O νέος πρεσβευτής της Τουρκίας στη Ρωσία, η επίσκεψη Πούτιν και οι σχέσεις των δυο χωρών με φόντο τη Συρία

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα 

Ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, όρισε τον μέχρι πρόσφατα εκπρόσωπο Τύπου του υπουργείου, Ταντζού Μπιλγκίτς, νέο πρεσβευτή της χώρας του στη Μόσχα σύμφωνα με το τουρκικό κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu.

Ο διορισμός του Μπιλγκίτς, ο οποίος θα γίνει επίσημος μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της τουρκικής κυβέρνησης, συνέπεσε με την ανακοίνωση του Κρεμλίνου ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επρόκειτο σύντομα να επισκεφθεί  την Τουρκία. Ο βοηθός του Πούτιν Γιούρι Ουσάκοφ δήλωσε την Παρασκευή ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν συμφώνησαν για την επίσκεψη και ότι ο σχεδιασμός της βρίσκεται σε εξέλιξη χωρίς να δώσει σαφές χρονοδιάγραμμα, σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο Interfax.

Η επίσκεψη αυτή θα είναι η πρώτη του Πούτιν σε χώρα μέλος του ΝΑΤΟ από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι ο Ρώσος πρόεδρος έχει ταξιδέψει ελάχιστα εκτός Ρωσίας από την αρχή των εισβολής. Πιο συγκεκριμένα, το 2022 είχε πραγματοποιήσει επίσκεψη στο Πεκίνο το διήμερο 4-5 Φεβρουαρίου – μερικές μόνο εβδομάδες πριν την ρωσική εισβολή- προκειμένου να παραστεί στην τελετή έναρξης των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων, για να ακολουθήσουν στη συνέχεια από τις 28 Ιουνίου μέχρι τις 19 Δεκεμβρίου τα ταξίδια σε Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ιράν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Αρμενία, Κιργιστάν και Λευκορωσία. Μέχρι στιγμής το 2023 ο Ρώσος πρόεδρος δεν έχει πραγματοποιήσει κάποιο ταξίδι εκτός της ρωσικής επικράτειας.

Το ταξίδι Πούτιν στην Τουρκία, μετά την εκλογική νίκη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έρχεται να επιβεβαιώσει τις καλές σχέσεις των δυο χωρών, οι οποίες ενισχύθηκαν τα τελευταία χρόνια, οδηγώντας ουσιαστικά στον εναγκαλισμό των δυο ηγετών, αλλά και να καταδείξει την στροφή της Τουρκίας προς την Ευρασία και το διαχρονικό, για την εξωτερική πολιτική της χώρας, δόγμα του τουρανισμού.

Το turning point, που λένε και οι αγγλοσάξονες, της αλλαγής της ρωσο-τουρκικής επαφής φαίνεται πως ήταν η 9η Αυγούστου του 2016, περίπου τρεις εβδομάδες μετά το «αποτυχημένο» πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 στην Τουρκία, όταν ο Ερντογάν συνοδεία αρκετών μελών της κυβέρνησης του ταξίδεψε στην Αγία Πετρούπολη, συναντήθηκε με τον Πούτιν και σύναψαν πολλές μεταξύ τους συμφωνίες. Υπενθυμίζω ότι προηγουμένως οι σχέσεις των δυο χωρών  ήταν μάλλον περίεργες, εώς τεταμένες θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, λόγω του γεγονότος ότι είχαν αντίπαλες θέσεις στον εμφύλιο της Συρίας αλλά και λόγω της κατάρριψης του ρωσικού Sukhoi Su-24 από την Τουρκία τον Νοέμβριο του 2015 για το οποίο ο Πούτιν είχε πει ότι θα εκδικηθεί.

Το πιο ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι την αγαστή συνεργασία εκείνης της συνάντησης, ακολούθησε η εν ψυχρώ δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα τον Δεκέμριο του 2016.

Ο Μπιλγκίτς, ο οποίος υπηρέτησε στο παρελθόν ως πρεσβευτής της Τουρκίας στο Βελιγράδι, θα αντικαταστήσει τον Μεχμέτ Σαμσάρ, ο οποίος κατείχε τη θέση από το 2019 και επέβλεψε μια ιδιαίτερη περίοδο μεταξύ των τουρκο-ρωσικών σχέσεων, η οποία χαρακτηρίστηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, την έναρξη πολιτικών συνομιλιών υψηλού επιπέδου μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού και κυρίως από τον  πόλεμο του 2020 μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, όπου η Τουρκία είχε ενεργό ρόλο στο πλευρό των Αζέρων. 

