Η σημασία της πληροφόρησης στη διαδικασία λήψης απόφασης και την προάσπιση της εθνικής ασφάλειας

Διδάγματα από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ και τον στρατηγικό αιφνιδιασμό του Ισραήλ από τη Χαμάς

Γεώργιος Κουκάκης
Αναλυτής 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

          Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Gerald R. Ford είχε προβεί –κατά τη διάρκεια της τελετής ορκωμοσίας του George H. W. Bush ως Διευθυντή της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών– στις 30 Ιανουαρίου 1976 στην ακόλουθη δήλωση:

         «Όπως κάθε πρόεδρος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαρτώμαι από εσάς ως μία από τις πρώτες γραμμές άμυνας της Αμερικής. Κάθε πρωί, ως αποτέλεσμα των δικών σας προσπαθειών, μια έκθεση πληροφοριών παραδίδεται στο γραφείο μου η οποία είναι πλήρης, συνοπτική, διορατική και υπεύθυνη. Ως αποτέλεσμα, έχω πλήρη επίγνωση της τεράστιας προσπάθειας, της τεράστιας ομαδικής δουλειάς που γίνεται και όλων των εκθέσεων πληροφοριών που λαμβάνω οι οποίες είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τη λήψη ορθών πολιτικών αποφάσεων για την εθνική ασφάλεια. Και επιτρέψτε μου να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου γι’ αυτή τη δουλειά».[i]

          Πώς συνδέεται όμως η παροχή πληροφοριών με τη διαδικασία λήψης απόφασης και την εθνική ασφάλεια;

          Διαδικασία λήψης απόφασης (decision making process) καλείται μία τυποποιημένη διαδικασία η οποία –μέσα από σαφώς καθορισμένα στάδια– επιτρέπει στους λήπτες απόφασης (decision makers) να αξιολογήσουν/εκτιμήσουν την τρέχουσα κατάσταση του περιβάλλοντος, τις δυνατές επιλογές δράσης που έχουν και την επίδραση των διαφορετικών επιλογών τους στη μελλοντική διαμόρφωση του περιβάλλοντος, ώστε να καταλήξουν σε εκείνον τον τρόπο δράσης ο οποίος αποφέρει τα μέγιστα οφέλη και την ελάχιστη δυνατή ζημία στον «οργανισμό» τους. Η διεθνής βιβλιογραφία μάλιστα περιλαμβάνει μία πληθώρα μεθόδων/μοντέλων όσον αφορά τη διαδικασία λήψης απόφασης ανάλογα με το είδος, το κλιμάκιο της ιεραρχίας ή το στυλ διοίκησης κάθε οργανισμού.

 

          Στις ένοπλες δυνάμεις για παράδειγμα στα χαμηλά κλιμάκια χρησιμοποιούνται οι «Troop Leading Procedures (TLPs)»,[ii] στα ενδιάμεσα κλιμάκια η «Military Decision Making Process (MDMP)»,[iii] ενώ στα υψηλά κλιμάκια η «Operational Planning Process OPP)» (Εικόνα 1).[iv] Όσον αφορά τους υπόλοιπους μη-στρατιωτικούς τομείς, μερικές από τις μεθόδους που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς με σκοπό τη διευκόλυνση της διαδικασίας λήψης απόφασης περιλαμβάνουν το «Διάγραμμα του Eisenhower»,[v] την «Ανάλυση SWOT»,[vi] τη «Μέθοδο BCG»,[vii] το «Μοντέλο SCAMPER»,[viii] το «Διάγραμμα RUMSFELD»,[ix] τα «Μοντέλα SINUS–MILIEU και BOURDIE»,[x] και το «Τρίγωνο της διαχείρισης έργων».[xi]

ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

          Παρά τα διαφορετικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί διεθνώς, αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η ύπαρξη έγκυρης και έγκαιρης πληροφόρησης διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη λήψη ορθολογιστικών αποφάσεων. Με απλά λόγια, οι πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του ο λήπτης απόφασης πρέπει να έχουν «διασταυρωθεί» ώστε να αξιολογηθεί η «ορθότητά» τους και να έχουν περιέλθει στο λήπτη απόφασης αρκετά «νωρίς», πριν δηλαδή την εκδήλωση συγκεκριμένων ενεργειών άλλων δρώντων που τον επηρεάζουν άμεσα.

          Διαφορετικά, στην πρώτη περίπτωση (έλλειψη διασταύρωσης) ο λήπτης απόφασης μπορεί εύκολα να οδηγηθεί σε αναληθή συμπεράσματα/εκτιμήσεις ή –ακόμα χειρότερα– να πέσει θύμα της «προπαγάνδας» του ανταγωνιστή/αντιπάλου του, με συνέπεια τη λήψη (συνήθως) εσφαλμένης απόφασης. Στη δεύτερη περίπτωση (παροχή πληροφοριών ετεροχρονισμένα) –ακόμα και αν αυτές είναι ορθές– δεν επιτρέπουν στο λήπτη απόφασης να τις αξιοποιήσει στο έπακρο καθώς η τρέχουσα κατάσταση θα έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά τη στιγμή λήψης της απόφασης, με συνέπεια την αδυναμία επίδρασης στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος, καθιστώντας στην ουσία τις εν λόγω πληροφορίες –ακόμα και αν είναι ορθές– άχρηστες.

