Η επέκταση του ΝΑΤΟ φτάνει σε τριπλή αντιπαράθεση μεταξύ Σουηδίας, Τουρκίας και ΗΠΑ

Barin Kayaoglu*
Al Monitor 

Η εκκρεμής ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ φαίνεται να έχει κολλήσει ανάμεσα στις αδιάλλακτες θέσεις της Άγκυρας, της Στοκχόλμης και της Ουάσιγκτον, σύμφωνα με ειδικούς και τουρκικές γραφειοκρατικές πηγές.

Καθώς η Άγκυρα συνεχίζει να εμμένει στα “όπλα” της στην προσπάθεια του σκανδιναβικού έθνους να ενταχθεί στην Ατλαντική Sυμμαχία, δεν είναι σαφές εάν η Σουηδία θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ σύμφωνα με τις προσδοκίες της Ουάσιγκτον και της πλειοψηφίας των μελών του μπλοκ πριν από την ετήσια σύνοδο κορυφής της συμμαχίας στη λιθουανική πρωτεύουσα στις 11-12 Ιουλίου.

Ουδέτερη στις παγκόσμιες υποθέσεις από το 1815, η Σουηδία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ μαζί με τον ανατολικό γείτονά της, τη Φινλανδία, στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022. Πριν η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι υποβάλουν τις αιτήσεις τους τον Μάιο του 2022, πολλοί παρατηρητές περίμεναν ότι τα δύο έθνη θα έβλεπε μια γρήγορη αποδοχή στη συμμαχία. Ωστόσο, υπήρξε αντίθεση από την Τουρκία. Η Άγκυρα έχει ισχυριστεί ότι οι δύο χώρες —ιδιαίτερα η Σουηδία— φιλοξενούν μέλη, στρατολόγους και εράνους όσων θεωρεί ως τρομοκρατικές ομάδες. Εκτός από το παράνομο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο παραμένει στις λίστες τρομοκρατών πολλών ευρωπαϊκών χωρών και των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτές οι ομάδες περιλαμβάνουν το Κουρδικό Κόμμα Δημοκρατικής Ενότητας της Συρίας (PYD), τον κύριο σύμμαχο των ΗΠΑ στον συνασπισμό απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος  στη Συρία, καθώς και των οπαδών του σουνιτικού ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν με έδρα τις ΗΠΑ. Ο Γκιουλέν κατηγορείται ως εγκέφαλος της απόπειρας πραξικοπήματος του 2016 στην Τουρκία.

Μετά την άρση ενός de facto εμπάργκο αμυντικών πωλήσεων κατά της χώρας – ένα από μια σειρά αιτημάτων που υπέβαλε η Άγκυρα σε αντάλλαγμα για τη σκανδιναβική επέκταση της συμμαχίας – η Φινλανδία έγινε μέλος στις αρχές Απριλίου. Ωστόσο, η Ουγγαρία και η Τουρκία εξακολουθούν να σέρνουν τα πόδια τους σε μια διαδικασία που απαιτεί συναίνεση μεταξύ όλων των κρατών μελών του ΝΑΤΟ.

Η σουηδική πλευρά θεωρεί ότι οι προσδοκίες της Τουρκίας είναι αδύνατο να ικανοποιηθούν και πιστεύει ότι υπερβαίνουν μια συμφωνία που είχαν κάνει η Σουηδία και η Φινλανδία με την Τουρκία στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη πέρυσι, στο πλαίσιο της οποίας τα σκανδιναβικά έθνη δεσμεύτηκαν να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες της Άγκυρας για την ασφάλεια. Σύμφωνα με τη συμφωνία, η Σουηδία ψήφισε έναν νέο αντιτρομοκρατικό νόμο και τροποποίησε το σύνταγμά της και πρόσφατα διέκοψε τη βοήθειά της προς το PYD.

Ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του, με τη σειρά τους, θεωρούν τις διαδηλώσεις στη Σουηδία από Κούρδους ακτιβιστές ως υποστήριξη για τις κουρδικές ομάδες. Η Άγκυρα αναμένει επίσης ότι η Σουηδία θα πρέπει να εκδώσει μέλη του PKK και Γκιουλενιστές στην Τουρκία, μια απίθανη προοπτική δεδομένης της κατάστασης του τουρκικού κράτους δικαίου.