Η θητεία του Μπιλγκίτς πιθανότατα θα έχει γρήγορες εξελίξεις στις σχέσεις των δυο χωρών. Μιλώντας σε ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης την Πέμπτη, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα είπε ότι ο Χακάν Φιντάν και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ είχαν θέσει μια σειρά θεμάτων προτεραιότητας στην ατζέντα κατά την πρώτη τους τηλεφωνική επικοινωνία στις 9 Ιουνίου. Η Ζαχάροβα ανέφερε την ατζέντα των συγκεκριμένων θεμάτων:  καταπολέμηση της τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή, διαφωνίες για την παράταση της Πρωτοβουλίας για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας και συνομιλίες εξομάλυνσης της Άγκυρας μεταξύ Δαμασκού (Συρία) και Ερεβάν (Ερεβάν).

Στο ζήτημα της Συρίας  οι υφυπουργοί Εξωτερικών της Τουρκίας, της Συρίας, της Ρωσίας και του Ιράν πρόκειται να συναντηθούν την Τετάρτη 21 Ιουνίου στην Αστάνα, την πρωτεύουσα του Καζακστάν, για να συνεχίσουν τις συνομιλίες υψηλού επιπέδου με τη μεσολάβηση του Κρεμλίνου που ξεκίνησαν μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού στα τέλη του περασμένου έτους. Οι συνομιλίες στοχεύουν να τερματίσουν την εχθρότητα μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού. Υπενθυμίζουμε πως η Τουρκία υποστηρίζει τους Σουνίτες αντάρτες της Συρίας που πολεμούν για να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Σύριου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, ενώ το Ιράν και η Ρωσία παραμένουν οι κύριοι διεθνείς υποστηρικτές της Δαμασκού.

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έχει δηλώσει πως ελπίζει ότι η συνάντηση θα ανοίξει το δρόμο για τη σύνταξη ενός οδικού χάρτη για την εξομάλυνση των τουρκοσυριακών σχέσεων. Ο Λαβρόφ είπε ότι βλέπει το καθήκον της Μόσχας «όχι μόνο να εδραιώσει πολιτικά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, αλλά και να καθορίσει γενικές κατευθυντήριες γραμμές για περαιτέρω κίνηση».

Η Ρωσία έχει περάσει χρόνια προσπαθώντας να βοηθήσει τον Πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ Άσαντ να ανοικοδομήσει τους δεσμούς με την Τουρκία, κάτι που κρίνεται από το Κρεμλίνο ως ιδιαίτερα σημαντικό προκειμένου να ενισχυθεί το τρίγωνο Μόσχας, Άγκυρας, Τεχεράνης και με την συμβολή της Δαμασκού, ειδικά τώρα που ο Άσαντ έχει γίνει δεκτός στην αγκαλιά του Αραβικού Συνδέσμου. 

Ο Φιντάν ήταν επικεφαλής των πληροφοριών της Τουρκίας πριν γίνει υπουργός Εξωτερικών και είχε πολλές συναντήσεις με τους  ομολόγους του από τη Συρία, θέτοντας τις βάσεις για τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις μεταξύ Τουρκίας, Συρίας, Ρωσίας και Ιράν. Η Άγκυρα επιδιώκει την επιστροφή των προσφύγων -περίπου  4 εκατομμύρια- από τη  Σύρια που ζουν στην Τουρκία.

Η Δαμασκός, με τη σειρά της, πιέζει για την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων από τα συριακά εδάφη που είχαν τεθεί υπό τον έλεγχο της Άγκυρας και των Σουνιτών συμμάχων της μέσω μιας σειράς τουρκικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Συρία. Η Τουρκία, ωστόσο, ισχυρίζεται ότι η απόσυρση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με έναν οδικό χάρτη που θα καταπνίξει την αυτοδιοίκηση των Κούρδων στη βόρεια Συρία. Η Τουρκία βλέπει τις κουρδικές ομάδες της Συρίας ως τρομοκρατικές οργανώσεις και επιδιώκει να δημιουργήσει μια ασφαλή ζώνη σε βάθος 30 χιλιομέτρων (18 μίλια) απαλλαγμένη από κουρδικές ομάδες κατά μήκος των τουρκικών συνόρων. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η εδαφική ακεραιότητα της Συρίας θα μπορούσε να διατηρηθεί μόνο με την εκκαθάριση τρομοκρατικών ομάδων από τη Συρία, εννοώντας φυσικά την εκκαθάριση των Κούρδων, στις περιοχές των οποίων θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η Τουρκία θα επιθυμούσε να εγκατασταθούν οι Σουνίτες πρόσφυγες από τη Συρία. 

Ένα άλλο θέμα που βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα των δύο χωρών είναι η επέκταση της συμφωνίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα. Η συμφωνία με τη μεσολάβηση της Τουρκίας και των Ηνωμένων Εθνών που επιτρέπει στα ουκρανικά σιτηρά και άλλα προϊόντα να φτάσουν στις παγκόσμιες αγορές θα λήξει στα τέλη Ιουλίου, αφού παρατάθηκε για δύο μήνες, πριν από τις γενικές εκλογές στην Τουρκία της 14ης Μαΐου.

Η τουρκοσυριακή προσέγγιση και οι λεπτομέρειες της ανακοίνωσης των δυο πλευρών