Παπανικολάου: μεγάλη πρόκληση αν η ικανότητα παραγωγής τροφίμων θα είναι σε θέση να καλύψει την επερχόμενη ζήτηση
Δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο κινδυνεύουν από μη ασφαλή τρόφιμα, εκ των οποίων εκατομμύρια αρρωσταίνουν, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο επειδή καταναλώνουν μη ασφαλή τρόφιμα. Η ασφάλεια τροφίμων, λοιπόν, σώζει πραγματικά ζωές. Η εφαρμογή πρακτικών που εξασφαλίζουν την ασφάλεια των τροφίμων ενισχύει την υγεία του ατόμου και βελτιώνει την οικονομική ανάπτυξη της εκάστοτε περιοχής. Τόσο η ορθή εφαρμογή των επιστημονικών μελετών όσο και η δίκαιη επιβολή των κανονισμών επηρεάζουν την παραγωγή και τη διακίνηση ασφαλών τροφίμων. Το συγκεκριμένα ζητήματα έχει σκοπό να αναλύσει το βιβλίο με τίτλο «ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ» του Ζαχαρία Παπανικολάου που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Με αφορμή την κυκλοφορία του ο συγραφέας απαντά στα ερωτήματα που του έθεσε η Γιώτα Χουλιάρα για λογαριασμό του Geopolitics.
1) Πρόσφατα κυκλοφόρησε το πρώτο σας βιβλίο με τίτλο: «ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ» από τις εκδόσεις Δίσιγμα. Θα θέλαμε να μας δώσετε το πλαίσιο στο οποίο κινείται καθώς και το ερέθισμα που σας οδήγησε στη συγγραφή του.
Την τελευταία δεκαετία, η αύξηση των τροφιμογενών λοιμώξεων έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία. Οι επιμολύνσεις των τροφίμων από παράσιτα, βακτήρια, ιούς και χημικές ή ραδιενεργές ουσίες προκαλούν πολλές ασθένειες. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού και τις επιθυμίες των καταναλωτών για μεγαλύτερη ποικιλία τροφών επηρεάζουν την τροφική αλυσίδα στο να γίνει πιο περίπλοκη και μακρύτερη. Η διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων χρειάζεται την προσοχή όλων. Από πλευράς μου θεώρησα πως θα πρέπει να γράψω ένα βιβλίο στο οποίο θα αναλύω όλες αυτές τις επιστημονικές έννοιες, με όσο γίνεται πιο απλό τρόπο, ώστε οι καταναλωτές να είναι ενήμεροι για τα νέα δεδομένα που σχετίζονται με τις τροφές τις οποίες καταναλώνουν. Το βιβλίο πραγματεύεται το πως η αύξηση του πληθυσμού και η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν την παραγωγή τροφίμων. Ακόμη πως θα μπορέσουμε να διασφαλίσουμε την υγιεινή στα τρόφιμα. Τέλος τους κίνδυνους που ελλοχεύουν ως προς την ασφάλεια των τροφίμων από τον Covid-19.
2) Τι είναι η ασφάλεια των τροφίμων και γιατί είναι σημαντική;
Δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο κινδυνεύουν από μη ασφαλή τρόφιμα, εκ των οποίων εκατομμύρια αρρωσταίνουν, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες χάνουν τη ζωή τους. Η ασφάλεια τροφίμων, λοιπόν, σώζει πραγματικά ζωές. Η εφαρμογή πρακτικών που εξασφαλίζουν την ασφάλεια των τροφίμων ενισχύει την υγεία του ατόμου και βελτιώνει την οικονομική ανάπτυξη της εκάστοτε περιοχής. Τόσο η ορθή εφαρμογή των επιστημονικών μελετών όσο και η δίκαιη επιβολή των κανονισμών επηρεάζουν την παραγωγή και τη διακίνηση ασφαλών τροφίμων. Καθώς το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται, οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων και τις πιθανές μολύνσεις τους θα συνεχίσουν να αποτελούν σημαντικό ζήτημα υγείας. Οι καταναλωτές απαιτούν άριστη ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων που καταναλώνουν, επειδή αυτή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ζωής. Με λίγα λόγια, οι καταναλωτές βασίζονται στις κυβερνήσεις για να διασφαλίσουν πως όλα τα τρόφιμα όχι μόνο είναι ασφαλή αλλά πωλούνται ως αυτά που ισχυρίζονται ότι περιέχουν.
3) Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο παγκόσμιος πληθυσμός σχετικά με την παραγωγή τροφίμων και πώς η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού επηρεάζει τη ζήτηση για τρόφιμα;
Η μεγάλη πρόκληση είναι εάν η ικανότητα παραγωγής τροφίμων θα είναι σε θέση να καλύψει την επερχόμενη ζήτηση σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού των τελευταίων χρόνων. Με βάση έρευνες των Ηνωμένων Εθνών, προβλέπεται πως ο πληθυσμός θα είναι 9,7 δισεκατομμύρια μέχρι τα μέσα του αιώνα και 11,2 δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του αιώνα. Η παραγωγή τροφίμων θα πρέπει να αυξηθεί περίπου κατά 70% έως το 2050 και να διπλασιαστεί ή να τριπλασιαστεί έως το 2100. Η σχέση μεταξύ του πληθυσμού και της παραγωγής τροφίμων έχει υποκινήσει πολλές αναλύσεις σχετικά με τον τρόπο διασφάλισης τροφής για όλους. Οι περισσότερες από αυτές επικεντρώνονται στην αύξηση της παραγωγικότητας, στη διευκόλυνση της πρόσβασης στις αγορές, στη μείωση των απορριμμάτων τροφίμων ή στην αλλαγή διατροφικών συνηθειών.
4) Πώς η αλλαγή του κλίματος αναμένεται να επηρεάσει την παραγωγή και την ασφάλεια των τροφίμων;
Η κλιματική αλλαγή είναι μεταξύ των πολλών παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στη φύση και την εμφάνιση κινδύνων για την ασφάλεια των τροφίμων. Αυτοί οι κίνδυνοι μπορεί να προκύψουν σε διάφορα στάδια της τροφικής αλυσίδας, από την πρωτογενή παραγωγή έως την κατανάλωση, και η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στην εμφάνισή τους. Υπάρχουν πολλές κατευθύνσεις, μέσω των οποίων παράγοντες που σχετίζονται με το κλίμα μπορεί να επηρεάσουν την ασφάλεια των τροφίμων, όπως είναι οι αλλαγές στη θερμοκρασία και τα μοτίβα βροχοπτώσεων, η αυξημένη συχνότητα και η ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων, η υπερθέρμανση και η οξίνιση των ωκεανών, καθώς και οι αλλαγές στις οδούς μεταφοράς ρύπων. Οι αυξήσεις της θερμοκρασίας και οι αλλαγές στα πρότυπα βροχοπτώσεων έχουν αντίκτυπο στην εμφάνιση βακτηρίων, ιών, παρασίτων και μυκήτων, αλλά και στην εμφάνιση των αντίστοιχων τροφιμογενών ασθενειών τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία πρόκληση για τα μέτρα ελέγχου παρασίτων και ασθενειών, όπως η ορθή γεωργία και οι ορθές κτηνιατρικές πρακτικές, με πιθανές επιπτώσεις για την παρουσία χημικών υπολειμμάτων στην τροφική αλυσίδα.