          Η δεύτερη μάλιστα περίπτωση απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στις μέρες μας, καθώς η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει συμπαρασύρει μοιραία τους περισσότερους τομείς του στρατιωτικού, περιβαλλοντικού, επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου, με συνέπεια τη ταχεία μεταβολή των συνθηκών των προαναφερθέντων περιβαλλόντων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή σε όλα τα στάδια του Κύκλου Πληροφοριών (Intelligence Cycle), τα οποία περιλαμβάνουν (Εικόνα 2) τα ακόλουθα έξι βήματα:

1. Τον καθορισμό των πληροφοριακών απαιτήσεων,[xii]
2. Τον σχεδιασμό & τη διεύθυνση του έργου αναζήτησης πληροφοριών,
3. Τη συλλογή των πληροφοριών,
4. Την επεξεργασία & την εκμετάλλευση των συλλεχθέντων πληροφοριών,
5. Την ανάλυση των επεξεργασμένων πληροφοριών & την παραγωγή των πληροφοριακών προϊόντων, και
6. Τη διανομή των παραχθέντων πληροφοριακών προϊόντων.

 

          Η συλλογή πληροφοριών για την υποστήριξη της διαδικασίας λήψης απόφασης σε ατομικό επίπεδο μπορεί να φαντάζει λιγότερο πολύπλοκη για κάποιους, περιέχει ωστόσο και αυτή αρκετές «παγίδες». Για το λόγο αυτό, η Noreena Hertz αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο της με τίτλο «Μάτια Ορθάνοιχτα: Πως να παίρνετε καλύτερες αποφάσεις σ’ έναν περίπλοκο κόσμο»,[xiii] δίνοντας τις ακόλουθες εφτά συμβουλές ως προς τον έλεγχο των πηγών της πληροφόρησης:

1. Αν δεν είστε σίγουροι για την αξιοπιστία του υλικού που βρίσκετε online, κάντε λίγη έρευνα,[xiv]
2. Προσπαθήστε να στοιχειοθετήσετε την πραγματική ταυτότητα των πηγών σας,
3. Προσδιορίστε αν αυτό που κοινοποιεί μια πηγή είναι γνώμη ή γεγονός,
4. Αν ένας ισχυρισμός ηχεί ακραίος στα αυτιά σας, εξετάστε τον με ιδιαίτερη προσοχή,
5. Αναλογιστείτε αν όσα λέει μια πηγή συνάδουν με όσα ήδη ξέρετε,
6. Αν το θέμα σάς είναι άγνωστο, υπάρχει κάποιος που να μπορεί να σας βοηθήσει να αποτιμήσετε αυτούς τους ισχυρισμούς; και
7. Σαρώστε το τοπίο, ώστε να εξακριβώσετε αν υπάρχουν και άλλοι που προβάλλουν του ίδιους ισχυρισμούς.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

          Η εθνική ασφάλεια (national security) αποτελεί έναν πολυδιάστατο όρο, ο οποίος σχετίζεται με την προάσπιση –πρόληψη και αντιμετώπιση– κάθε είδους απειλής, η οποία στρέφεται εναντίον ενός κράτους. Αν και στην αρχική της εμφάνιση, ο εν λόγω όρος αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την αντιμετώπιση των εξωτερικών (στρατιωτικών) απειλών –ήταν δηλαδή ταυτόσημος με την έννοια της εθνικής άμυνας– και την προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και εθνικής ανεξαρτησίας ενός κράτους, στην πορεία του χρόνου συμπεριέλαβε και άλλες συνιστώσες λόγω της ραγδαίας μεταβολής των συνθηκών του περιβάλλοντος ασφάλειας. Έτσι, στις μέρες μας κατέληξε να περιλαμβάνει επιπλέον την οικονομική ασφάλεια, την  περιβαλλοντική ασφάλεια, την ασφάλεια των κρίσιμων εθνικών υποδομών, την κυβερνοασφάλεια, την υγειονομική ασφάλεια, την ενεργειακή ασφάλεια, την επισιτιστική ασφάλεια, κ.ά.[xv]

          Η συλλογή πληροφοριών και η εν συνεχεία επεξεργασία, εκμετάλλευση και ανάλυσή τους έχει άμεση σχέση με την εθνική ασφάλεια ενός κράτους, καθώς επιτρέπει στα αρμόδια κρατικά όργανα αφενός να προβούν στον έγκαιρο εντοπισμό κάθε απειλής που στρέφεται εναντίον του και αφετέρου να επιλέξουν το καταλληλότερο μέσο και τρόπο δράσης για την αντιμετώπισή της. Σε αντίθετη περίπτωση, το κράτος αφενός υφίσταται αιφνιδιασμό με αποτέλεσμα να αντιδρά ετεροχρονισμένα, και αφετέρου καταλήγει στην επιλογή μέσων και τρόπων δράσης αμφίβολης αποτελεσματικότητας, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί από αρκετά ιστορικά παραδείγματα.

