Πώς το Ιράν έγινε ο ηγέτης του παγκόσμιου ισλαμισμού
Gilles Kepel
Le Point
Αν και σιιτική η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν μπόρεσε να επιβάλει την ηγεμονία της στην παγκόσμια τζιχάντ, που έχει σουνιτική πλειοψηφία.
Η θεαματική «επιδρομή» που πραγματοποίησαν οι Φενταγίν της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ, οι φρικιαστικές εικόνες της οποίας εισέβαλαν στα κοινωνικά δίκτυα σε όλο τον κόσμο, με νέα αγόρια και κορίτσια να σφαγιάζονται από βαριά οπλισμένους δολοφόνους ουρλιάζοντας «Allah Akbar», συνοπτικές εκτελέσεις, απαγωγές γυναικών και παιδιών, όμηρους ηλικιωμένους, θα αποτελέσουν ένα διαρκές τραύμα για τον δυτικό κόσμο γενικά, και για τους Εβραίους ειδικότερα. Για τους τελευταίους ξυπνά μνήμες πογκρόμ, από την εξόντωση του γκέτο της Βαρσοβίας μέχρι το Ολοκαύτωμα. Θα είναι ένα βαθύ τραύμα και για την Ευρώπη και τη Γαλλία, όπου μια εβδομάδα αργότερα δολοφονήθηκε στο λύκειο του Arras ο καθηγητής Dominique Bernard από έναν Ρώσο τζιχαντιστή καταγωγής Ingush, τρία χρόνια μετά τη δολοφονία στο Yvelines του καθηγητή Samuel Paty από έναν Τσετσένο που φώναξε « Allahu akbar». Και εδώ, η δολοφονική επιδρομή, σε ένα φόντο εντάσεων με τους μουσουλμάνους της χώρας που ενισχύονται από την άκρα αριστερά και τη μόνιμη μεταναστευτική πίεση σε όλη τη Μεσόγειο, τροφοδοτεί εφιάλτες εμφυλίου πολέμου και μιας δυστοπίας που ο Michel Houellebecq περιέγραψε αριστουργηματικά στην «Υποταγή» του.
Στο νοητικό σύμπαν των υποστηρικτών του πολιτικού ισλαμισμού σε όλο τον κόσμο, από την άλλη πλευρά, αυτές οι συναρπαστικές εικόνες επεκτείνουν εκείνες της «ευλογημένης διπλής επιδρομής» -σύμφωνα με την αραβική έκφραση που περιγράφει τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001- επαναλαμβάνοντας την εντύπωση, δύο δεκαετίες αργότερα, ότι ο ιμπεριαλισμός όπως ο Σιωνισμός είναι κολοσσοί με πήλινα πόδια, ότι η αποφασιστικότητα μιας ηρωικής πρωτοπορίας της παγκόσμιας ισλαμικής κοινότητας Oumma θα νικήσει τελικά, όπως η Κωνσταντινούπολη που θα καταλήξει να πέσει, το 1453, κάτω από τα επαναλαμβανόμενα χτυπήματα μιας ανθεκτικής τζιχάντ.
Αυτή η μεσσιανική προβολή της αναπόφευκτης υποταγής του πλανήτη στο Ισλάμ αποτελεί αντικείμενο ενός μόνιμου ανταγωνισμού για την ηγεσία της. Από τη μια πλευρά, ο σιιτικός ισλαμισμός, ο οποίος αντιπροσωπεύει μόνο περίπου 15% του παγκόσμιου μουσουλμανικού πληθυσμού αλλά έχει, με το Χομεϊνιστικό Ιράν και τους Pasdaran του – ή «Επαναστατικούς Φρουρούς» -, έναν πολεμικό κρατικό μηχανισμό, αφοσιωμένο πλήρως σε αυτήν την αποστολή. Απέναντι, ένας σε μεγάλο βαθμό σουνιτικός ισλαμισμός, αλλά του οποίου η εξουσία είναι κατακερματισμένη μεταξύ ανταγωνιστικών κρατών, όπου η Σαουδική Αραβία, φύλακας των ιερών τόπων της Μέκκας και της Μεδίνας, σήμερα σε πλήρη μεταμόρφωση υπό την ηγεσία του πρίγκιπα κληρονόμου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν για να γίνει παγκόσμια δύναμη χάρη στον πετρελαϊκό της πλούτο, αμφισβητείται από έναν Ερντογάν, σε ρόλο Οθωμανού χαλίφη, αλλά του οποίου τα άδεια ταμεία, πεινασμένα για πετροδολάρια του Κόλπου περιορίζουν τις πολιτικές φιλοδοξίες.
