Η παρακμή της ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας

Gérard Araud

Πρέσβης της Γαλλίας στις ΗΠΑ (2014-2019)

Le Point

Αντιμέτωπη με την ανάδυση ενός νέου κόσμου είναι η Ευρώπη καταδικασμένη να καταλήξει σε κάτι ανάμεσα σε απέραντο μουσείο και γηροκομείο γεμάτο τουρίστες και ηλικιωμένους;

Η εμφάνιση στο προσκήνιο των ασιατικών γιγάντων της Κίνας και της Ινδίας, το επιθετικό προφίλ της Ρωσίας και οι φιλοδοξίες για περιφερειακό ρόλο μικρότερων δυνάμεων όπως της Τουρκίας ή και της Βραζιλίας μοιάζουν να ανακοινώνουν το τέλος της «δυτικής υπεροχής», αυτής της σύντομης περιόδου που μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού μπλοκ, η Δύση ενωμένη υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών υπαγόρευε τον νόμο της στον υπόλοιπο κόσμο.

Η υπεροχή μας μας φαινόταν απόλυτα φυσιολογική και λογική. «Ένας κόσμος βασισμένος σε κανόνες», «η διάδοση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας» διακηρύσσαμε χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι οι ενέργειές μας πολύ συχνά έρχονταν σε αντίθεση με τις διακηρύξεις μας προκαλώντας δυσαρέσκειες και μνησικακίες γύρω μας.

Η ανωτερότητα του πολιτισμικού μας μοντέλου αμφισβητείται όλο και περισσότερο την στιγμή που ο Πούτιν μας επιστρέφει κυνικά στα πολεμικά χαρακώματα του 19ου αιώνα. Ο κόσμος δείχνει να χειραφετείται από τους κανόνες μας και την κηδεμονία μας. Είμαστε όλοι, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι καταδικασμένοι σε μία αναπόφευκτη παρακμή;

Δεν είμαι πεπεισμένος γι’ αυτό : όχι τουλάχιστον όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διατηρούν τα παραδοσιακά τους ατού: το οικονομικό κέντρο του κόσμου στη Νέα Υόρκη, εξαιρετικά πανεπιστήμια, εξαιρετικά ερευνητικά κέντρα και το πνεύμα καινοτομίας τους. Προσφέρουν στους επενδυτές μια μεγάλη αγορά, άφθονη και φθηνή ενέργεια και απόλυτη νομική και φορολογική ασφάλεια. Τέλος, υπέκυψαν στην γοητεία του κεντρικού σχεδιασμού της βιομηχανικής πολιτικής και του προστατευτισμού για να ενθαρρύνουν ξένες εταιρείες να εγκατασταθούν στην επικράτειά τους, κάτι που καταφέρνουν ήδη με μεγάλη επιτυχία.

Η προφητεία του Ομπάμα

Όσον αφορά την υπεροχή του δολαρίου, το τέλος του οποίου μας αναγγέλουν ανά τακτά διαστήματα, όλες οι προσπάθειες αμφισβήτησης του κατέληξαν μέχρι στιγμής σε αποτυχία. Η Ινδία αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο σε ρουπίες αλλά η Μόσχα δεν έχει κανέναν τρόπο για να τις αξιοποιήσει. Το 2022, το δολάριο αντιπροσώπευε το 58,4% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων και το 47,6% των διεθνών πληρωμών. Τα ίδια μεγέθη είναι 2,45% και 10% αντίστοιχα για το κινεζικό γουάν. Αυτό σε μία στιγμή που όλοι μιλάνε για μια κρίση στην κινεζική οικονομία που θα μπορούσε να είναι διαρθρωτική.