          Ένα από τα πρώτα ιστορικά παραδείγματα αιφνιδιασμού, αποτελεί η κατάληψη της Τροίας με τη χρήση του Δούρειου Ίππου,[xvi] ενέργεια που αποτελεί και την πρώτη καταγεγραμμένη ειδική επιχείρηση στον κόσμο. Άλλα παραδείγματα είναι η αεροπορική επίθεση των Ιαπώνων κατά του στόλου των ΗΠΑ στο Perl Harbor το 1941,[xvii] η Απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Νορμανδία το 1944,[xviii] ο Αραβο-Ισραηλινός Πόλεμος των έξι ημερών του 1967,[xix] η τρομοκρατική επίθεση της al-Qaeda στους δίδυμους πύργους των ΗΠΑ την 11^η Σεπτεμβρίου 2001,[xx] η πρόσφατη κατάληψη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Αρτσάχ) από το Αζερμπαϊτζάν τον Σεπτέμβριο του 2023,[xxi] και φυσικά η τρομοκρατική επίθεση που εκτοξεύτηκε στις 7 Οκτωβρίου 2023 από τη Χαμάς εναντίον του Ισραήλ,[xxii] η οποία θα εξεταστεί παρακάτω.

          Ποια είναι επομένως η ενδεικνυόμενη λύση όσον αφορά την πρόκληση της παροχής έγκαιρων και έγκυρων πληροφοριών στο ανώτατο κρατικό διοικητικό επίπεδο;

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΗΠΑ

          Στις ΗΠΑ, η απάντηση στην προαναφερθείσα ερώτηση δόθηκε το 1961 μέσω της εκπόνησης του Καταλόγου Ελέγχου Πληροφοριών του Προέδρου (President’s Intelligence Check List-PICL), κατ’ απαίτηση του Προέδρου Kennedy (Εικόνα 3). Από τις αρχές του 1964 ωστόσο, ο Πρόεδρος Johnson στηρίχτηκε περισσότερο σε ένα άλλο έγγραφο, την Επισκόπηση Πληροφοριών του Προέδρου (The President’s Intelligence Review-PIR) –η οποία εκδίδονταν κάθε δύο εβδομάδες– και εν συνεχεία στα Σπουδαιότερα Γεγονότα της Εβδομάδας (Highlights of the Week), ένα έγγραφο που εκδόθηκε για μόλις έξι εβδομάδες.

          Την 1^η Δεκεμβρίου 1964 –έπειτα από μία δοκιμαστική περίοδο δύο εβδομάδων κατά τις οποίες εκδιδόταν ταυτόχρονα με τον Κατάλογο Ελέγχου Πληροφοριών του Προέδρου που άρχισε να επανεκδίδεται– η Καθημερινή Ενημέρωση του Προέδρου (President’s Daily Brief-PDB) ήταν το μόνο έγγραφο πληροφοριών που παραδίδονταν στον Πρόεδρο.[xxiii] Το δε περιεχόμενό του –αν και προσαρμοζόταν στις πληροφοριακές απαιτήσεις του εκάστοτε Προέδρου– συνήθως περιελάμβανε συνόψεις πληροφοριών, σχόλια επί τρεχόντων θεμάτων, παραρτήματα με άρθρα που ανέλυαν περισσότερο τα θέματα και εκτιμήσεις όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, ενώ διανέμονταν σε περιορισμένο αριθμό αξιωματούχων, σύμφωνα με τις οδηγίες του κάθε Προέδρου.[xxiv]

   

 

          Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Γραφείου του Διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών [Office of the Director of National Intelligence (ODNI)]:

         «Η καθημερινή ενημέρωση του Προέδρου είναι μια καθημερινή σύνοψη πληροφοριών και αναλύσεων υψηλού επιπέδου, από όλες τις πηγές, για θέματα εθνικής ασφάλειας, η οποία συντάσσεται για τον Πρόεδρο και τα βασικά μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και τους συμβούλους του. Η καθημερινή ενημέρωση του Προέδρου συντονίζεται και παραδίδεται από το Γραφείο του Διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών με τη συμβολή της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Central Intelligence Agency), καθώς και άλλων στοιχείων της Κοινότητας Υπηρεσιών Πληροφοριών (Iintelligence Community) […]».[xxv]

    

 

          Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το εν λόγω έγγραφο περιελάμβανε αρχικά μόνο πληροφορίες για ζητήματα ξένων υπηρεσιών πληροφοριών, ενώ από το 2014 και έπειτα –κατόπιν απαίτησης του Προέδρου Barack Obama– άρχισε να παραδίδεται σε ηλεκτρονική μορφή αντί για έντυπη. Λόγω επίσης των «ευαίσθητων» πληροφοριών που περιέχει, η καθημερινή ενημέρωση του Προέδρου είναι απόρρητη, δηλαδή δεν είναι προσβάσιμη στο κοινό, παρά μόνο σε εξουσιοδοτημένο προσωπικό. Παρ’ όλα αυτά η CIA έχει προχωρήσει στον αποχαρακτηρισμό και τη δημοσίευση αρκετών από τα εν λόγω έγγραφα (Εικόνα 4) τα οποία εκπονήθηκαν κατά την περίοδο διακυβέρνησης των Προέδρων John F. Kennedy (1961-1963), Lyndon B. Johnson (1963-1969), Richard Nixon (1969-1974) και Gerald Ford (1974-1977).[xxvi]

          Μερικές παρατηρήσεις όσον αφορά την PDB και τις μεταβολές που υπέστη με βάση της οδηγίες του εκάστοτε Προέδρου ή Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας (National Security Advisor) είναι οι ακόλουθες:

