Αναζητώντας στρατηγικές επιλογές για την αντιμετώπιση των νέων μορφών πολέμου

Δημήτριος Τσαϊλάς*

Τελευταία διακρίνουμε ένα σημείο καμπής στην εξέλιξη των ένοπλων συγκρούσεων. Σε αυτό το σημείο αναγνωρίζουμε ότι η θεμελιώδης αλλαγή βρίσκεται κυρίως στην εξέλιξη της τεχνολογίας, και μπορούμε μόνο να μαντέψουμε το τελικό αποτέλεσμα. Οι υπεύθυνοι που έχουν αναλάβει την ευθύνη για την ενίσχυση και τη διατήρηση της ασφάλειας έχουν τεράστιο μερίδιο σε αυτή τη στροφή. Σε μεγάλο βαθμό, η ικανότητα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων (ΕΕΔ) να προσαρμοστούν στις αλλαγές στη φύση των ένοπλων συγκρούσεων θα καθορίσει εάν η πατρίδα μας θα είναι πυλώνας σταθερότητας ή θα βρεθούμε στην επικίνδυνη ζώνη πολέμου.

Καθώς ο πόλεμος αλλάζει, ένα καθιερωμένο δόγμα ή ένα σύνολο επιχειρησιακών  σχεδίων μπορεί να μην ταιριάζουν πλέον με την παρατηρούμενη πραγματικότητα. Όταν συμβαίνει αυτό, η ίδια η επιχείρηση τίθεται υπό αμφισβήτηση και ένα εναλλακτικό σχέδιο πρέπει να δημιουργηθεί και να γίνει αποδεκτό. Όλο και περισσότερο, το παράδειγμα της υπεροχής, με την απόλυτη απαίτηση να ελεγχθεί το θέατρο των επιχειρήσεων δεν ισχύει πλέον. Γι’ αυτό οι Ένοπλες Δυνάμεις πρέπει επειγόντως να συμβιβαστούν με αυτήν την αλλαγή αναζητώντας νέα δόγματα, αξιοποιώντας τα διδάγματα των προσφάτων συγκρούσεων Ρωσίας-Ουκρανίας και Ισραήλ-Χαμάς.

Από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, το ρωσικό ναυτικό έχει υποστεί σημαντικές απώλειες στη Μαύρη Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων αρκετών από τα μεγάλα σκάφη επιφανείας. Αυτή η αποτυχία να διατηρήσουν τον έλεγχο έναντι των υποδεέστερων ουκρανικών δυνάμεων πρέπει να μας προβληματίσει. Επιτεύχθηκε με επιθέσεις από μη στελεχωμένα σκάφη επιφανείας (USV) και πυραύλους Κρουζ της Ουκρανίας, υπογραμμίζοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ρωσικές ναυτικές δυνάμεις στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στο σύγχρονο πόλεμο. Επίσης, ο στόλος του ρωσικού ναυτικού δυσκολεύτηκε να υποστηρίξει τις ρωσικές χερσαίες δυνάμεις που αναπτύχθηκαν στην ξηρά. Μέσω της αποτελεσματικής χρήσης των USV για τη διεξαγωγή αιφνιδιαστικών επιθέσεων και επιθέσεων καμικάζι, η Ουκρανία κατάφερε να προκαλέσει σημαντικό βαθμό υλικών ζημιών στον αντίπαλό της. Η απώλεια του καταδρομικού Moskva από πυραύλους Neptune τον Απρίλιο του 2022 ήταν μια κρίσιμη στιγμή για το ρωσικό ναυτικό και ένα άλλο ορόσημο στη σταδιακή παρακμή του σε πόλεμο πλησίον των ακτών.

Ένα ακόμη παράδειγμα σύγχρονου πολέμου έχουμε στο Ισραηλινό μέτωπο. Ο απόηχος της επιθετικής ενέργειας της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς έδειξε ότι όσοι δεν προετοιμάστηκαν για αντισυμβατικό πόλεμο πρέπει να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν αβέβαιες προκλήσεις. Είδαμε επιχειρήσεις ενός ασύμμετρου πολέμου που είναι ένας άλλος τύπος πολέμου. Ενώ μας φέρνει αντιμέτωπους με μια νέα απρόσμενη ένταση, η προέλευσή του μάλλον είναι γνωστή από την ιστορία.  Είναι ο ανταρτοπόλεμος, από ανατρεπτικές ομάδες, εξεγερμένους δολοφόνους, ένας πόλεμος με δόλο αντί για συμβατική μάχη στρατιωτών. Επιφυλάσσουν τη διείσδυση, αντί για την επίθεση, επιδιώκοντας τη διάβρωση και εξουθένωση του εχθρού αντί της στρατιωτικής εμπλοκής. Είναι μια μορφή πολέμου μοναδικά προσαρμοσμένη σε αυτό που περιέργως αποκαλείται «απελευθερωτικός πόλεμος». Υπονομεύει τις προσπάθειες των χωρών να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Προκαλεί οικονομικές αναταραχές θρησκευτικές και εθνοτικές συγκρούσεις.

