Βιβλιοπρόταση: «Ο Ηγεμόνας», Νικολό Μακιαβέλι
«Ο Ηγεμόνας», Νικολό Μακιαβέλι
Μετάφραση: Άμπυ Ραΐκου Σταύρου
Πρόλογος: Παύλος Τσίμας
Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Μια καλαίσθητη σκληρόδετη έκδοση που δεν πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη
Ο Νικολό ντι Μπερνάρντο ντι Μακιαβέλι (Niccolò di Bernardo dei Machiavelli), γεννήθηκε στη Φλωρεντία στις 3 Μαΐου του 1469.
Την εποχή εκείνη, η Ιταλία ήταν διαιρεμένη σε ανταγωνιζόμενες πόλεις-κράτη –μεταξύ των οποίων και η Ρώμη υπό τον Πάπα– και αντιμετώπιζε τις συνεχείς επεμβάσεις των ισχυρότερων της Ευρώπης. Από μικρός ο Μακιαβέλι ένιωσε μια έντονη έλξη για την πολιτική και παρακολουθούσε από κοντά τον μεταρρυθμιστή και δικτάτορα της Φλωρεντίας Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα. Όταν το 1498 αυτός εκτελέστηκε για την κριτική που άσκησε στον Πάπα Αλέξανδρο VI, ο Μακιαβέλι εισήλθε στα κυβερνητικά κλιμάκια ως γραμματέας και γρήγορα αναρριχήθηκε στην ιεραρχία.
Του ανατέθηκαν σημαντικές διπλωματικές αποστολές, για τις οποίες ταξίδεψε σ’ όλη την Ευρώπη και συναντήθηκε με αρκετές από τις μεγαλύτερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής του, ανάμεσά τους ο Πάπας και ο βασιλιάς της Γαλλίας. Τις μεγαλύτερες επιρροές τις δέχθηκε, όμως, από τον Καίσαρα Βοργία, έναν πανούργο και σκληρό άνθρωπο, εκ των ηγετών της παπικής πολιτείας. Ο Μακιαβέλι δεν συμφωνούσε με τις τακτικές του, ωστόσο πίστευε ότι με έναν κυβερνήτη σαν τον Βοργία οι Φλωρεντινοί θα μπορούσαν να ενώσουν την Ιταλία, κάτι που αποτελούσε όνειρο και στόχο του σ’ όλη τη ζωή του.
Οι κρίσεις που διατύπωνε στις επιστολές για τα πρόσωπα που συνάντησε ως απεσταλμένος αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τα πορτραίτα τους που σκιαγράφησε στο έργο του Il principe (Ο Ηγεμών).
«Το χάσμα ανάμεσα στο πώς θα έπρεπε να ζει κανείς και στο πώς πραγματικά ζει» έγραφε ο Μακιαβέλι «είναι τόσο μεγάλο, ώστε ο άνθρωπος που αμελεί αυτό που πραγματικά γίνεται προς χάριν αυτού που θα έπρεπε να γίνεται παίρνει το δρόμο προς την αυτοκαταστροφή και όχι προς την αυτοσυντήρηση». Επιτυχημένος ηγεμόνας, κατά τον Μακιαβέλι, είναι ο προικισμένος με αρετή (virtu, με τη σημασία της δύναμης και της ικανότητας προσαρμογής) και αυτός που ξέρει να αδράχνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η τύχη. Ο επιτυχημένος ηγεμόνας καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδιά του.
Η σκέψη του Μακιαβέλι δέχθηκε είτε σημαντικές επικρίσεις είτε πλήρη αποδοχή. Πολλοί είναι εκείνοι που τον θεωρούν πατέρα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης και επίσης αρκετοί εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν απλά κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό.
Ο Ηγεμόνας επηρέασε την πολιτική σκέψη πολλών πολιτικών και στοχαστών και άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και μεταγενέστερων περιόδων.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Ο Ηγεμόνας (Il Principe) είναι πολιτική πραγματεία του Φλωρεντινού αξιωματούχου και πολιτικού φιλοσόφου Νικολό Μακιαβέλι.
