κεφαλαίων συνέστηναν στους πελάτες τους να αποσύρουν τις ΚΤΘ τους από την Τράπεζα, με αποτέλεσμα να αρχίσει μια εκροή ΚΤΘ. Έτσι η SVB αναγκάστηκε να προχωρήσει στην πώληση μέρους του χαρτοφυλακίου της για την ανάκτηση της ρευστότητά της. Το χαρτοφυλάκιο ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων σταθερού επιτοκίου όμως βρισκόταν ήδη στο κόκκινο, και κατέγραφε υποαξίες με αποτέλεσμα η πώληση να γίνει με ζημιά. Αναγκαστικά η τράπεζα προχώρησε σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου τον Μάρτιο 2023.  Η απόφαση προκάλεσε πανικό. Οι πελάτες της Τράπεζας φοβήθηκαν ότι θα χάσουν την πρόσβαση στις καταθέσεις τους και άρχισαν να τις αποσύρουν μαζικά (bank run) με αποτέλεσμα οι εποπτικές αρχές να θέσουν την τράπεζα σε καθεστώς επιτροπείας. 

H περίπτωση της Credit Suisse

H Credit Suisse δεν είναι (ή μάλλον ήταν) μια τυχαία τράπεζα. Ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ελβετίας, της χώρας που στο μυαλό όλων είναι συνώνυμο της τραπεζικής πίστης, αλλά ταυτόχρονα και μια μεγάλη και ιστορική Ευρωπαϊκή Τράπεζα με ηλικία 167 έτη. Η Τράπεζα εξωθήθηκε (ή μάλλον διασώθηκε) από η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας και τις εποπτικές αρχές σε μια άρον-άρον εξαγορά από την μεγαλύτερη Ελβετική τράπεζα, την UBS.

Αυτή η ¨καταναγκαστική εξαγορά¨ φαινομενικά και προς το παρόν έχει καταφέρει να αποτρέψει μια ευρύτερη τραπεζική κρίση. Η αβεβαιότητα ωστόσο παραμένει, η ανησυχία είναι έντονη και οι απώλειες είναι ήδη αρκετές. Ταυτόχρονα οι αρχές σε παγκόσμιο επίπεδο λαμβάνουν μέτρα για την βελτίωση της παγκόσμιας ρευστότητας στην προσπάθειά τους οι αγορές να ξεπεράσουν την θύελλα που πλήττει τον τραπεζικό τομέα.

Ούτε τα προβλήματα της Credit Suisse οφείλονται στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.  Αφορούν  προβλήματα ρευστότητας, τα οποία έγιναν μεγάλα το φθινόπωρο του 2022 όταν οι αγορές εκτίμησαν ότι η τράπεζα αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητα και κεφαλαιακής επάρκειας. Οι φήμες αυτές κυκλοφόρησαν και στα social media και προκάλεσαν  τεράστιες εκροές καταθέσεων (από το 2019 και έπειτα καταγράφηκαν εκροές ΚΤΘ που φτάνουν στα 110 δις  CHF).

Αυτή η φυγή των καταθέσεων είχε μεγάλο αντίκτυπο, στην ρευστότητα της Τράπεζας. Ωστόσο Επειδή κάλυπτε τις ελάχιστες απαιτήσεις κεφαλαίου και ρευστότητας, κατόρθωσε να απορροφήσει τους ισχυρούς κραδασμούς. Εξάντλησε όμως τις δυνάμεις και έφερε στα όρια την ρευστότητά της. Γι αυτό και όταν δημιουργήθηκαν οι διεθνείς ζημιογόνες επιλογές του επενδυτικού της βραχίονα από το head fund Archegos Capital και το σκάνδαλο της Greensill Capital που ανήλθαν στα 5 δις $, απαιτήθηκε extra ρευστότητα. Οι μέτοχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να συνεισφέρουν. Η Saudi National Bank (SNB), ο μεγαλύτερος ιδιώτης μέτοχος της Credit Suisse δήλωσε στο Reuters, ότι δεν υφίσταται το ενδεχόμενο νέας παροχής ρευστότητας και της οικονομικής στήριξης στην Credit Suisse. Η δήλωση αυτή πυροδότησε τις εξελίξεις.

