Ισραήλ και Σαουδική Αραβία: Είναι δυνατή η εξομάλυνση των σχέσεων τους;

Μετά από μια συνάντηση στις 7 Μαΐου στο Ριάντ μεταξύ των συμβούλων εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, της Σαουδικής Αραβίας, της Ινδίας και των Εμιράτων και μια συνάντηση που ακολούθησε στην Ιερουσαλήμ μεταξύ των ανώτατων αξιωματούχων των ΗΠΑ και του Ισραήλ, το Ισραήλ είναι προσεκτικά αισιόδοξο για την προσέγγιση με τη Σαουδική Αραβία.

Η συνάντηση στο Ριάντ επικεντρώθηκε στην προώθηση ενός περιφερειακού πλαισίου διασύνδεσης σιδηροδρόμων/πλοίων, στο οποίο το Ισραήλ ενδιαφέρεται επίσης να γίνει μέρος. Και ενώ το Ισραήλ δεν προσκλήθηκε στο Ριάντ, η κυβέρνηση Μπάιντεν το κρατά ενήμερο.

Σε μια άλλη ένδειξη προόδου σε αυτόν τον δρόμο, ο αμερικανικός ειδησεογραφικός ιστότοπος Axios ανέφερε την Τρίτη ότι ο Ronen Levy, γενικός διευθυντής του Ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών, έφτασε στην Ουάσιγκτον για συνομιλίες με την αναπληρώτρια υπουργό Εξωτερικών Wendy Sherman και τον ανώτερο σύμβουλο ενέργειας του Λευκού Οίκου Amos Hochstein, για ενίσχυση και επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Για να πούμε την αλήθεια, με το Ισραήλ υπό την κυριαρχία της πιο εθνικιστικής κυβέρνησης στην ιστορία του, τη συνεχιζόμενη ταχεία απόσυρση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή και σχεδόν όλα τα σουνιτικά κράτη της περιοχής σε μια πορεία συμφιλίωσης με το Ιράν, το όνειρο της ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας θα έπρεπε να είχε υποβιβαστεί στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Παραδόξως, παραμένει αληθινό.

Ωστόσο, αρκετές ενδείξεις έχουν προκύψει τις τελευταίες εβδομάδες για τις εξελίξεις στον άξονα Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας, μεταξύ των οποίων ένα τηλεφώνημα στις 8 Μαΐου μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken και του ισραηλινού υπουργού Εξωτερικών Eli Cohen. Όπως επίσης και το τηλεφώνημα στις 10 Μαΐου μεταξύ του συμβούλου εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ Jake Sullivan και του Ισραηλινού ομολόγου του Tzachi Hanegbi, κατά τη διάρκεια του οποίου μίλησε επίσης εν συντομία ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου αλλά και διάφορες παρατηρήσεις από ανώτερους αξιωματούχους που συμμετέχουν στις προσπάθειες εξομάλυνσης των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ.

Ο ίδιος ο Sullivan συναντήθηκε στο Ριάντ στις 7 Μαΐου με τους ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας. Μετά από αυτή τη συνάντηση δύο από τους κορυφαίους συμβούλους του προέδρου Τζο Μπάιντεν —ο συντονιστής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική Brett McGurk  και ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για την ενέργεια Amos Hochstein— πέταξαν στο Ισραήλ από τη Σαουδική Αραβία για να ενημερώσουν τον Νετανιάχου.

Πριν από την αναχώρησή του για το Ριάντ, στις 4 Μαΐου, ο Sullivan  μίλησε στο Washington Institute for Near East Policy . «Τελικά, η επίτευξη πλήρους ομαλοποίησης είναι ένα δεδηλωμένο συμφέρον εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών, ήμασταν ξεκάθαροι ως προς αυτό», είπε.

Αυτά τα αισιόδοξα σημάδια σχετικά με τις προοπτικές ομαλοποίησης πηγάζουν από κοινά συμφέροντα. «Από τη στιγμή που όλες οι πλευρές αυτού του τριγώνου έχουν συμφέρον να επιτύχουν τον ίδιο στόχο, η συζήτηση είναι δυνατή», δήλωσε στο Al-Monitor μια ανώτερη ισραηλινή διπλωματική πηγή υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Για τον Νετανιάχου, το ζήτημα της Σαουδικής Αραβίας είναι πλέον πιο σημαντικό από οτιδήποτε άλλο στην εξωτερική του πολιτική, και ίσως και στην εσωτερική του πολιτική. Γνωρίζει ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να σταματήσει το Ιράν από μόνο του».