Σύμφωνα με τον Paul Levin, διευθυντή του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Τουρκικών Σπουδών της Στοκχόλμης, οι προοπτικές ένταξης της Σουηδίας στη συμμαχία πριν από την ετήσια σύνοδο κορυφής είναι αμυδρές. «Οι πιθανότητες ένταξης της Σουηδίας στο Βίλνιους μόλις μειώθηκαν πολύ με την πρόσφατη δήλωση του Ερντογάν. Η Σουηδία είναι απίθανο να αλλάξει τη μακρά παράδοσή της στη φιλελεύθερη προστασία της ελευθερίας του λόγου», είπε στο Al-Monitor. «Λοιπόν, εικάζω ότι τώρα το ζήτημα είναι αν οι διαπραγματεύσεις για τα F-16 μεταξύ της Άγκυρας και του Κογκρέσου των ΗΠΑ μπορούν να καταλήξουν σε επιτυχή κατάληξη. Το Κογκρέσο θέλει η Τουρκία να επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ πριν εγκρίνει τις πωλήσεις. Η Άγκυρα θέλει τα τζετ πριν αφήσει τη Σουηδία να μπει».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες απαγόρευσαν την Τουρκία από το πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών F-35 ως απάντηση στην απόκτηση του ρωσικού αμυντικού συστήματος S-400. Σε μια προσπάθεια να διατηρήσει τις επιχειρήσεις της τουρκικής αεροπορίας, η Τουρκία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει τα 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια που η Τουρκία είχε δώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες για τα F-35 για να αγοράσει αναβαθμισμένα μοντέλα F-16 στα τέλη του 2021. Όταν το θέμα της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ εμφανίστηκε το 2022, το Κογκρέσο πρόσθεσε την έγκριση της Τουρκίας της προσφοράς της Σουηδίας ως προϋπόθεση για την πώληση των F-16.

Η τουρκική πλευρά θεωρεί απαράδεκτη την προϋπόθεση. Ανώτερος αξιωματούχος της τουρκικής γραφειοκρατίας εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, ο οποίος μίλησε στο Al-Monitor υπό τον όρο της ανωνυμίας, επανέλαβε το επιχείρημα της Άγκυρας ότι η Στοκχόλμη δεν εκπλήρωσε τις υποσχέσεις που είχε δώσει στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη πέρυσι, συμπεριλαμβανομένων των εκδόσεων φερόμενων μελών του PKK και Γκιουλενιστές και περιορισμός των δραστηριοτήτων τους στη Σουηδία.

«Η σύνδεση της προσπάθειας της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ με την επιτυχία της Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους ή την προσφορά της Τουρκίας για F-16 είναι και άδικη και άσχετη», είπε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ότι παρά τις δημόσιες εντυπώσεις, η Άγκυρα επιθυμεί να δει τη Σουηδία ως σύμμαχο του ΝΑΤΟ νωρίτερα παρά αργότερα. «Δεν συμφωνούμε με την πεποίθηση ότι η Σουηδία έχει ήδη κάνει αυτό που πρέπει. Κάνουν πρόοδο. Βρίσκονται στο σωστό δρόμο. Αλλά δεν είναι ακόμα εκεί. Αυτό δεν είναι ένα απλό θέμα ορισμένων διαδηλωτών με σημαίες στους δρόμους της Στοκχόλμης».

Και οι τρεις πλευρές έχουν έναν καλό λόγο να κρατήσουν τις θέσεις τους.

Για τους Σουηδούς, υπάρχει ξεκάθαρα ένα σημείο πέρα από το οποίο δεν μπορούν να διευκολύνουν τους Τούρκους χωρίς να διακυβεύσουν τις δικές τους δημοκρατικές και νομικές αξίες. Οι σουηδικές αρχές δεν έχουν επίσης την πολυτέλεια να ρισκάρουν την εσωτερική ασφάλεια της χώρας κυνηγώντας τα μέλη του PYD, το PKK ή τους Γκιουλενιστές.

Επιπλέον, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας έχει αποδυναμώσει τη Ρωσία και πώς η Φινλανδία έχει ήδη αναλάβει το ρόλο του προπύργιου κατά της Μόσχας με την ένταξή της στη συμμαχία, η αίσθηση του επείγοντος της Σουηδίας να ενταχθεί μπορεί να εκτονωθεί.

Για την τουρκική πλευρά, η επικύρωση της αίτησης της Σουηδίας δεν αποτελεί εγγυημένο τρόπο για να αποτρέψει το Κογκρέσο των ΗΠΑ από την επιβολή νέων όρων σχετικά με την πώληση των F-16. Ορισμένα μέλη του Κογκρέσου πιέζουν ήδη για περισσότερα απαιτώντας από την Άγκυρα να περιορίσει τις στρατιωτικές της δραστηριότητες στο Αιγαίο Πέλαγος. Υπάρχει επιπλέον κίνδυνος το αμερικανικό Κογκρέσο να επιβάλει νέες κυρώσεις στην Τουρκία ακόμη και μετά την έγκριση της πώλησης.

Για την αμερικανική πλευρά, η ανησυχία είναι τι θα συμβεί εάν η κυβέρνηση και το Κογκρέσο εγκρίνουν τις πωλήσεις F-16 στην Τουρκία, αλλά η Άγκυρα δεν εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας.

Ωστόσο, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Συρία έχουν αποδείξει ένα πράγμα: Το να έχει κανείς την Τουρκία στο πλευρό του – έστω και εν μέρει – είναι πολύ καλύτερο από το να την αντιμετωπίσει.

*Barin Kayaoglu is the Dean of Students and Associate Professor of World History at the American University of Iraq, Sulaimani (AUIS), and a non-resident fellow in the Strategic Foresight Initiative at the Middle East Institute (MEI) in Washington.

Μετάφραση: Geopolitics Editorial Team