Η Τουρκία σκοπεύει να ανατρέψει το διεθνές σύστημα

 Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς*

Η πολιτική της Τουρκίας έχει θέσει «περιορισμένους» ή «απεριόριστους» πολιτικούς στόχους; Αυτό είναι ένας γρίφος που μπορεί να ακούγεται σαν μια περιπτωσιολογική μελέτη. Στην πραγματικότητα, η απάντηση θα μπορούσε να ξεκαθαρίσει το διακύβευμα για τις «αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες» -κατά την τουρκική αντίληψη. Είτε στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο, αυτή η απάντηση πρέπει να δοθεί με αξιοπιστία, ώστε να υποδείξει τον τρόπο που ο Ελληνισμός μαζί με τους συμμάχους, τους εταίρους και τις δυνάμεις συνεργασίας πρέπει να ενεργήσουν ως θεματοφύλακες του συστήματος που βασίζεται στην ελευθερία των θάλασσών. Αυτή η απάντηση θα έπρεπε να πλαισιώνει την πολιτική, στρατηγική και επιχειρησιακή σχεδίαση.

Μια διαισθητική απάντηση είναι ότι η Τουρκία επιδιώκει περιορισμένους στόχους στην περιφέρειά της. Τους αρπάζει τμηματικά όταν τις παρουσιαστούν οι ευκαιρίες ενώ διεκδικεί παράλογες και υπερμεγέθεις αξιώσεις για κυριαρχία. Ωστόσο, δεν επιχειρεί μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις. Αυτή θα ήταν μια αδικαιολόγητη επιθετική ενέργεια. Ωστόσο παρουσιάζει τις ιμπεριαλιστικές αξιώσεις της, παρόλο που είναι ικανοποιημένη να εκπληρώσει τους στόχους της τμηματικά αναβαθμίζοντας και αυξάνοντας κάθε φορά τις απαιτήσεις.

Ανάμεσα στις ανυπέρβλητες αρχές του  Carl Von Clausewitz στο έργο του “Περί Πολέμου” είναι ο κλασικός διαχωρισμός των περιορισμένων και απεριόριστων στόχων στον πόλεμο. Ο πόλεμος, λέει, «μπορεί να είναι δύο ειδών». Είτε «ο στόχος είναι να ανατρέψουμε τον εχθρό και να τον καταστήσουμε πολιτικά αβοήθητο ή στρατιωτικά ανίκανο, αναγκάζοντάς τον έτσι να υπογράψει όποια ειρήνη επιθυμούμε». Αυτή είναι η απεριόριστη παραλλαγή. Η συντριβή εχθρικών ενόπλων δυνάμεων, η υπαγόρευση επεκτατικών όρων, η ανατροπή μιας εχθρικής κυβέρνησης είναι βασικοί απεριόριστοι στόχοι. Οι απεριόριστες εκστρατείες αποφέρουν αυτό που ο Clausewitz αποκαλεί «ολική νίκη». Ένας μαχητής ρίχνει κάτω τον άλλον, βάζει την μπότα του στο λαιμό του ηττημένου και επιβάλλει αυτά που θέλει με τη νίκη του.

Δυνητικά ο μεγάλος φιλόσοφος του πολέμου αναφέρεται και σε περιορισμένους στόχους συμβουλεύοντας τους σχεδιαστές ότι «ο πόλεμος πρέπει να εξυπηρετεί την ορθολογική πολιτική σκοπιμότητα». Οπότε ένας μαχητής θα μπορούσε απλώς να αποσπάσει μερικές από τις «συνοριακές περιοχές» του εχθρού για να τις «προσαρτήσει ή να τις χρησιμοποιήσει για διαπραγματεύσεις» καθώς προσπαθεί να δώσει ένα ικανοποιητικό τέλος στη μάχη. Επίσης παρατηρεί ότι οι στοχαστές της στρατηγικής πρέπει να τονίζουν την ανάγκη να ταιριάζει η στρατηγική με την πολιτική, όπως είναι άλλωστε το ζητούμενο στα κείμενα της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής. Στρατιωτικά (και μη στρατιωτικά) μέσα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την επίτευξη των πολιτικών σκοπών που καθορίζονται από την πολιτική ηγεσία. Επιπλέον, τονίζει, ότι το κόστος της διεξαγωγής πολέμου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ορθολογικά. Έτσι ο Clausewitz συμβουλεύει τους αναγνώστες του ότι όταν τα έξοδα υπερβαίνουν την “αξία του αντικειμενικού σκοπού” σε έναν πόλεμο, η χρήση πολεμικής ισχύος πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου, ακόμη και σε βαθμό αποποίησης της. Οπότε αν μια ηγεσία έχει λόγους να πιστεύει ότι ο εχθρός φοβάται μια «βίαιη απόφαση», τότε «η κατάληψη μιας ελαφρά υποστηριζόμενης ή ανυπεράσπιστης νήσου, εν προκειμένω, είναι από μόνη της πλεονέκτημα. Και αν αυτό το πλεονέκτημα είναι αρκετό για να κάνει τον εχθρό να φοβάται για το τελικό αποτέλεσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως σύντομος δρόμος στην πορεία προς τη νίκη». Σε αυτή την περίπτωση η κατάληψη εδάφους είναι ένας μοχλός διαπραγμάτευσης.