Το Κατάρ, μικροσκοπικό αλλά εξαιρετικά πλούσιο χάρη στα έσοδα του από το φυσικό αέριο, που βρίσκεται σε ιδανική τοποθεσία ανάμεσα στις μοναρχίες της Αραβικής Χερσονήσου και του Ιράν, με το οποίο μοιράζεται το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο, έχει επίσης στόχο αυτή την ηγεμονική θέση χάρη στην ήπια δύναμη της Το κανάλι Al Jazeera και την χρηματοδότηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, της διεθνούς του πολιτικού ισλαμισμού, από την οποία προέρχεται και η παλαιστινιακή Χαμάς. Ήταν για τη Ντόχα ένας μοχλός για να προστατευτεί από τον επεκτατισμό του γιγαντιαίου Σαουδάραβα γείτονα, αλλά πλήρωσε ένα βαρύ τίμημα, με τρία χρόνια αποκλεισμού μεταξύ 2017 και 2020. Η επακόλουθη συμφιλίωση με το Ριάντ οδήγησε στον περιθωριοποίηση της Αδελφότητας, την οποία εγκατέλειψε επίσης ο Ερντογάν υπό την πίεση των εχθρών τους από τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα. Το Κατάρ, σήμερα στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ιράν, των σουνιτικών δυνάμεων και των Ηνωμένων Πολιτειών –και όπου διαμένουν οι κύριοι ηγέτες της Χαμάς– δεν έχει, ωστόσο, την ηγεσία του ριζοσπαστικού σουνιτικού ισλαμισμού. Διασκορπισμένος με τη μορφή παρακρατικών οργανώσεων, φιλοξενείται σε επικράτειας «rogue states» όπως το Αφγανιστάν για την Αλ Κάιντα και στις περιοχές ανάμεσα στο Ιράκ και την Συρία για το Ισλαμικό Κράτος. Οργανώσεις που διατηρούν πολύπλοκες συναλλακτικές σχέσεις με τις mukhabarat (υπηρεσίες πληροφοριών) διαφόρων κρατών της περιοχής. Ο Μπιν Λάντεν και ο διάδοχός του Ζαουαχίρι επωφελήθηκαν από την επιείκεια διαφόρων Σαουδάραβων πριγκίπων, χάρη σε μια γεροντική μοναρχία, προτού ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν τους εξαλείψει κατά την άνοδό του στην εξουσία το καλοκαίρι του 2017. Μέρος της ιδρυτικής ομάδας της Αλ Κάιντα, επιπλέον έλαβε άσυλο στο Ιράν μετά την επιχείρηση Anaconda, κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους εισέβαλαν στο Αφγανιστάν μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Σε αντίθεση με το Ισλαμικό Κράτος, που ήταν βαθιά αντισιιτικό (ο Ζαρκάουι συνέστησε να κρατηθούν εννέα σφαίρες για σιίτες «αιρετικούς» και μία μόνο για Αμερικανούς «άπιστους», κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003), οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι όπως η Αλ Κάιντα είχαν προσπαθήσει να ελαχιστοποιήσουν οι σεχταριστικές συγκρούσεις μεταξύ αυτών των δύο κλάδων του Ισλάμ και το Ιράν είχε εκδώσει μάλιστα το 1984 ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο γραμματόσημο με την εικόνα του Sayyid Qutb, ιδεολόγου της Αδελφότητας της Αιγύπτου που κρεμάστηκε από τον Nasser το 1966.