1. Ο Πρόεδρος Johnson είχε ζητήσει αρχικά να του γίνεται προφορική ενημέρωση από τον Διευθυντή της CIA, στη συνέχεια όμως σταμάτησε την εν λόγω πρακτική λόγω προσωπικών διαφωνιών όσον αφορά την εφαρμοστέα πολιτική στο Βιετνάμ. Επιπλέον, βασιζόταν περισσότερο στην PRI και λιγότερο στον PICL, ενώ είχε ζητήσει και την υποβολή μίας Ειδικής Καθημερινής Έκθεσης (Special Daily Report) για το Βιετνάμ.
2. Κατά το αρχικό διάστημα διακυβέρνησης του Προέδρου Nixon, ο τότε Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (Henry Kissinger) είχε ζητήσει να του παραδίδεται μία προκαταρκτική PDB κάθε απόγευμα, ώστε να προϊδεάζεται για τα ζητήματα που θα υποβάλλονταν στον Πρόεδρο το επόμενο πρωί. Ο Henry Kissinger είχε ζητήσει επίσης από το 1969 και έπειτα να εκπονείται μια πιο αναλυτική (και μακροσκελής) PDB, επειδή πίστευε ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών θεωρούσαν ως δεδομένα αρκετά ζητήματα με αποτέλεσμα να μην δείχνουν την απαιτούμενη προσοχή και να προβαίνουν σε εσφαλμένες εκτιμήσεις
3. Ο Πρόεδρος Ford είχε ζητήσει να του γίνεται προφορική ενημέρωση για τα εν λόγω ζητήματα από έναν αξιωματούχο της CIA, γεγονός που επέτρεπε την επί του τόπου υποβολή ερωτήσεων εκ μέρους του Προέδρου. Εφόσον οι ερωτήσεις δεν μπορούσαν να απαντηθούν, μεταφέρονταν στην υπηρεσία ως πληροφοριακή απαίτηση.
4. Μία γενική παρατήρηση επίσης, σχετίζεται με το γεγονός ότι η PDB μπορούσε εύκολα –ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων– να μετατραπεί από έγγραφο πληροφοριών σε έγγραφο διαμόρφωσης πολιτικής, χάνοντας με τον τρόπο αυτό την αντικειμενικότητά της.

          Παρ’ όλα αυτά η αξία της PDB συνοψίζεται στη φράση του Διευθυντή της CIA John Brennan, σύμφωνα με την οποία:

         «Σήμερα, η καθημερινή ενημέρωση του Προέδρου είναι τόσο ζωτική για τον Λευκό Οίκο, ώστε να αναρωτιέται κανείς πως μπορούσαν παλιότερα να λειτουργούν χωρίς αυτήν».[xxvii]

 

          Μία ακόμα πρόκληση αφορούσε το γεγονός ότι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ δεν υπάγονταν σε μία ενιαία διεύθυνση, με αποτέλεσμα την έλλειψη συντονισμού και τη δημιουργία πληροφοριακών «κενών».[xxviii] Μετά ωστόσο την τρομοκρατική επίθεση της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους πύργους, οι ΗΠΑ αναζήτησαν έναν τρόπο κάλυψης του εν λόγω κενού, καταλήγοντας το 2004 στη δημιουργία της θέσης του Διευθυντή Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών [Director of National Intelligence (DNI)] βάση του Νόμου για τη Μεταρρύθμιση των Υπηρεσιών Πληροφοριών και την Πρόληψη της Τρομοκρατίας [Intelligence Reform and Terrorism Prevention Act (IRTPA)].[xxix]

 

 

          Σύμφωνα με τον προαναφερθέντα Νόμο, ο DNI προΐσταται όλων των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ, οι οποίες αποτελούν (Εικόνα 5) την Κοινότητα Υπηρεσιών Πληροφοριών (Intelligence Community-IC), ενώ τελεί και χρέη συμβούλου του Προέδρου των ΗΠΑ και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ).[xxx] Όσον αφορά τη σύνθεση του Γραφείου του DNI αξίζει να σημειωθεί ότι στελεχώνεται από προσωπικό όλης της Κοινότητας Υπηρεσιών Πληροφοριών περιλαμβάνοντας δύο Διευθύνσεις, πέντε Κέντρα και εννέα Γραφεία (Εικόνα 6), ενώ μία από τις κύριες αποστολές του αφορά την έκδοση της Ετήσιας Εκτίμησης Απειλής (Annual Threat Assessment-ATA)[xxxi] και της Εθνικής Στρατηγικής Πληροφοριών (National Intelligence Strategy),[xxxii] δύο έγγραφα (Εικόνα 7) στρατηγικής σημασίας μέσω των οποίων καθορίζεται το πλαίσιο δράσης όλων των υπηρεσιών πληροφοριών.