Διαπιστώνουμε ότι απαιτούνται νέες μέθοδοι αντιμετώπισης και καταστάσεις που πρέπει να εξερευνήσουμε, και αυτές είναι οι προκλήσεις που θα βρεθούν μπροστά μας το επόμενο διάστημα. Εάν θέλουμε να νικήσουμε, ένα εντελώς νέο είδος στρατηγικής, ένα εντελώς διαφορετικό είδος ισχύος και επομένως ένα νέο και εντελώς διαφορετικό είδος στρατιωτικής εκπαίδευσης απαιτείται. Από αυτή την άποψη, οι πρόσφατοι πόλεμοι στην Ουκρανία και στο Ισραήλ είναι πιθανό να είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Προσφέρουν μια οδυνηρή ματιά στο μέλλον του πολέμου, όπου μεσαίες δυνάμεις, για να μην αναφέρουμε άλλες μεγάλες δυνάμεις, θα ελέγχουν όλο και περισσότερο και θα επιχειρούν με εκτέλεση ασύμμετρου πολέμου.

Η εξάπλωση προηγμένων, εξαιρετικά κινητών συστοιχιών πυραύλων επιφανείας-επιφανείας μεγάλου βεληνεκούς, νέων συστημάτων αεράμυνας μαζί με συνεχείς εξελίξεις σε δικτυοκεντρικά συστήματα, ρομποτική διπλής χρήσης, αισθητήρες και προηγμένα συστήματα, μπορούν να αμφισβητήσουν τον έλεγχο. Η Τουρκία, για παράδειγμα, έχει κάνει επιτυχή χρήση μη στελεχωμένων αεροσκαφών μάχης, επιθετικών πυραύλων επιφανείας και βαλλιστικών πυραύλων μικρού βεληνεκούς ακριβείας κατά των Κούρδων στη Συρία. Ομοίως, στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το Αζερμπαϊτζάν συνδύασε μαχητικά μη στελεχωμένα αεροσκάφη με πυρομαχικά και πυροβολικό ακριβείας για να αναχαιτίσει τις αρμενικές δυνάμεις. Τα μικρά και μεσαία κράτη που παρατηρούν αυτά τα γεγονότα έχουν σίγουρα προσέξει και θα επιδιώξουν να αποκτήσουν αυτές τις δυνατότητες για τον εαυτό τους, εγκαινιάζοντας μια εποχή ολοένα και πιο ρομποτικοποιημένων δυνάμεων με δυνατότητες πλήγματος ακριβείας που είναι αποτελεσματικές αλλά λιγότερο δαπανηρές από τις στρατιωτικές παραδοσιακές πλατφόρμες.

Η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης και η εξέλιξη της μηχανικής σε συνδυασμό με τη δυνατότητα παραγωγής νέων φτηνών αυτόνομων μοντέλων μη στελεχωμένων πλατφορμών σε επιφάνεια αέρα και υποβρύχια, θα αντιπροσωπεύσει ένα κβαντικό άλμα στον χαρακτήρα των μελλοντικών συγκρούσεων. Τα αυτόνομα drones μπορούν επίσης να λειτουργήσουν με αναγνώριση εικόνας και ηλεκτρομαγνητικές ή ακουστικές υπογραφές χωρίς να απαιτούν καθοδήγηση του χειριστή από την εκτόξευσή τους. Οι άμυνες με εκρηκτικά βλήματα εναντίον των drones μπορεί να αποδειχθούν μέτριας αποτελεσματικότητος, και μάλλον δύσκολο να αντιμετωπισθούν. Εάν υποθέσουμε δε, ότι ένα σμήνος drones επιτεθεί σε μια εχθρική θέση από πολλές κατευθύνσεις, τα αμυντικά όπλα πρέπει επίσης να προσβάλλουν περιμετρικά με μεγάλη ταχύτητα προς κάθε κατεύθυνση και κάθε αντικείμενο. Οπότε μόνο όπλα με χρήση λέιζερ (κατευθυνόμενης ενέργειας) ή με μικροκύματα παρουσιάζουν δυνατότητες ως άμυνες έναντι επιθέσεων σμήνους drones. Οι κατευθυνόμενες ενεργές άμυνες πρέπει επίσης να ανταποκρίνονται στις σημαντικές απαιτήσεις ισχύος έναντι των drones και του χρόνου που απαιτείται για την παρακολούθηση και τον εγκλωβισμό κάθε στόχου. Οι δυσκολίες στο να νικήσουμε αυτή την απειλή μπορούν να επιδεινωθούν από τα «έξυπνα σμήνη drones», τα οποία συγχρονίζουν την άφιξή τους στον στόχο σε αριθμούς που εγγυημένα θα κατακλύσουν κάθε φιλική άμυνα πλατφόρμας.