Η διαμάχη για τον έλεγχο της παγκόσμιας τζιχάντ ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες χρονολογείται, με τη σημερινή της μορφή, από τα μέσα Φεβρουαρίου 1989. Στις 15 Φεβρουαρίου, ο Κόκκινος Στρατός, εξουθενωμένος από την τζιχάντ των Αφγανών μουτζαχεντίν, οπλισμένων και εκπαιδευμένων από την CIA από τη μια, και χρηματοδοτούμενων από τις σουνιτικές πετρομοναρχίες του Κόλπου από την άλλη, άφησε την Καμπούλ, ένα προοίμιο για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου – και την τελική κατάρρευση του κομμουνισμού – δέκα μήνες αργότερα. Κανείς όμως δεν έδωσε σημασία σε εκείνη την ημέρα, επειδή το γεγονός είχε επισκιαστεί την προηγούμενη μέρα από την φατουά του Χομεϊνί κατά του Σαλμάν Ρούσντι, καταδικάζοντας σε θάνατο τον συγγραφέα των Σατανικών Στίχων, που κατηγορήθηκε ότι βλασφήμησε τον προφήτη του Ισλάμ.
Ο Αγιατολάχ της Τεχεράνης, είχε γίνει ο ηγέτης όλων των μουσουλμάνων, σιιτών και σουνιτών, οι οποίοι υποτίθεται ότι είχαν προσβληθεί και ταπεινωθεί από αυτό το μυθιστόρημα, κηρύσσοντας ολόκληρο τον πλανήτη ως «γη του Ισλάμ», αφού μια φατουά δεν έχει ισχύ παρά μόνο με ισλαμικό δίκαιο. Η υπόθεση δημιούργησε τέτοιο σάλο που σχεδόν εξαφάνισε την απήχηση που είχε η εγκατάλειψη του Αφγανιστάν από τους Σοβιετικούς χάρη στην υποστήριξη των Μουτζαχεντίν μαχητών από την Σαουδική Αραβία. Ο Ζαουαχίρι, ο ιδεολόγος της Αλ Κάιντα, θα θεωρητικοποιήσει ως αντίδραση στην παγκόσμια απήχηση της φατουά την ανάγκη να κερδηθεί ο ιερός πόλεμος, Τζιχάντ, στο μέτωπο των μέσων ενημέρωσης. Αυτή ήταν η λογική που οδήγησε στην «ευλογημένη διπλή επιδρομή» της 11ης Σεπτεμβρίου, η οποία πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα σε αυτόν τον τομέα.
Oμως ο σιίτης αντίπαλος δεν θεωρεί τον εαυτό του ηττημένο σε αυτόν τον διαγωνισμό. Από τη μία πλευρά, η φατουά για την υπεράσπιση του προφήτη θα βρει μιμητές στον σουνιτικό κόσμο με την δολοφονία του Theo Van Gogh, που μαχαιρώθηκε στο Άμστερνταμ για βλασφημία στις 2 Νοεμβρίου 2004 από έναν Μαροκινό Σουνίτη τζιχαντιστή , μέσα από την υπόθεση των σκίτσων που δημοσιεύτηκαν σε μια δανική καθημερινή εφημερίδα και αναδημοσιεύτηκαν από το Charlie Hebdo, που οδήγησαν στη σφαγή της 7ης Ιανουαρίου 2015 στο συντακτικό προσωπικό αυτής της εφημερίδας, στη δολοφονία του Samuel Paty, επειδή τα είχε δείξει στην τάξη, μέχρι την προχθεσινή δολοφονία του Ντομινίκ Μπερνάρ, που διαπράχθηκε επίσης από έναν ισλαμιστή Σουνίτη Καυκάσιο.