  

 

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ

          Όσον αφορά την πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση που εκτόξευσε η Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, θα πρέπει να επισημανθεί –έχοντας ωστόσο κατά νου ότι η εξαγωγή συμπερασμάτων στη συγκεκριμένη φάση του πολέμου είναι εξαιρετικά επισφαλής– ότι εκ του αποτελέσματος το Ισραήλ υπέστη στρατηγικό αιφνιδιασμό όπως επισημαίνει σε σχετικό άρθρο ο Αντιστράτηγος ε.α Γκαρτζονίκας Παναγιώτης.[xxxiii] Σύμφωνα ωστόσο με συνέντευξη που παραχώρησε ο πρώην επικεφαλής (Ami Ayalon) της Ισραηλινής Υπηρεσίας Ασφάλειας[xxxiv] (Israeli Security Agency-ISA) στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»,[xxxv] η αδυναμία πρόβλεψης και άμεσης αντιμετώπισης της εν λόγω ενέργειας της Χαμάς οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι:

1. Η πολιτική ηγεσία και οι υπηρεσίες πληροφοριών του Ισραήλ είχαν την εσφαλμένη εντύπωση ότι η Χαμάς δεν θα επιτιθόταν στο ισχυρότερο στρατιωτικά Ισραήλ για να μην δεχτεί αντεπίθεση, αλλά θα περιοριζόταν στον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας.
2. Το Ισραήλ είχε τοποθετήσει τις περισσότερες δυνάμεις ασφάλειας στη Δυτική Όχθη και το βόρειο μέτωπο με τη Χεζμπολάχ με αποτέλεσμα να απαιτούνται 4 έως 8 ώρες για τη μετακίνησή τους στη Λωρίδα της Γάζας.
3. Η Χαμάς είχε σχεδιάσει την επίθεσή της με άριστο τρόπο, πιθανότατα με την υποστήριξη του Ιράν, έπειτα από εκπαίδευση αρκετών μηνών πάνω σε συγκεκριμένους στόχους.
4. Η ηγεσία της Χαμάς δεν χρησιμοποίησε κανένα είδος τεχνολογικής επικοινωνίας με αποτέλεσμα η συλλογή πληροφοριών εκ μέρους του Ισραήλ να καταστεί ιδιαίτερα δυσχερής, καθώς οι περισσότερες από αυτές προέρχονται από SIGINT (Signals Intelligence) δηλαδή συλλογή πληροφοριών από τεχνολογικά μέσα που εκπέμπουν ηλεκτρονικό σήμα (συστήματα επικοινωνίας, ραντάρ, internet, κ.λπ.).[xxxvi]

          Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε πολιτικό επίπεδο η Στρατηγική Ασφάλειας του κράτους του Ισραήλ –όπως διαμορφώθηκε από τον David Ben-Gurion– στηριζόταν στις ακόλουθες πέντε αρχές:

1. Τη εξασφάλιση ποιοτικού πλεονεκτήματος στα συμβατικά μέσα πολέμου,
2. Την προβολή μίας εικόνας πυρηνικής αποτροπής,
3. Τη δημιουργία ειδικών σχέσεων με μία από τις υφιστάμενες υπερδυνάμεις της εποχής (π.χ. Γαλλία ή Ηνωμένες Πολιτείες),
4. Την εξασφάλιση τεχνολογικής και οικονομικής υπεροχής, και
5. Την απόκτηση εθνικής ανθεκτικότητας,[xxxvii] η οποία βασιζόταν εν μέρει στην εβραϊκή μετανάστευση και τη σύνδεση με τον εβραϊκό λαό της διασποράς.

          Επιπλέον, όσον αφορά το στρατιωτικό επίπεδο ασφάλειας το Δόγμα Εθνικής Ασφάλειας (National Security Concept) του Ισραήλ αντικατοπτριζόταν στις ακόλουθες δύο βασικές αρχές:

1. Την υποχρεωτική θητεία των πολιτών, και
2. Το αποκαλούμενο «Τρίγωνο Ασφάλειας» (security triangle), το οποίο σχηματίζεται από τα στοιχεία Αποτροπή – Έγκαιρη Προειδοποίηση – Απόφαση (Deterrence – Early Warning – Decision), στο οποίο προστέθηκε μετά το 2006 και το στοιχείο της Πολιτικής Άμυνας (Civil Defense).[xxxviii]

          Αξίζει δε να τονιστεί ότι το στοιχείο της απόφασης αφορούσε κυρίως την ανάληψη στρατιωτικών επιχειρήσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα από τον εντοπισμό ή την εκδήλωση της απειλής. Η προσήλωση ωστόσο του Ισραήλ στο προαναφερθέν τρίγωνο ασφάλειας, θεωρήθηκε από ορισμένους ότι το οδήγησε στην απώλεια της πρωτοβουλίας και τη μετάπτωση του μηχανισμού ασφάλειας σε ένα είδος μηχανισμού αντίδρασης μετά την εκδήλωση των απειλών.

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

          Ένας σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να έχουν πάντα υπόψιν τόσο οι λήπτες απόφασης όσο και όσοι ασχολούνται με τον τομέα των πληροφοριών σχετίζεται με μία έννοια που είναι γνωστή ως «Εντροπία Πληροφορίας», την οποία παρουσιάζει διεξοδικά σε σχετικό άρθρο του ο Υπτγος εα Νικόλαος Κατσίκας,[xxxix] καθώς η εντροπία αποτελεί το μέτρο υπολογισμού της αταξίας (χάους) ενός συστήματος. Σύμφωνα λοιπόν με τη σχετική «Θεωρία Πληροφοριών» του Claude Shannon,[xl] η εντροπία της πληροφορίας ενός «συστήματος» είναι αντιστρόφως ανάλογη της γνώσης που έχουμε για αυτό (Εικόνα 7). Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα σύστημα έχει μικρή εντροπία (δηλαδή επικρατεί τάξη), μπορούμε να αντλήσουμε αρκετές πληροφορίες και να προβούμε ευκολότερα σε εκτιμήσεις για τη μελλοντική του κατάσταση, καθώς τότε έχει πιο προβλέψιμη συμπεριφορά. Όταν αντιθέτως ένα σύστημα έχει μεγάλη εντροπία (δηλαδή επικρατεί αταξία/χάος), μπορούμε να αντλήσουμε ελάχιστες πληροφορίες και να προβούμε δυσκολότερα σε εκτιμήσεις για τη μελλοντική του κατάσταση, καθώς τότε έχει πιο απρόβλεπτη συμπεριφορά (Εικόνα 8).

