Πόλεμος Χαμάς-Ισραήλ: Κατάρ, ένας ιδιαίτερος ενδιάμεσος

Guillaume Perrier
Le Point 

Στη Ντόχα διαδραματίζεται εν μέρει η μοίρα των ομήρων που κρατούνται στη Γάζα από τη Χαμάς και τους συμμάχους της. Την Πέμπτη 9 Νοεμβρίου, στο πριγκιπικό παλάτι του Κατάρ έγιναν δεκτοί ο David Barnea, επικεφαλής της Μοσάντ, της υπηρεσίας πληροφοριών του Ισραήλ, και ο William Burns, o επικεφαλής της CIA, για να προσπαθήσουν να βρουν μια διέξοδο από αυτή την κρίση. Το πλούσιο εμιράτο, ο μοναδικός παίκτης στον οποίο συγκλίνει η εμπιστοσύνη όλων των μερών στη Μέση Ανατολή, προσπαθούσε να διαμεσολαβήσει για την απελευθέρωση δώδεκα Ισραηλινών ομήρων, με αντάλλαγμα μια ανθρωπιστική εκεχειρία στις επιχειρήσεις του ισραηλινού στρατού.

Δύο εβδομάδες μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και την απαγωγή περίπου 240 Ισραηλινών και αλλοδαπών από Παλαιστίνιους τρομοκράτες, το Κατάρ είχε ήδη καταφέρει να απελευθερώσει τέσσερις από αυτούς. Η πρώτη, η Judith Raanan και η 17χρονη κόρη της, δύο Ισραηλινοαμερικανοί, απήχθησαν από το κιμπούτς του Nahal Oz. Ο Yocheved Lifshitz και ο Nurit Kuper, ηλικίας 85 και 79 ετών, από την κοινότητα του Nir Oz, αφέθηκαν ελεύθεροι την επόμενη μέρα. Το Κατάρ δέχτηκε τις ευχαριστίες την ίδια μέρα από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου και η πρωτοβουλία του χαιρετήθηκε από τις ταξιαρχίες Ezzedine al-Qassam, την ένοπλη πτέρυγα της Χαμάς, για το διαμεσολαβητικό έργο του. Έκτοτε, το εμιράτο προσπαθεί να διαπραγματευτεί και για άλλους ομήρους .

Το Κατάρ έχει ήδη αποδείξει ότι επιλύει δύσκολες καταστάσεις. Χάρη στην παρέμβασή του τον Σεπτέμβριο, μετά από μήνες διακριτικών διαπραγματεύσεων, πέντε Αμερικανοί κρατούμενοι που κρατούνταν στο Ιράν μπόρεσαν να απελευθερωθούν με αντάλλαγμα τα μέτρα επιείκειας για τους Ιρανούς που είχαν καταδικαστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς και τη μεταφορά 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, παγωμένων περιουσιακών στοιχείων του Ιράν.

«Η Γενεύη της Μέσης Ανατολής»

Η διπλωματία της Ντόχα δεν περιορίζεται στο βιβλιάριο επιταγών. «Το Κατάρ πλασάρεται ως βασικός ενδιάμεσος και, αντικειμενικά, έχει γίνει ένας βασικός ενδιάμεσος», αναλύει ο David Rigoulet-Roze, ερευνητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Στρατηγικής Ανάλυσης και αρχισυντάκτης του περιοδικού Orients Stratégiques. Φιλοδοξεί να γίνει η Γενεύη της Μέσης Ανατολής, ένας ρόλος που επιφυλάσσονταν για το Ομάν, πιο ουδέτερο και πιο διακριτικό. ». Το εμιράτο δημιουργεί ολοένα και στενότερες σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις. Η επιρροή του απλώνεται σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, η οποία το έχει καταστήσει ενεργειακό εταίρο. Στο Κατάρ φιλοξενείται η μεγαλύτερη αμερικανική στρατιωτική βάση στη Μέση Ανατολή, έδρα της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ από τα τέλη του 2002. Και, το 2022, συμπεριλήφθηκε στη λίστα των κρατών «μεγάλων συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ».

