Γιατί η Δύση θα εξακολουθεί να βρίσκεται μπροστά
Pierre-Antoine Delhommais
Le Point
Αντιμέτωποι με την αποτυχία της ουκρανικής αντεπίθεσης και μετά τις θηριωδίες που διέπραξε η Χαμάς, είναι δύσκολο να μην ενδώσουμε στην απαισιοδοξία, δύσκολο να μην τείνουμε ευήκοα ώτα στους κήρυκες της παρακμής που προβλέπουν την επικείμενη κατάρρευση μιας «γηρασμένης» και φθαρμένης Δύσης, η οποία υποχωρεί κάτω από τις αλλεπάλληλες προελάσεις ενός «παγκόσμιου Νότου» που είναι γεμάτος ενέργεια, κατακτητικός και εκδικητικός. Μια ηττοπάθεια που μπορεί να χαρακτηριστεί τουλάχιστον υπερβολική, δεδομένου των σοβαρών οικονομικών δυσκολιών και των τεράστιων δομικών αδυναμιών που βιώνουν οι δηλωμένοι αντίπαλοι των αμερικανικών και ευρωπαϊκών δημοκρατιών.
Αυτή είναι πρώτα απ’ όλα η περίπτωση της Τουρκίας του επιδεικτικού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με τον πληθωρισμό της στο 61,5%, το αβυσσαλέο εμπορικό της έλλειμμα (109 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022) και την κατάρρευση της λίρας της, η οποία έχει χάσει το 35% της αξία της έναντι του ευρώ από την 1η Ιανουαρίου και 80% μέσα σε πέντε χρόνια. Η ιρανική οικονομία βρίσκεται επίσης σε πλήρη κατάρρευση, θύμα των αμερικανικών κυρώσεων, αλλά κυρίως της αμέλειας του καθεστώτος των μουλάδων, που ενδιαφέρεται περισσότερο για την καταστολή των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης παρά για την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας που πλήττει τώρα το ένα τρίτο του πληθυσμού.
Η ρωσική οικονομία υποφέρει από τις μεγαλομανείς και αιμοδιψείς αυταπάτες του Βλαντιμίρ Πούτιν αλλά και από αυτή την περίφημη «ολλανδική ασθένεια» που πλήττει χώρες πλούσιες σε ενεργειακούς πόρους, προκαλώντας την κατάρρευση όλων των άλλων τομέων της οικονομίας. Εκτός από οβίδες όλμων και σφαίρες Καλάσνικοφ, η ρωσική βιομηχανία δεν παράγει πλέον πολλά πράγματα. Και το οικονομικό μέλλον της χώρας μοιάζει πιο θολό μετά την μαζική έξοδο, από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, των νέων και πιο λαμπρών επιστημόνων της, που αδειάζει τη Ρωσία από τους εγκεφάλους της ενώ επιταχύνει τη δημογραφική της παρακμή.
Μερικά στοιχεία για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους
- 20 ανάμεσα στα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο (κατάταξη της Σαγκάης), τα πρώτα είκοσι είναι τα δυτικά (15 αμερικανικά, 5 ευρωπαϊκά).
- 49% είναι το μερίδιο των δυτικών χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ, σύμφωνα με την τράπεζα Goldman Sachs.
- 5,4% είναι το μερίδιο του ΑΕΠ που το Ισραήλ αφιερώνει στην έρευνα και την ανάπτυξη. Παγκόσμιο ρεκόρ.
- 59% είναι το μερίδιο του δολαρίου στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα (και 20% για το ευρώ)
Με την πτώση του ποσοστού γεννήσεων, η Κίνα αντιμετωπίζει επίσης σοβαρό πρόβλημα. Θα πρέπει να δει τον πληθυσμό της, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΗΕ, να μειώνεται στο μισό έως το 2100. Στο άμεσο μέλλον, η οικονομία της αντιμετωπίζει μια γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης που έχει ως αποτέλεσμα τόσο πτώση των τιμών των ακινήτων, του κύριου αποταμιευτικού προϊόντος των νοικοκυριών, με μια πρωτοφανή υποχώρηση της κατανάλωσης και ισχυρές αποπληθωριστικές πιέσεις, με τις τιμές καταναλωτή να υποχωρούν κατά 0,2% σε διάστημα ενός έτους. Ο παντοδύναμος Xi Jinping είναι, στην πραγματικότητα, ανίσχυρος να επανεκκινήσει την μηχανή. Οι δυσκολίες της κινεζικής οικονομίας αποκαλύπτουν πάνω απ’ όλα τα βαθιά ελαττώματα και τις άλυτες αντιφάσεις του «μαρξιστο-καπιταλιστικού» μοντέλου στο οποίο η επιθυμία του κράτους να ελέγχει τα πάντα εμποδίζει την ελευθερία των επιχειρήσεων και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ενώ όποιο αφεντικό επιχείρησης σημειώνει μεγάλη οικονομική επιτυχία έρχεται αντιμέτωπο με την κεντρική επιτροπή του ΚΚΚ. Όπως ο Jack Ma, ιδρυτής του γίγαντα του ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba, που αναγκάστηκε να εξοριστεί.
Η Κίνα, τέλος, πρέπει να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό από την Ινδία, η οποία, με το υπεράφθονο, φθηνότερο και καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό της, προσελκύει μεγάλες δυτικές πολυεθνικές, ξεκινώντας από την Apple για να κατασκευάζει εκεί το iPhone 15 της. Ο οικονομικός ανταγωνισμός μέχρι θανάτου στον οποίο επιδίδονται οι δύο ασιατικοί γίγαντες είναι αρκετός για να υπογραμμίσει την τεχνητή πλευρά της ενότητας που οι ηγέτες των Brics (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Αφρική) επιμένουν να επιδεικνύουν κατά τη διάρκεια των συναντήσεών τους. Συγκριτικά, οι χώρες του G7 (Ηνωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία, Καναδάς, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) επιδεικνύουν άψογη συνοχή.