 

          Κατ’ αντιστοιχία με το προαναφερθέν παράδειγμα, αν θεωρήσουμε τις ένοπλες δυνάμεις ενός αντιπάλου ως το «σύστημα» οι δυνατότητες του οποίου (προέλαση, άμυνα, επίθεση, σύμπτυξη ή ενίσχυση) μας ενδιαφέρει, ενδεχόμενη αύξηση της ροής πληροφοριών σημαίνει ότι οι εν λόγω δυνατότητές του (μάλλον) υποβαθμίζονται και δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας, ενώ μείωση της ροής πληροφοριών σημαίνει ότι οι εν λόγω δυνατότητες του αντιπάλου (μάλλον) αναβαθμίζονται, επομένως θα πρέπει να βρισκόμαστε σε εγρήγορση καθώς ο αντίπαλος πρόκειται να προβεί σε κάποια αποφασιστική ενέργεια σε σύντομο χρονικό διάστημα.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ)

          Η συνεκτίμηση των στοιχείων που παρουσιάστηκαν στο παρόν άρθρο, οδηγεί στην εξαγωγή ορισμένων χρήσιμων συμπερασμάτων τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν ως διδάγματα τόσο για την Ελλάδα, όσο και για άλλα κράτη που αντιμετωπίζουν σημαντικές απειλές εθνικής ασφάλειας.

          Το πρώτο από αυτά είναι το γεγονός ότι η δημιουργία Κοινότητας Πληροφοριών συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των πληροφοριών που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια και τον έγκαιρο εντοπισμό των σχετικών απειλών, ο οποίος –σε συνδυασμό με την ύπαρξη Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας– επιτρέπει τη βέλτιστη αντιμετώπισή τους.[xli]

          Η καθημερινή ενημέρωση του Αρχηγού ενός κράτους (Πρωθυπουργού ή Προέδρου ανάλογα με το πολιτειακό σύστημα) –είτε μέσω προφορικής ενημέρωσης είτε μέσω κάποιου εγγράφου πληροφοριών– για την κατάσταση που επικρατεί στο περιβάλλον ασφάλειας και συγκεκριμένα εθνικά ζητήματα αποτελεί μία διαδικασία ζωτικής σημασίας για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.

          Η εκπόνηση Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, παρέχει τις απαραίτητες κατευθυντήριες γραμμές και το πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθούν οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς, και αποτελεί τη βάση για τη χάραξη της δικής τους στρατηγικής. Ειδικά στον ευαίσθητο τομέα των πληροφοριών, απαραίτητα κείμενα στρατηγικού χαρακτήρα είναι η Εθνική Στρατηγική Πληροφοριών και η Ετήσια Εκτίμηση Απειλής.

          Η εκπαίδευση-επιμόρφωση του προσωπικού των κρατικών φορέων που σχετίζονται με θέματα εθνικής ασφάλειας πάνω σε θέματα ασφάλειας πληροφοριών είναι απαραίτητη για την επιτυχή εκτέλεση των καθηκόντων τους και την ανάπτυξη κουλτούρας ασφάλειας. Προς αυτή την κατεύθυνση θα συμβάλει η δημιουργία Ακαδημίας Εθνικής Ασφάλειας και Πληροφοριών.[xlii]

            Η υποχρεωτική θητεία των πολιτών αποτελεί δομικό συστατικό του δόγματος ασφάλειας κάθε κράτους που αντιμετωπίζει μόνιμη απειλή στο εγγύς περιβάλλον ασφάλειάς του όπως η Ελλάδα, η οποία από το 1995 υφίσταται απειλή πολέμου από την Τουρκία μέσω του casus belli που έχει εκδοθεί από την Μεγάλη Εθνοσυνέλευσή της.

          Ακόμα ένα βασικό συστατικό του δόγματος ασφάλειας αποτελεί η αποτρεπτική ικανότητα ενός κράτους, η οποία εδραιώνεται τόσο μέσω της εξασφάλισης ποιοτικού πλεονεκτήματος στα συμβατικά μέσα πολέμου, όσο και μέσω της ανάπτυξης συμμαχιών και συνεργασιών με ισχυρούς περιφερειακούς και διεθνείς δρώντες, αλλά και την επίδειξη αποφασιστικότητας, ειδικά κατά τα αρχικά στάδια μίας περιόδου κρίσης/έντασης. 

          Τέλος, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι –σύμφωνα με τη θεωρία της εντροπίας της πληροφορίας– η έλλειψη πληροφοριών δεν συνεπάγεται την απουσία εχθρικής δραστηριότητας αλλά πολύ πιθανόν το αντίθετο, προκειμένου να αποφευχθεί ο αιφνιδιασμός και να υπάρχει έγκαιρη αντίδραση. Δεν θα πρέπει επομένως –ειδικά σε περιόδους παρατεταμένης κρίσης– να υπάρχει εφησυχασμός του προσωπικού λόγω ρουτίνας, αλλά να βρίσκεται σε εγρήγορση και να επεξεργάζεται πιθανά εχθρικά σενάρια και ανάλογους τρόπους δράσης. Όπως είπε εξάλλου και ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Πλούταρχος (47-120 μ.Χ.):

          «Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της πρόνοιας».[1]

[1]    Τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα.