Από την άλλη πλευρά, το Κατάρ συνομιλεί με το Ιράν, τον σιίτη γείτονά του, με το οποίο μοιράζεται ένα τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου. Διατηρεί αμφιλεγόμενες σχέσεις με τις πιο ριζοσπαστικές ομάδες στην περιοχή, από τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ μέχρι τους Αφγανούς Ταλιμπάν. Πάνω απ’ όλα, η Ντόχα είναι ένας από τους κύριους υποστηρικτές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η αδελφότητα είναι ένα όργανο της στρατηγικής του επιρροής στην Μέση Ανατολή και πέραν αυτής και της επιτρέπει να ξεχωρίζει από τη Σαουδική Αραβία, το λίκνο του Ουαχαμπισμού.

Όσον αφορά τη Χαμάς, δύο από τους κύριους ηγέτες της τρομοκρατικής οργάνωσης, ο Ισμαΐλ Χανίγιε και ο Χάλεντ Μεχάαλ, στεγάζονται στα ανάκτορα της Ντόχα. Το Κατάρ είναι, τα τελευταία χρόνια, η κύρια οικονομική υποστήριξη της Χαμάς και το κανάλι του Al-Jazeera λειτουργεί ως ο βασικός αναμεταδότης των ισλαμιστικών κινημάτων. Από το 2019, με την έγκριση της ισραηλινής κυβέρνησης και των δυτικών συμμάχων του, το Κατάρ έχει πληρώσει τους μισθούς των Παλαιστινίων δημοσίων υπαλλήλων και διέθεσε κεφάλαια που προορίζονταν για την ανοικοδόμηση της Γάζας, δηλαδή 30 εκατομμύρια δολάρια το μήνα. Κάποια από αυτά μπορεί να έχουν εκτραπεί για άλλους σκοπούς. Η ισραηλινή αντιπολίτευση επικρίνει σήμερα τον Μπενιαμίν Νετανιάχου για τη «συμφωνία» του με τη Χαμάς μέσω του Κατάρ.

«Οι ηγέτες του Κατάρ έχουν αναπτύξει στενούς και αξιόπιστους δεσμούς με τους Δυτικούς και, από την άλλη πλευρά, μια σχέση σεβασμού και εμπιστοσύνης με τις κύριες προσωπικότητες των ισλαμιστικών κινημάτων», μας λέει ο ερευνητής Umar Karim, από το Πανεπιστήμιο του Birmingham. Το Κατάρ έχει διαμορφώσει ένα μοντέλο διακυβέρνησης που του επιτρέπει να αντλεί πολιτικά οφέλη από τις διαμεσολαβητικές του δραστηριότητες. » Αυτό το στρατηγικό όραμα που είχε ο Εμίρης Ταμίμ αλ-Θάνι, κυρίαρχος από το 2013, ξεκίνησε από τον πατέρα του, Χαμάντ αλ-Θάνι, ο οποίος ανέλαβε ο ίδιος την εξουσία το 1995 ανατρέποντας τον ίδιο του τον πατέρα. Βασίζεται επίσης σε μια παράδοση υποδοχής όλων των απονομιμοποιωμένων κινημάτων της περιοχής εντός της δυναστείας των Ουαχαμπί. Αντανακλά επίσης την ανάγκη για ανεξαρτησία ενός έθνους 2,6 εκατομμυρίων κατοίκων που βρίσκεται στριμωγμένο ανάμεσα σε δύο γίγαντες, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, ενώ είναι γείτονας και αντίπαλος μιας άλλης περιφερειακής δύναμης, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Μία από τις πρώτες εμφανίσεις του Κατάρ στα παρασκήνια της παγκόσμιας διπλωματίας χρονολογείται από τη Λιβύη του Καντάφι και την κρίση με τις Βουλγάρες νοσοκόμες το 2007. Κατηγορούμενες από το καθεστώς της Λιβύης ότι είχαν εμβολιάσει με τον ιό του AIDS 400 παιδιά, πέντε Βούλγαρες νοσοκόμες και ένας Παλαιστίνιος γιατρός εκδόθηκαν μετά από μακρά διαπραγμάτευση υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γαλλίας. Την τελευταία νύχτα των συνομιλιών, ο Νικολά Σαρκοζί έστειλε στην Τρίπολη την σύζυγο του Cécilia Sarkozy και τον στενό του σύμβουλο Claude Guéant, οι οποίοι κατέληξαν σε συμφωνία, θυμάται ο Marc Pierini, τότε πρεσβευτής της Ε.Ε στη Λιβύη.