Βέβαια η Credit Suisse διέθετε ¨πλούσιο παρελθόν¨. Για  40 σχεδόν χρόνια έχει απασχολήσει τις Ευρωπαϊκές, Ελβετικές, τις Αμερικάνικες και τις Ιαπωνικές αρχές για πλείστες όσες δραστηριότητες που δεν συνάδουν με την τραπεζική ηθική. Η Credit Suisse εμφάνιζε διαχρονικά πολύ μεγάλα προβλήματα σε θέματα κανονιστικής συμμόρφωσης (το 2021 η commission έχει επιβάλει στην ελβετική τράπεζα πρόστιμα που ξεπερνούν τα 340 εκατ. € λόγω της δημιουργίας καρτέλ στην αγορά συναλλάγματος). Είχε συμμετοχή σε σκάνδαλα, παράνομες δραστηριότητες. Αναμείχθηκε σε ξέπλυμα μαύρου χρήματος (ξέπλυμα 146 εκατ. $ που σχετιζόταν με δίκτυα ναρκωτικών στην Βουλγαρία), βιομηχανική κατασκοπία, κάλυψη υπόπτων πελατών (δανειοδοτήσεις προς Ρώσσους ολιγάρχες) και διατήρηση μυστικών λογαριασμών (υπόθεση του προέδρου των Φιλιππίνων Marcos, υπόθεση του ηγέτη της Νιγηρίας Sani Abacha, κ.α.), προσφορά διάφορων υπηρεσιών στο έγκλημα και την παρανομία κλπ.

Τελικά η Credit Suisse απέτυχε λόγω συσσωρευμένων προβλημάτων και αστοχιών που συμβαίναν για χρόνια και κανείς είτε από το top management είτε από τις εποπτικές αρχές, δεν είχε την δύναμη και το σθένος να τα λύσει. Και ξαφνικά ήρθε αυτή η κρίση στο τραπεζικό σύστημα των ΗΠΑ, για να την αποκαθηλώσει. 

Τι γίνεται τώρα;

Όσον αφορά την SVB η πτώχευσή της δεν μπορεί να αποτελέσει την απαρχή ενός διεθνούς ¨ντόμινο¨ τραπεζικών πτωχεύσεων λόγω της ανόδου των επιτοκίων. Και όσοι προσπαθούν να γενικεύσουν το θέμα κάνουν λάθος. Η γενίκευση αυτή δεν ισχύει καθώς κάθε τράπεζα έχει διαφορετικά διαρθρωμένο το χαρτοφυλάκιό της.

Η απόφαση της SVB να επενδύσει περισσότερα από τα μισά διαθέσιμά της στο συγκεκριμένο μακροπρόθεσμο  χαρτοφυλάκιο δεν δείχνει μόνον έλλειψη βασικών γνώσεων αλλά δείχνει κάτι χειρότερο. Δείχνει οίηση. Δεν μπορεί στην εποχή μας να γίνεται τραπεζική διοίκηση χωρίς προσέγγιση risk management. 

Η περίπτωση της SVB φανερώνει και κάτι άλλο. Ότι είναι πιθανόν να υπάρχει κενό εποπτείας στις Μικρομεσαίες αμερικανικές τράπεζες. Αν όμως ισχύει κάτι τέτοιο είναι θέμα των αρχών και των θεσμών των ΗΠΑ. Πάντως ειδικά στην Ελλάδα η SVB δεν πρόκειται να επηρεάσει το τραπεζικό σύστημα. Βέβαια η αναταραχή που δημιούργησε ενίσχυσε την ανησυχία και οδήγησε στην επιδείνωση της κατάστασης όσον αφορά την υπόθεση της Credit Suisse. 

Όσον αφορά την Credit Suisse τα πράγματα είναι διαφορετικά διότι είναι μια παγκόσμια συστημικά σημαντική τράπεζα.