Από την άλλη πλευρά, η εκκαθάριση της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους καθώς και η σημαντική αποδυνάμωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που εγκαταλείφθηκε από το Κατάρ και την Τουρκία (εκτός από την Ευρώπη όπου οι δορυφορικές οργανώσεις τους και οι «συνταξιδιώτες» ακαδημαϊκοί ευημερούν ενώ επωφελούνται από χοντρές επιδοτήσεις από τις Βρυξέλλες ) έχουν δημιουργήσει ένα κενό εξουσίας στον παγκόσμιο σουνιτικό τζιχαντισμό που η Τεχεράνη έσπευσε να καλύψει. Στην πραγματικότητα, αν και σουνιτική και γεννημένη από τους Αδερφούς, η Χαμάς εξαρτάται εξ ολοκλήρου στρατηγικά από τον Ιρανό νονό της, ο οποίος την έχει καταστήσει την αιχμή του δόρατος του «άξονα αντίστασης» στο Ισραήλ – που περνά από τη Βαγδάτη, τη Δαμασκό και τη Λιβανέζικη Χεζμπολάχ.
Η «επιδρομή» της 7ης Οκτωβρίου 2023 τιμά και επεκτείνει την μνήμη της πεντηκοστής επέτειου από τον Πολέμο του Κιπούρ στις 6 Οκτωβρίου 1973, αραβική ρεβάνς εναντίον του Ισραήλ όσο και της ήττας κατά τον πόλεμο των Έξι Ημηρών του Ιουνίου 1967 αλλά και η αντικατάσταση του αραβικού εθνικισμού από την ισλαμιστική ιδεολογία υπό την ηγεσία του Σαουδάραβα βασιλιά Φαϊζάλ, ο οποίος έκανε το πετρέλαιο πολιτικό όπλο. Επεκτείνει την μνήμη της 11ης Σεπτεμβρίου μέσω μιας επιχείρησης που σχεδίασε η δύναμη Al-Quds («Ιερουσαλήμ») των Pasdarans αλλά εκτελέστηκε από ένα σουνιτικό κόμμα, ενισχύοντας πάλι την πανισλαμική αύρα της Τεχεράνης. Τέλος, έρχεται αφότου δύο Ισραηλινοί υπουργοί επισκέφθηκαν επίσημα τη Σαουδική Αραβία, για πρώτη φορά στην ιστορία – μια επίσκεψη γεμάτη απειλές για το Ιράν εάν υλοποιηθεί η προσέγγιση μεταξύ μοναρχίας και εβραϊκού κράτους. Το Ριάντ έπρεπε να αναβάλει επ’ αόριστον την προσέγγιση και η προοπτική μαζικών ισραηλινών αντιποίνων στη Γάζα φούντωσε την οργή του αραβικού κόσμου – περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι διαδήλωσαν στο Μαρόκο, που υπέγραψε τις Συμφωνίες του Αβραάμ, στις 15 Οκτωβρίου για να απαιτήσουν τον τερματισμό της «ομαλοποίησης» των σχέσεων με το Ισραήλ και το κλείσιμο της πρεσβείας του.
Ενώ δύο αμερικανικά αεροπλανοφόρα έχουν τοποθετηθεί έξω από τις ισραηλινές ακτές και ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών πυκνώνει τις επισκέψεις του στη Ντόχα, η οποία μεσολαβεί στις συνομιλίες με την Τεχεράνη, ο σιιτικός πολιτικός ισλαμισμός, που υποστηρίζεται διακριτικά από το Κρεμλίνο, κατάφερε ένα σημαντικό χτύπημα σε ένα διεθνές σύστημα σε βαθιά ερείπια, όπου η Μεσόγειος μετατρέπεται άλλη μια φορά σε ένα ρήγμα – απειλώντας έτσι άμεσα την Ευρώπη και τη Γαλλία.