 

 

 

 

 

 

 

[i]    Central Intelligence Agency. «President’s Daily Brief: Delivering Intelligence to Nixon and Ford». 2016. https://www.cia.gov/resources/publications/presidents-daily-brief-delivering-intelligence-to-nixon-and-ford/ (22/10/2023).

[ii]    Command Sgt. Maj. Fredrick Heard. «Planning and Troop Leading Procedures».  Army University Press. 20 November 2019. https://www.armyupress.army.mil/Journals/NCO-Journal/Archives/2019/November/Troop-Leading-Procedures/ (22/10/2023).

[iii]   US Army Center for Army Lessons Learned. «Military Decisionmaking Process: Lessons and Best Practices». March 2015. https://usacac.army.mil/sites/default/files/publications/15-06_0.pdf (22/10/2023).

[iv]   Canadian Army Command and Staff College. «The Operational Planning Process: OPP Handbook». April 2018. https://www.canada.ca/content/dam/dnd-mdn/army/lineofsight/files/articlefiles/en/CACSC-PUB-500-2018.pdf  (22/10/2023).

[v]    Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. «Το βιβλίο των αποφάσεων: 50 μοντέλα στρατηγικής σκέψης». Διόπτρα. Αθήνα: 2019. σσ. 16-17.

[vi]   Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 18-19.

[vii]   Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 20-21.

[viii] Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 40-43.

[ix]   Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 90-93.

[x]    Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 100-103.

[xi]   Krogerus Mikael & Tschappeler Romän. Οπ.π. σσ. 140-145.

[xii]   Ο καθορισμός των πληροφοριακών απαιτήσεων δεν θεωρείται από ορισμένους οργανισμούς/υπηρεσίες ως ξεχωριστό βήμα του κύκλου πληροφοριών.

[xiii] Hertz Noreena. «Μάτια Ορθάνοιχτα: Πως να παίρνετε καλύτερες αποφάσεις σ’ έναν περίπλοκο κόσμο». Μεταίχμιο. Αθήνα: 2013. σσ. 235-269.

[xiv] Ο καθορισμός των πληροφοριακών απαιτήσεων δεν θεωρείται από ορισμένους οργανισμούς/υπηρεσίες ως ξεχωριστό βήμα του κύκλου πληροφοριών.

[xv] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος, «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Ινφογνώμων. Αθήνα: 2023, σ. 32.

[xvi] Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Trojan horse”. Encyclopedia Britannica, 2 September 2022, https://www.britannica.com/topic/Trojan-horse. (22/10/2023).

[xvii] Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Pearl Harbor attack”. Encyclopedia Britannica, 17 October 2023, https://www.britannica.com/event/Pearl-Harbor-attack. (22/10/2023).

[xviii] Keegan, John. “Normandy Invasion”. Encyclopedia Britannica, 11 Octοber 2023, https://www.britannica.com/event/Normandy-Invasion. (22/10/2023)

[xix] Bergen, Peter L.. “September 11 attacks”. Encyclopedia Britannica, 18 October 2023, https://www.britannica.com/event/September-11-attacks. (22/10/2023).

[xx] Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Six-Day War”. Encyclopedia Britannica, 13 August 2023, https://www.britannica.com/event/Six-Day-War. (22/10/2023).

[xxi] Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Nagorno-Karabakh”. Encyclopedia Britannica, 15 October 2023, https://www.britannica.com/place/Nagorno-Karabakh. (22/10/2023).

[xxii] Κουκάκης Γεώργιος. «Η διεθνής σκακιέρα, η επόμενη μέρα στη Μ. Ανατολή και η θέση της Ελλάδας». Liberal. 08 Οκτωβρίου 2023. https://www.liberal.gr/amyna-diplomatia/i-diethnis-skakiera-i-epomeni-mera-sti-m-anatoli-kai-i-thesi-tis-elladas (22/10/2023).

[xxiii] Office of the Director of National Intelligence. «What is the PDB?». n.d. https://www.intelligence.gov/publics-daily-brief/presidents-daily-brief (15/08/2023).

[xxiv] Ο Πρόεδρος Kennedy για παράδειγμα είχε δώσει εντολή η PDB να μην αποστέλλεται στον τότε Αντιπρόεδρο Johnson.

[xxv] Οπ.π.

[xxvi] Central Intelligence Agency. «President’s Daily Brief: Delivering Intelligence to Kennedy and Johnson». 2015. https://www.cia.gov/resources/publications/presidents-daily-brief-delivering-intelligence-to-kennedy-and-johnson/ (22/10/2023) και Central Intelligence Agency. «President’s Daily Brief: Delivering Intelligence to Nixon and Ford». 2016. https://www.cia.gov/resources/publications/presidents-daily-brief-delivering-intelligence-to-nixon-and-ford/ (22/10/2023).

[xxvii]       Central Intelligence Agency. «President’s Daily Brief: Delivering Intelligence to Nixon and Ford». 2016. Οπ.π.