Για την Ευρώπη δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να εφησυχάζουμε. Ο Μπαράκ Ομπάμα σε μια συνέντευξη που έδωσε την παραμονή της αποχώρησής του από τον Λευκό Οίκο το 2016, προφήτεψε ότι το μέλλον του κόσμου θα παιζόταν ανάμεσα στο Νέο Δελχί και το Λος Άντζελες. Η Ευρώπη τι θέση μπορεί να έχει σε αυτόν τον κόσμο; Συνομιλώντας με Αμερικανούς και Ασιάτες φίλους μας διαπιστώνουμε ότι για αυτούς η Ευρώπη παραμένει οπωσδήποτε μία πλούσια περιοχή του κόσμου αλλά προοδευτικά θα περιθωριοποιείται από την επιστροφή μιας Ασίας που ήταν, για χιλιετίες, η πλουσιότερη στον κόσμο και που ονειρεύεται να γίνει ξανά. .

Ο αιώνας του Ειρηνικού θα ερχόταν μετά από τους αιώνες του Ατλαντικού ; Είναι αλήθεια ότι η μέτρια ανάπτυξη και πάνω απ’ όλα τα ολοένα και πιο ανησυχητικά δημογραφικά στοιχεία προαναγγέλλουν μια ήπειρο που γερνάει και αποκοιμάται βυθισμένη στην άνεση της σοσιαλδημοκρατίας της και στις αναμνήσεις του μεγαλείου της, ένας τουριστικός προορισμός περισσότερο από ένα κέντρο δημιουργίας και περιπέτειας. Σε όλη την Ευρώπη επιβεβαιώνεται η εκλογική δύναμη των συνταξιούχων, των οποίων η ικανοποίηση των αιτημάτων βαραίνει όλο και περισσότερο έναντι όσων είναι τώρα στην αγορά εργασίας και των νέων.

Η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία και μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε θέση να στείλουν όπλα σε επαρκείς ποσότητες για να αντισταθούν. Όσο για την επιταχυνόμενη τεχνολογική μετάβαση, συνεχίζει να βρίσκει την πηγή της στην Καλιφόρνια, όπου συνεχίζουν να συρρέουν οι καλύτεροι Ευρωπαίοι ερευνητές και μηχανικοί, αναζητώντας τα μέσα και τον δυναμισμό που δεν παρέχει η Γηραιά Ήπειρος.

Η Ευρώπη μαστίζεται από τους εσωτερικούς της δαίμονες

Το απέραντο πανδοχείο και οίκος ευγηρίας που κινδυνεύει να γίνει η Ευρώπη θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα ζήσει ήσυχες μέρες στο περιθώριο της ιστορίας. Το πρόβλημα είναι ότι η Ιστορία δεν θέλει να την ξεχάσει. Όχι μόνο η Ρωσία έχει μπει σε ένα δρόμο που την καθιστά διαρκή εχθρό, αλλά ο νότος της ηπείρου μας είναι γεμάτος κινδύνους, με μια Τουρκία ισχυρή να έχει ανακτήσει τη δύναμή της και πάνω από όλα μια Αφρική με καλπάζοντα δημογραφικά στοιχεία που θα έπρεπε να φέρει τον πληθυσμό της από τα 1,4 δισεκατομμύρια σήμερα σε 2,5 δισεκατομμύρια το 2050, δηλαδή αύριο, προ των πυλών μιας πλούσιας και γερασμένης ηπείρου…

Η ιστορία δεν προγράφεται πουθενά. Η Ευρώπη έχει αποδείξει πολλές φορές την ανθεκτικότητά της αλλά είναι σαφές ότι θα χρειαστεί όλα τα χαρίσματα της για να αποφύγει να γίνει θύμα μιας Ιστορίας στην οποία πρωταγωνιστούσε για αιώνες η ίδια. Μέχρι στιγμής δείχνει να μην μπορεί να ξεπερνάει τους εσωτερικούς διχασμούς της ενώ χώρες που σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο έχουν πια μέγεθος ελβετικών καντονιών αναλίσκονται σε ασήμαντους για το μέλλον καυγάδες. Η Ευρώπη τώρα χρειάζεται νέους, ενότητα και όραμα.