5) Πώς γεωπολιτικοί παράγοντες, όπως οι διεθνείς συγκρούσεις και οι εμπορικές εντάσεις, επηρεάζουν την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια; Επίσης, σε περιόδους γεωπολιτικών εντάσεων ή κρίσεων, πόσο ανθεκτική είναι η παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν για να ενισχυθεί η σταθερότητά της;
Γεωπολιτικοί παράγοντες όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία ακόμα καθώς και άλλα σημαντικά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή κρίση είναι αυτά που επαναπροσδιορίζουν την προσφορά και την ζήτηση σε ένα μεγάλο πλήθος αγαθών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας που οδηγεί σε μία ανισορροπία. Οι επιχειρήσεις από την πλευρά τους με όλα αυτά είναι εκτεθειμένες σε όλους αυτούς τους κινδύνους και οφείλουν για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να εφαρμόσουν πολιτικές με προσανατολισμό την βιώσιμη ανάπτυξη, και να εκτιμήσουν έγκαιρα πώς αυτές οι πολιτικές μπορεί να εξελιχθούν στις νέες προκλήσεις του μέλλοντος.
6) Πώς οι συγκρούσεις για τους υδάτινους πόρους σχετίζονται με την ασφάλεια τροφίμων;
Στη σημερινή εποχή το 1/4 του παγκοσμίου πληθυσμού βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα σοβαρό ζήτημα, την έλλειψη νερού για τουλάχιστον ένα μήνα κάθε χρόνο. Γι’ αυτό πολλοί αναζητούν νέα κατοικία για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ και την Παγκόσμια Τράπεζα η ξηρασία μπορεί να οδηγήσει στην μετατόπιση τουλάχιστον 700 εκατομμυρίων ανθρώπων μέχρι το 2030. Για τη γεωργία η έλλειψη νερού είναι πολύ σημαντική καθώς καταναλώνει το 70% του γλυκού νερού στον πλανήτη. Όπου λοιπόν δεν υπάρχει καθαρό νερό αυτό μπορεί να επηρεάζει, όχι μόνο την ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων, αλλά και την ασφάλεια των τροφίμων.
7) Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας;
Την κατάσταση στην χώρα μας σε επίπεδο ασφάλειας τροφίμων έρχεται να καλύψει μια πρόσφατη έρευνα από την EFSA (Special Eurobarometer – March 2022). Το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων ενδιαφέρεται για θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια τροφίμων (99%). Ενώ, ένα επίσης μεγάλο ποσοστό γνωρίζει για τα κατάλοιπα των φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα (86%), τα πρόσθετα στα τρόφιμα (81%) ή τα κατάλοιπα αντιβιοτικών (72%). Αξίζει να αναφερθεί ότι 7 στους 10 Έλληνες αναφέρουν την οικογένεια ή το στενό τους οικογενειακό περιβάλλον ως την κύρια πηγή πληροφοριών σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με κίνδυνους τροφίμων. Τέλος, το 59% των ερωτηθέντων νοιάζονται πραγματικά για την ασφάλεια των τροφίμων και για τους κινδύνους στα τρόφιμα.
**Ο Ζαχαρίας Παπανικολάου αποφοίτησε από το τμήμα Γεωπονίας της σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από τον τομέα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων του ΑΠΘ (2010) και διδακτορικού από τον τομέα Αγροτικής Οικονομίας του ΑΠΘ (2018). Από το 2011 έως σήμερα, εργάζεται ως στέλεχος διοίκησης σε βιομηχανίες τροφίμων με διεθνή δράση και από το 2021 είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (ΔΠΘ). Από το 2022, είναι διδάσκων στο τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων της Σχολής Οικονομίας και Διοίκησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας (ΔΙ.ΠΑ.Ε.) και τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται σε θέματα μικροβιολογίας τροφίμων, προβιοτικών, αγροτικής ανάπτυξης, διοίκησης αγροδιατροφικών επιχειρήσεων, διεθνούς εμπορίου, συμπεριφοράς καταναλωτών, σπατάλης τροφίμων, διαχείρισης απορριμμάτων τροφίμων και βιοοικονομίας, με δημοσιευμένο έργο σε έγκυρα διεθνή περιοδικά όπως: Journal of Food Science, International Journal of Globalisation and Small Business, New Medit, Studies in Business and Economics, International Journal of Business and Economic Sciences Applied Research και world. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του έχουν δημοσιευθεί σε περισσότερες από 40 ερευνητικές εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά ελληνικών και διεθνών επιστημονικών συνεδρίων.