Σε κάθε περίπτωση, οι νέοι Ινδοί, Κινέζοι ή Βιετναμέζοι δεν φαίνονται πεπεισμένοι από την παρακμή της Δύσης, αν κρίνουμε από την αυξανόμενη εισροή όσων επιλέγουν να έρθουν να σπουδάσουν σε αμερικανικά, καναδικά, αυστραλιανά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Οι ροές αλλοδαπών φοιτητών στις χώρες του ΟΟΣΑ έφτασαν σε επίπεδο ρεκόρ το 2022, με 1,92 εκατομμύρια άδειες διαμονής που εκδόθηκαν σχετικά, σημειώνοντας αύξηση 61% σε δέκα χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες φιλοξενούν σχεδόν το 20% των 4,3 εκατομμυρίων ξένων φοιτητών, ήτοι έναν αριθμό 833.000 με τους κινέζους φοιτητές να ανέρχονται στους 295.000 και τους Ινδούς στους 110.000. Τίποτα το περίεργο όταν γνωρίζουμε ότι, σύμφωνα με την κατάταξη της Σαγκάης, τα δεκαπέντε από τα είκοσι καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο είναι αμερικανικά, ενώ τα άλλα πέντε είναι ευρωπαϊκά. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των νέων Κινέζων και Ινδών επιστημόνων πολύ υψηλού επιπέδου δεν επιστρέφουν μετά τις σπουδές τους στη χώρα γέννησής τους αλλά παραμένουν στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη για να εργαστούν στις μεγαλύτερες εταιρείες ή να δημιουργήσουν νεοφυείς επιχειρήσεις. Επιτρέποντας έτσι στη Δύση να εδραιώσει το προβάδισμά της στην τεχνολογική καινοτομία, η οποία παραμένει η κινητήρια δύναμη της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ καταθέτουν κατά μέσο όρο κάθε χρόνο αντίστοιχα 13.000 και 11.000 τριαδικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας (που επωφελούνται από την τριπλή αμερικανική-ευρωπαϊκή-ιαπωνική σφραγίδα), η Κίνα από την πλευρά της υποβάλλει μόνο 5.800, η Ινδία 400 και η Ρωσία 140. Όταν οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη αντιπροσωπεύουν το 3,5% του ΑΕΠ στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 3,3% στην Ιαπωνία και το 3,2% στη Γερμανία, αγγίζουν μόλις το 1% στη Ρωσία, το 0,8% στο Ιράν ή ακόμα και το 0,5% στη Σαουδική Αραβία. Από την άλλη, ανέρχονται στο 5,4% του ΑΕΠ στο Ισραήλ, τον παγκόσμιο ηγέτη στον τομέα αυτό. Αυτό επιτρέπει στο εβραϊκό κράτος να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας : αυτό από μόνο του αντιπροσωπεύει το 12% του απασχολούμενου εργατικού δυναμικού της χώρας, το 18% του ΑΕΠ και το 51% των εξαγωγών της, αριθμοί απλησίαστοι οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.
Εκτός από την τεχνολογική τους υπεροχή, οι δυτικές οικονομίες μπορούν να βασίζονται στη νομισματική και χρηματοπιστωτική υπερδύναμή τους, όπως συνοψίζεται από τη σύνθεση των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών: 59% είναι σε δολάρια, 20% σε ευρώ, 6% σε γιεν, 5% σε λίρες στερλίνα και μόνο 3% σε γιουάν. Ακόμα κι αν οι ηγέτες τους ισχυρίζονται το αντίθετο, οι χώρες του «παγκόσμιου Νότου» χρειάζονται περισσότερο από ποτέ, να αναπτυχθούν οικονομικά, τη συμβολή τεχνολογιών, κεφαλαίων και επενδύσεων από τη Δύση, ανάγκη και από Αμερικανούς, Ευρωπαίους, Ιάπωνες να αγοράσουν τα προϊόντα τους. Δεν είναι στους «φίλους» της – Ρώσους, Βραζιλιάνους ή Νοτιοαφρικανούς – που η Κίνα πρέπει να υπολογίζει για να πουλήσει τα ηλεκτρικά της αυτοκίνητα, αλλά στους πλούσιους Καλιφορνέζους, Γερμανούς ή Σουηδούς. Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πολύ περισσότερα να χάσουν από τις ανεπτυγμένες χώρες από τον κατακερματισμό του κόσμου σε οικονομικά μπλοκ που ζουν χωριστά.
Σίγουρα, το βάρος των δυτικών χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα συνεχίσει να μειώνεται τις επόμενες δεκαετίες. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Goldman Sachs, θα είναι μόνο 36% το 2050, σε σύγκριση με 49% το 2022 και 70% το 2000. Μια υποχώρηση όμως που πρέπει να να την δούμε και με άλλα νούμερα. Το 2050, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών θα εξακολουθεί να παραμένει τρεις φορές υψηλότερο από αυτό της Κίνας (99.000 $ έναντι 32.000 $) και της Γερμανίας έξι φορές υψηλότερο από αυτό της Ινδίας (79.000 $ έναντι 13.000 $). Όχι μόνο η Δύση απέχει πολύ από το να είναι τόσο καταρρέουσα οικονομικά όσο ισχυρίζονται οι κήρυκες της παρακμής αλλά ο πλούτος των κατοίκων της θα προκαλεί ζήλια και δυσαρέσκεια στον «παγκόσμιο Νότο» για πολύ καιρό ακόμη.