Η πηγή επεσήμανε τη βουτιά της εγχώριας υποστήριξης προς τον Νετανιάχου λόγω της αμφιλεγόμενης δικαστικής αναθεώρησης που οδηγεί η κυβέρνησή του αλλά και λόγω της οικονομικής ύφεσης. «Το μόνο που μένει να παρουσιάσει στο κοινό είναι η Σαουδική Αραβία. Αυτό θα αποκαθιστούσε τη δημόσια εικόνα του ως ηγέτη παγκόσμιας κλάσης. Το ονειρεύεται μέρα και νύχτα», είπε η πηγή.

Οι βοηθοί του Νετανιάχου πιστεύουν ότι μια συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία θα άλλαζε το πρόσωπο της Μέσης Ανατολής, αφαιρώντας τα τελικά εμπόδια για την πλήρη ένταξη του Ισραήλ στην περιοχή, εξισώνοντας το μέγεθός της με αυτό της ιστορικής συνθήκης ειρήνης του Ισραήλ το 1979 με την Αίγυπτο, την πρώτη της με ένα αραβικό κράτος. Το Ισραήλ πιστεύει ότι αυτό θα άνοιγε το δρόμο για συμφωνίες με μουσουλμανικά κράτη όπως η Ινδονησία, και δεδομένης της σημασίας της Σαουδικής Αραβίας στον αραβικό κόσμο και της τεράστιας οικονομίας της, οι σχέσεις με το βασίλειο αποτελούν υπέρτατο στρατηγικό συμφέρον.

Κανένα από αυτά τα γνωστά επιχειρήματα δεν εξηγεί γιατί το ισραηλινό όνειρο δεν έχει θαφτεί παρά τις εξτρεμιστικές πολιτικές της έκτης κυβέρνησης του Νετανιάχου.

«Το κλειδί για μια συμφωνία Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας βρίσκεται στην Ουάσιγκτον και, αντίθετα με ό,τι πιστεύουν οι άνθρωποι, βρίσκεται στο γραφείο του προέδρου Μπάιντεν και δεν είναι θαμμένο βαθιά σε ένα πλαϊνό συρτάρι», είπε η ισραηλινή διπλωματική πηγή.

«Οι Αμερικανοί κατανοούν πλήρως ότι ένα τέτοιο επίτευγμα θα βελτιώσει σημαντικά τη θέση του προέδρου πριν από τις εκλογές. Αυτό θα είναι απόδειξη της ζωτικότητάς του, της διεκδικητικότητάς του, της ικανότητάς του να αλλάξει την ιστορία και θα εκληφθεί επίσης ως αντίμετρο στην ταχεία επέκταση της Κίνας στην περιοχή. Είναι ένα πολυπόθητο βραβείο στην Ουάσιγκτον. Μπορεί να μην είναι απαραίτητο, αλλά είναι ένα πολύ αξιόλογο μπόνους και η διοίκηση είναι πρόθυμη να επενδύσει σε αυτό», πρόσθεσε η πηγή.

Τι εμποδίζει, λοιπόν, να διαμορφωθεί η ιστορική συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας;

«Οι Σαουδάραβες απαιτούν πραγματική συμβολή από τις Ηνωμένες Πολιτείες», εξήγησε μια ανώτερη ισραηλινή πολιτική πηγή, υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Είναι πρόθυμοι να κάνουν το βήμα, αλλά μόνο εάν τους αξίζει πολύ. Ζητούν συμβόλαια για την προμήθεια εξελιγμένων όπλων· στην πραγματικότητα απαιτούν ένα καθεστώς ίσο με αυτό του Ισραήλ όσον αφορά τις προμήθειες όπλων των ΗΠΑ. Θέλουν επίσης μια σαουδαραβοαμερικανική αμυντική συμφωνία που θα απαιτήσει από τις ΗΠΑ να σπεύσουν να βοηθήσουν τη Σαουδική Αραβία σε περίπτωση επίθεσης και, τέλος, θέλουν τη βοήθεια των ΗΠΑ για τη δημιουργία ενός μη στρατιωτικού πυρηνικού έργου».