Η κρίση άρχισε σαν κρίση ρευστότητας (με τις εκροές καταθέσεων και τις ζημιογόνες επενδυτικές επιλογές), μετατράπηκε ταχύτατα  σε κεφαλαιακή κρίση (η μετοχή της τράπεζας βρέθηκε σε ελεύθερη πτώση και έχασε το 24% της αξίας της μέσα σε λίγες ώρες) και εξελίσσεται –αυτό είναι ίσως η πλέον σημαντική και ανησυχητική  παράμετρος- σε κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στο Τραπεζικό σύστημα (ομόλογα ΑΤ1 της Credit Suisse αξίας 17 δις $ μηδενίστηκαν, και οι ομολογιούχοι αιφνιδιαστικά έχασαν όλα τους τα χρήματα, προκαλώντας χάος στις αγορές ομολόγων και θέτοντας υπό αμφισβήτηση  την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις Τράπεζες).

Ο αναγκαστικός γάμος μεταξύ της UBS και της Credit Suisse  μπορεί φαινομενικά να έχει καταφέρει να αποτρέψει μια ευρύτερη τραπεζική κρίση, ωστόσο η αβεβαιότητα παραμένει και οι απώλειες είναι ήδη πολλές. Σίγουρα τυχόν χρεοκοπία της Credit Suisse θα είχε πυροδοτήσει μια παγκόσμια οικονομική κρίση με απρόβλεπτες συνέπειες. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο Ελβετικές αρχές κίνησαν ταχύτατα τις  απαραίτητες διαδικασίες και ολοκλήρωσαν την εξαγορά,  αλλάζοντας την νομοθεσία και παραβιάζοντας κάθε κανόνα εταιρικής διακυβέρνησης. Βέβαια οι εποπτικές αρχές δεν έκαναν καλά την δουλειά τους. Ο εσωτερικός έλεγχος της Credit Suisse εντόπισε και παρουσίασε τις μεγάλες και ουσιαστικές αδυναμίες που σχετίζονται με την μη επαρκή αξιολόγηση των κινδύνων, αλλά έλεγχοι που εφαρμόστηκαν και οι διαδικασίες που ακολουθήθηκαν δεν ήταν αποτελεσματικές. Και παρόλα αυτά η Τράπεζα ανταπεξήλθε επιτυχώς στα stress test μόλις 9 μήνες πριν.

Η απόφαση του μηδενισμού των ομολόγων ΑΤ1 της Credit Suisse ύψους 17 δισ. $, μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της εμπιστοσύνης προς τα τραπεζικά ομόλογα. Και σίγουρα  θα προκαλέσει τεράστιους τριγμούς στις ευρωπαϊκές αγορές χρέους, καθώς οι ομολογιούχοι υφίστανται μηδενισμό της επένδυσής τους ενώ οι μέτοχοι της Credit Suisse (αν και χάνουν πολλά και αυτοί), όχι. βέβαια οι πιο μεγάλοι ¨χαμένοι¨ τις υπόθεσης όμως είναι οι Άραβες της Saudi National Bank, οι οποίοι επένδυσαν 1,5 δις $ για το 9.9% του μετοχικού κεφαλαίου πριν 6 μήνες και σήμερα έχουν απωλέσει περισσότερο από το 70% της επένδυσης τους!!!

Προς το παρόν τα πράγματα μοιάζουν να ηρεμούν. Η εμπιστοσύνη όμως προς το τραπεζικό σύστημα κλονίστηκε. Τα πράγματα μπορεί να γίνουν ανεξέλεγκτα και να προκαλέσουν απρόβλεπτα αποτελέσματα στις διεθνείς οικονομίες. Μια πιθανή διεθνή τραπεζική κρίση προφανώς και φοβίζει και αναμένεται να επηρεάσει άμεσα και την πραγματική οικονομία. Αναφορικά με τις ελληνικές τράπεζες, όσο δεν γενικεύεται η κρίση, δεν υφίσταται λόγος ανησυχίας άμεσων επιπτώσεων.