Αλλά ο Καντάφι απαιτούσε κάποια πρόσθετη αποζημίωση : πυραύλους, μια διπλωματική επίσκεψη κύρους και την πληρωμή από τους Ευρωπαίους 450 εκατομμυρίων δολαρίων, 1 εκατομμυρίου ανά μολυσμένο παιδί, την «τιμή του αίματος». Ο Σαρκοζί ικανοποίησε τους δύο πρώτους όρους, προσκαλώντας τον Λίβυο ηγέτη στο Παρίσι για κρατική επίσκεψη. Όμως, για την τελική πληρωμή, βασίστηκε στον Εμίρη al-Thani. Στη συνέχεια, το Κατάρ έβαλε πόδι στη Λιβύη, όπου επέστρεψε το 2011, την εποχή της πτώσης του Καντάφι, στέλνοντας ειδικές δυνάμεις.

Το 2012, ο Hamad al-Thani ήταν ο πρώτος αρχηγός κράτους που επισκέφτηκε τη Λωρίδα της Γάζας, υπό τον έλεγχο της Χαμάς από το 2007. Τον υποδέχτηκε εκεί ο Ismaïl Haniyeh, ο οποίος χαιρέτησε «μια ιστορική και ευλογημένη επίσκεψη που καταρρίπτει τα μπλοκ των ισραηλινών» και ο οποίος ευχαρίστησε για τις ανακοινωθείσες επενδύσεις, ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων. Το Κατάρ έχει χρηματοδοτήσει τις ανοικοδομήσεις στη Γάζα μετά από κάθε μεγάλη επιχείρηση του ισραηλινού στρατού : το 2008-2009, το 2012, το 2014, το 2021… Θεωρείται χορηγός της τρομοκρατικής οργάνωσης, μεταξύ άλλων από την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία προειδοποίησε τη Ντόχα το 2012 για « την ανάγκη διατήρησης της ενότητας των παλαιστινιακών εδαφών».

Πιο πρόσφατα, το Κατάρ χρησιμοποίησε την διπλωματική του ισχύ με το καθεστώς των Ταλιμπάν. Οι Αφγανοί ισλαμιστές άνοιξαν γραφείο στη Ντόχα το 2013, κατόπιν αιτήματος δυτικών χωρών, οι οποίες τότε αναζητούσαν κανάλι διαπραγμάτευσης. Το Κατάρ εκμεταλλεύτηκε αυτόν τον ρόλο του προξενητή για να επιβάλει τη φωνή του μεταξύ Καμπούλ και Ουάσιγκτον, όταν οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία τον Αύγουστο του 2021. Το Al-Jazeera άνοιξε διάπλατα τις κεραίες του σε αυτούς. Η Ντόχα διαπραγματεύτηκε την εκκένωση ξένων υπηκόων από το Αφγανιστάν, εξουσιοδότησε σχεδόν 8.000 Αφγανούς να περάσουν από το Κατάρ, ενώ ναύλωσε ένα από τα στρατιωτικά της αεροπλάνα για να επιτρέψει στους μουλάδες των Ταλιμπάν να επιστρέψουν νικητές στην Καμπούλ.

«Η υποστήριξη στη Χαμάς δεν είναι τυχαία, αλλά με τους Ταλιμπάν, το Κατάρ δεν έχει συγγένεια, η σχέση είναι πιο ευκαιριακή», μας λέει ο David Rigoulet-Roze. Η χώρα πουλά την τεχνογνωσία της σε όλους τους τομείς κρίσης. Παίζει ακόμη και ρόλο διακριτικού μεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Τον Οκτώβριο, ανακοίνωσε ότι είχε καταφέρει να απελευθερώσει τέσσερα παιδιά από την Ουκρανία που κρατούνταν στην Ρωσία από την έναρξη του πολέμου.