Σύμφωνα με αυτή την εκτίμηση, το τρίτο αίτημα της Σαουδικής Αραβίας είναι το πιο προβληματικό. «Με το Ιράν ήδη στο κατώφλι των πυρηνικών, εάν η Σαουδική Αραβία γίνει μη στρατιωτικό πυρηνικό κράτος, ένας τρελός πυρηνικός αγώνας στη Μέση Ανατολή είναι αναπόφευκτος», είπε η πολιτική πηγή.

Είναι ο Νετανιάχου έτοιμος αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες να ενδυναμώσουν τη Σαουδική Αραβία σε τέτοιο βαθμό, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας σε ένα μη στρατιωτικό πυρηνικό πρόγραμμα; Πιθανώς.

«Είναι πολύ σημαντικό για αυτόν να παρουσιάσει αυτό το επίτευγμα», παραδέχτηκε η ισραηλινή διπλωματική πηγή. «Αυτός [ο Νετανιάχου] χρειάζεται αυτό το επίτευγμα, ο Μπάιντεν χρειάζεται αυτό το επίτευγμα, το μόνο ερώτημα είναι τι μπορεί να οριστικοποιηθεί με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν για να το επιτύχουμε».

Θα μπορούσε να επιτευχθεί μια ιστορική συμφωνία Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας καθώς η Σαουδική Αραβία, τα κράτη του Κόλπου, ακόμη και η Αίγυπτος και η Ιορδανία εμπλέκονται σε μια ταχεία προσέγγιση με το Ιράν;

Σύμφωνα με τη διπλωματική πηγή, η απάντηση είναι καταφατική. «Αυτό είναι το όνομα του παιχνιδιού σήμερα στη Μέση Ανατολή γενικά και στον Κόλπο ειδικότερα. Όλοι παίζουν ένα διπλό παιχνίδι. … Αυτό είναι εμφανές όταν πρόκειται για τα Εμιράτα, το Κατάρ, που το έχουν κάνει πραγματική τέχνη και πολλές άλλες χώρες. Η αποδυνάμωση του αμερικανο-ισραηλινού άξονα οδηγεί όλες τις χώρες προς το Ιράν, αλλά δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κρατήσουν τον άξονα ανοιχτό και προς την άλλη πλευρά», είπε η πηγή.

Η ρεαλιστική πολιτική της διατήρησης ανοιχτών όλων των επιλογών αντικατοπτρίζεται στις στάσεις του κοινού της Σαουδικής Αραβίας, σύμφωνα με τα ευρήματα μιας σπάνιας δημοσκόπησης στη Σαουδική Αραβία, που ανατέθηκε από το Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον.

Η δημοσκόπηση, που διεξήχθη τον Μάρτιο/Απρίλιο 2023 και δημοσιοποιήθηκε στις 15 Μαΐου, διαπίστωσε, για παράδειγμα, ότι το 38% των Σαουδάραβων δεν αντιτίθεται στους οικονομικούς δεσμούς με το Ισραήλ, «αν βοηθά την οικονομία μας». Οι Συμφωνίες του Αβραάμ του 2020 μεταξύ του Ισραήλ και των κρατών του Κόλπου και το Μαρόκο απολαμβάνουν επίσης υποστήριξη 38%, ενώ το 76% των Σαουδάραβων πιστεύει ότι η εκτόξευση ρουκετών από τη Χαμάς προς το ισραηλινό έδαφος έχει «αρνητικό αντίκτυπο» στην περιοχή. Ωστόσο, το 81% των Σαουδάραβων πιστεύει ότι σε περίπτωση σεισμού ή άλλης φυσικής καταστροφής, όπως αυτές που σημειώθηκαν φέτος στην Τουρκία και τη Συρία, «οι αραβικές χώρες θα πρέπει να αρνηθούν οποιαδήποτε ανθρωπιστική βοήθεια από το Ισραήλ».

Ανάλυση του πολιτικού αναλυτή Ben Caspit στη στήλη του στον ιστότοπο της Μέσης Ανατολής Al Monitor 

Τι ρόλο θα παίξει η Μέση Ανατολή στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας;

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μειονότητες της Μέσης Ανατολής