Η Τουρκία φαίνεται να έχει απεριόριστους στόχους προς τους γείτονές της. Η Άγκυρα έχει εισβάλει στην Κύπρο παλαιότερα και στη Συρία σήμερα με περιορισμένες εκστρατείες. Μπορεί να λαχταρά να ανακατακτηθούν οι περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όμως αυτός είναι ένας απεριόριστος στόχος. Επίσης, μια τουρκική επίθεση εναντίον της Ελλάδας – μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ – θα δημιουργούσε το φάντασμα ενός ολοκληρωτικού πολέμου στην Ευρώπη και τη διάλυση του ΝΑΤΟ. Μια άλλη σημαντική απαίτηση είναι οι οριοθετήσεις των θαλασσίων ζωνών, των οποίων ως κυριαρχικό δικαίωμα του Ελληνισμού η Άγκυρα απειλεί να σβήσει. Αυτός είναι ένας ακόμη απεριόριστος στόχος. Η Τουρκία έχει διαμορφώσει στρατηγικές σχεδιασμένες να επιφέρει ένα είδος υφέρπουσας κατάκτησης του γεωγραφικού χώρου που επιθυμεί. Εάν πετύχει, είτε θα αποσπάσει έδαφος όπου παράνομα έχει εισβάλει μέχρι τώρα, είτε θα κυριαρχήσει στη Θάλασσα της λεγόμενης «Γαλάζιας Πατρίδας», όπως οραματίζεται.

Στη θάλασσα, ωστόσο, η τουρκική επιτυχία θα υποβάθμιζε τη διεθνή έννομη τάξη, για να μην αναφέρουμε το διεθνές δίκαιο. Η πλήρης κυριαρχία στη θάλασσα υπάρχει μόνο στα χωρικά ύδατα, αρχή που επιβεβαιώθηκε από τα διεθνή δικαστήρια τα τελευταία χρόνια. Και όμως η Τουρκία διεκδικεί τον τίτλο της πατρίδας στη συντριπτική πλειοψηφία της Θάλασσας του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η ελευθερία της θάλασσας δεν θα υπάρχει πια, και αυτή η ζωτική υδάτινη οδός θα έχει μετατραπεί σε θαλάσσια επέκταση της τουρκικής κυρίαρχης επικράτειας όπως στα τουρκικά εδάφη. Θα έχει δημιουργηθεί ένα τρομερό προηγούμενο. Όχι μόνο το σύστημα που βασίζεται σε κανόνες, αλλά και οι υπερασπιστές του θα βρεθούν σε ανυποληψία.

Το να αφήσουμε τις εχθρικές δυνάμεις να ξαναγράψουν τους κανόνες που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις σε όλο τον κόσμο θα αποτελούσε μια σημαντική ήττα των φιλελεύθερων δημοκρατιών, όπως κι αυτό που έχει συμβεί μέσα από αντιπαραθέσεις της «γκρίζας ζώνης» που δεν κάνει καμία διαφορά. Πολλά δευτερεύοντα αποτελέσματα μπορούν να προσθέσουν σημαντικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου.

Εμμονές σε στραγγαλισμούς του ορθολογισμού στον πόλεμο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο Clausewitz είναι ιδιαίτερα συνειδητοποιημένος αναφέροντας ότι οι παραλογισμοί πρέπει να αποφεύγονται στον πόλεμο. Συμπτώσεις, τύχη, πολυπλοκότητα, ανθρώπινα πάθη, και παράγοντες πέραν του ανθρωπίνου ελέγχου, κάνουν τον ορθολογικό υπολογισμό πολύ δύσκολη υπόθεση. Ο αντίπαλος μπορεί να ενεργήσει ή να αντιδράσει με αρκετά απρόβλεπτους τρόπους. Πράγματι, αξίζει μόνο σαν μια ενδιαφέρουσα προειδοποίηση η ιδιαίτερη μελέτη των πολεμικών αποτελεσμάτων από τους σύγχρονους θεωρητικούς, εξάλλου ο Clausewitz τονίζει πόσο δύσκολο είναι να προβλέψουμε τις επιπτώσεις από τις ενέργειες της μιας πλευράς που θα έχει η άλλη πλευρά σε ένα πόλεμο.

Οπότε το τρίπτυχο μας πρέπει να περιλαμβάνει την συνεχή αναβάθμιση και ετοιμότητα της στρατιωτικής μας ικανότητας, την πολιτική βούληση για χρήση της ικανότητάς μας και την πειθώ του εχθρού ότι έχουμε τη βούληση να χρησιμοποιήσουμε την ικανότητά μας. 

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS) και του Think Tank, Strategy International. Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου.

Σημείωση: Το  άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Μακεδονία στις 18-12-2022.