Αρχικά ονομαζόταν De Principatibus (Περί Ηγεμονιών). Γράφτηκε το 1513 αλλά δεν δημοσιεύτηκε ως το 1532, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Μακιαβέλι. Η πραγματεία δεν είναι αντιπροσωπευτική του συνόλου του έργου και των θέσεων του Μακιαβέλι αλλά είναι η πλέον μνημονευόμενη και η αφορμή για την ευρύτερη χρήση του όρου «Μακιαβελικός».
Ο Μακιαβέλι έχει αφιερώσει τον «Ηγεμόνα» στον Λορέντσο Β’ των Μεδίκων, γιο του Πέτρου Β’ των Μεδίκων.
O Λαυρέντιος Β΄από τον Οίκο των Μεδίκων ήταν κυβερνήτης της Φλωρεντίας (1513-1519) και δούκας του Ουρμπίνο (1516-1519). Ήταν ο μόνος γιος του Πέτρου των Μεδίκων, του επιλεγόμενου Άτυχου (Sfortunato), κυβερνήτη της Φλωρεντίας και της Αλφονσίνας Ορσίνι. Τον αποκαλούσαν και Λαυρέντιο του Πέτρου (Lorenzo di Piero) ή μικρό Λαυρέντιο (Lorenzino), σε αντιδιαστολή με τον διάσημο πάππο του Λαυρέντιο A΄ τον μεγαλοπρεπή.
Ο Νικολό Μακιαβέλι αφιέρωσε το έργο του στον Λαυρέντιο Β΄ για να του υποδείξει την τακτική που θα ενοποιήσει την Ιταλία, αν και ο λόγος αυτής της αφιέρωσης από έναν πολέμιο των Μεδίκων είναι μυστήριο.
Σ’ αυτό το σύντομο αλλά ενδιαφέρον συγγραφικό έργο του Μακιαβέλι διακρίνεται η απόπειρα να δημιουργήσει ένα «εγχειρίδιο» προς τους ηγέτες μέσα από μια σειρά αποφθεγμάτων. Ο μακιαβελισμός διακρίνεται κυρίως για την επιταγή του στα διπλά ηθικά κριτήρια: Ένας ηγεμόνας, δηλαδή, οφείλει να διαχωρίζει την προσωπική του ηθική από την ηθική που εφαρμόζει προκειμένου να διατηρήσει ένα κράτος ισχυρό στη διεθνή πολιτική σκηνή.
Η σκέψη του Μακιαβέλι δέχθηκε είτε σημαντικές επικρίσεις είτε πλήρη αποδοχή. Είναι πολλοί εκείνοι που τον θεωρούν πατέρα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης και επίσης αρκετοί εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν απλά κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό.
«Ο Ηγεμόνας» επηρέασε την πολιτική σκέψη πολλών πολιτικών και στοχαστών και άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και μεταγενέστερων περιόδων.
Μερικά από τα αποφθέγματα του Μακιαβέλι:
- Οι άνθρωποι έχουν το ελάττωμα, όταν έχει νηνεμία, να νομίζουν ότι δεν θα έρθει ποτέ καταιγίδα και δεν προετοιμάζονται.
- Αν πρέπει να επιτεθούμε σε έναν άνθρωπο, το πλήγμα θα πρέπει να είναι τόσο σκληρό, ώστε να μην υπάρχει περίπτωση να μπορέσει να μας εκδικηθεί.
- Τους αντιπάλους σου ή πρέπει να τους παίρνεις με το μέρος σου ή να τους εκμηδενίζεις.
- Ποτέ τίποτε μεγάλο δεν επιτεύχθηκε χωρίς κίνδυνο.
- Αυτός που θέλει να τον υπακούν πρέπει να ξέρει να διατάζει.