Στο παρελθόν, οικονομικά, οργανωτικά, τεχνολογικά και επιστημονικά εμπόδια περιόριζαν την ανάπτυξη και την απασχόληση νέων πλατφορμών. Σήμερα, ωστόσο, η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας, το μειωμένο κόστος της υπολογιστικής ισχύος και η παγκόσμια εμβέλεια του Διαδικτύου, μαζί με τη φύση διπλής χρήσης πολλών σημερινών και αναδυόμενων τεχνολογιών καθιστούν τη φθηνή αλλά αποτελεσματική ρομποτική διαθέσιμη σε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα κρατών. Μέχρι στιγμής, οι ΕΕΔ έχουν αναλάβει ουσιαστικές προσπάθειες για την κατανόηση και τον έλεγχο των αλλαγών που βρίσκονται σε εξέλιξη στη φύση της ένοπλης σύγκρουσης. Όμως όλα αυτά παραμένουν επιβαρυμένα από τις λογιστικές αντιλήψεις των ελληνικών κυβερνήσεων. Εάν οι μελλοντικοί πόλεμοι για τους οποίους σκέφτονται και σχεδιάζουν οι ΕΕΔ συνεχίσουν να μοιάζουν με επανάληψη των επιχειρήσεων του 2000 ή μια ενημερωμένη έκδοση άμυνας από την εξ ανατολών απειλή, μπορεί να βρεθούν απροετοίμαστες για τον πόλεμο του 21ου αιώνα. Οπότε γίνεται αντιληπτό το πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν όλα αυτά τα πανάκριβα και πεπαλαιωμένα συστήματα που επιμένουν οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις να προμηθεύονται από τα «εκπτωτικά καταστήματα των συμμάχων». Αντί αυτού χρειάζεται μια επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις, όπου ολόκληρη η κοινωνία απαιτείται να μεταμορφωθεί, αναγκάζοντας τις ένοπλες δυνάμεις της να αλλάξουν σε κάθε επίπεδο ταυτόχρονα, από τεχνολογία και αμυντική βιομηχανία, σε στρατηγική, τακτική, εκπαίδευση, δόγμα και διοικητική μέριμνα. Όταν συμβεί αυτό, η σχέση οικονομίας και κοινωνίας θα μεταμορφωθεί και θα δούμε και την πολυπόθητη ανάπτυξη. Κανένα έθνος δεν έχει αναλάβει ποτέ μια πλήρη επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις, εκτός εάν ανταποκρίνεται σε αντιληπτό κίνδυνο ή πρόσφατη καταστροφή.

Οι βασικές στρατηγικές προκλήσεις για τις ΕΕΔ θα είναι η επίτευξη μεγαλύτερης στρατηγικής κινητικότητας, η ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης και η αποτελεσματικότητα στη διαμόρφωση του στρατηγικού περιβάλλοντος όσο και στην απόκριση σε όλες τις απειλές. Επίσης η ανάπτυξη και ενοποίηση ρομποτικής και αυτόνομων συστημάτων τονίζοντας το δικτυοκεντρικό πόλεμο. Σίγουρα, οι ηγεσίες έχουν αντιληφθεί εδώ και χρόνια ότι η απόλυτη κυριαρχία πλησιάζει στο τέλος της, αναζητώντας λύσεις καθώς η υπεροχή δεν είναι πλέον εφικτή σε έναν πόλεμο αντισυμβατικό και υψηλών τεχνολογιών. Έτσι στοχεύουμε αντ’ αυτού σε «προσωρινά παράθυρα υπεροχής» ή το ισοδύναμο του προσωρινού και τοπικού ελέγχου της θάλασσας όπως μας έχει διδάξει ο βρετανός διανοητής της θαλάσσιας ισχύος Corbett. Για να το πετύχουμε αυτό, οι ΕΕΔ χρειάζεται να επιταχύνουν τις επενδύσεις σε πρόγραμμα που θα αποβλέπει άμεσα σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα μη στελεχωμένων σκαφών, drones και άλλων προηγμένων δυνατοτήτων. Ο στόχος είναι να μπορέσουμε να διεισδύσουμε σε προηγμένες άμυνες και να αντιμετωπίσουμε εναέριους και χερσαίους στόχους βαθιά μέσα στο εχθρικό περιβάλλον προκειμένου να αποκτήσουμε τοπική και χρονική υπεροχή για να διευκολύνουμε την υποστήριξη στις χερσαίες δυνάμεις.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.

Σημείωση: το άρθρο που δημοσιεύθηκε στη Μακεδονία της Κυριακής 5/11