[xxviii]       Κουκάκης Γεώργιος. «Η Ετήσια Εκτίμηση Απειλής κατά των ΗΠΑ για το 2023: Ο οδηγός της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής έναντι των αντιπάλων της». Foreign Affairs The Hellenic Edition. 14 Μαρτίου 2023. https://www.foreignaffairs.gr/articles/74058/georgios-koykakis/i-etisia-ektimisi-apeilis-kata-ton-ipa-gia-to-2023 (20/10/2023).

[xxix] Office of General Counsel.(Winter 2020). «Intelligence Community Legal Reference Book». Office of Director of National Intelligence, σσ. 210-241. https://www.odni.gov/files/documents/OGC/IC%20Legal%20Reference%20Book%202020.pdf (09/03/2023).

[xxx] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος, «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Ινφογνώμων. Αθήνα: 2023, σσ. 37-52.

[xxxi] Κουκάκης Γεώργιος. «Η Ετήσια Εκτίμηση Απειλής κατά των ΗΠΑ για το 2023: Ο οδηγός της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής έναντι των αντιπάλων της». Foreign Affairs The Hellenic Edition. 14 Μαρτίου 2023. https://www.foreignaffairs.gr/articles/74058/georgios-koykakis/i-etisia-ektimisi-apeilis-kata-ton-ipa-gia-to-2023 (20/10/2023).

[xxxii]       Κουκάκης Γεώργιος. « Η νέα Στρατηγική Πληροφοριών των ΗΠΑ για την επόμενη τετραετία: Ο ρόλος της τεχνολογίας, η ανάγκη συνεργασίας με άλλους δρώντες, η έμφαση στο ανθρώπινο δυναμικό, και το νέο περιβάλλον διακρατικών προκλήσεων». Foreign Affairs The Hellenic Edition. 16 Αυγούστου 2023. https://www.foreignaffairs.gr/articles/74265/georgios-koykakis/i-nea-stratigiki-pliroforion-ton-ipa-gia-tin-epomeni-tetraetia?page=show (20/10/2023).

[xxxiii]       Γκαρτζονίκας Παναγιώτης. «Στρατηγικός Αιφνιδιασμός: Από τη Γάζα στο Αιγαίο». SLpress. 24 Οκτωβρίου 2023. https://slpress.gr/amyna/stratigikos-aifnidiasmos-apo-ti-gaza-sto-aigaio/ (25/10/2023).

[xxxiv]       Israeli Security Agency. «History». n.d. https://www.shabak.gov.il/en/moreshet/ (22/10/2023).

[xxxv]       Τάνια Μποζανίνου. «Ισραήλ – Αμι Αγιαλόν: Η προσοχή μας ήταν λάθος στραμμένη σε άλλη κατεύθυνση». ΤΟ ΒΗΜΑ. 16 Οκτωβρίου 2023. https://www.tovima.gr/print/politics/i-prosoxi-mas-itan-lathos-strammeni-crse-alli-kateythynsi/ (20/10/2023).

[xxxvi]       National Security Agency/Central Security Service. «Signals Intelligence (SIGINT) Overview». n.d. https://www.nsa.gov/Signals-Intelligence/Overview/#:~:text=SIGINT%20is%20intelligence%20derived%20from,capabilities%2C%20actions%2C%20and%20intentions. (20/10/2023).

[xxxvii]      Για περισσότερες λεπτομέρειες όσον αφορά την ανθεκτικότητα βλ. Κουκάκης Γεώργιος. 2023. «Ανθεκτικότητα: Αναδεικνύοντας τη Σημασία της για την Ασφάλεια και την Ανάπτυξη μέσα από Αναφορές Στρατηγικών Εγγράφων (Εθνικής) Ασφάλειας Διεθνών Δρώντων». HAPSc Policy Briefs Series 4 (1):77-87. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.35186. (25/10/2023).

[xxxviii]      Shabtai Shay. «Israel’s National Security Concept: New Basic Terms in the Military-Security Sphere». Strategic Assessment. Volume 13. No. 2. August 2010. https://www.inss.org.il/wp-content/uploads/sites/2/systemfiles/(FILE)1283413333.pdf (20/10/20230).

[xxxix]       Κατσίκας Νικόλαος. «Ισραήλ-Χαμάς: Η Εντροπία της Πληροφορίας στο Πεδίο της Μάχης». Army Voice. 15 Οκτωβρίου 2023. https://armyvoice.gr/2023/10/israil-chamas-entropia-tis-pliroforias-sto-pedio-tis-machis/#amp_tf=%CE%91%CF%80%CF%8C%20%251%24s&aoh=16977529293110&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&ampshare=https%3A%2F%2Farmyvoice.gr%2F2023%2F10%2Fisrail-chamas-entropia-tis-pliroforias-sto-pedio-tis-machis%2F (20/10/2023).

[xl]   Markowsky George. «Claude Shannon». Encyclopedia Britannica, 6 October 2023. https://www.britannica.com/biography/Claude-Shannon. (20/10/2023).

[xli]   Σχετική πρόταση παρατίθεται στο βιβλίο «Εθνικής Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα» του Πικραμένου Κώστα και Κουκάκη Γεώργιου.

[xlii] Σχετική πρόταση παρατίθεται στο βιβλίο «Εθνικής Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα» του Πικραμένου Κώστα και Κουκάκη Γεώργιου.