Τα τελευταία μαθήματα του Κίσινγκερ
Ένα χρόνο πριν τον θάνατό του ο Χένρι Κίσινγκερ δημοσίευσε ένα αριστοτεχνικό έργο, τόσο πολιτική διαθήκη όσο και περισυλλογή για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αναδημοσιεύουμε αυτό το άρθρο, το οποίο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 10 Δεκεμβρίου 2022.
Στο «Leadership: Six Studies in World Strategy» ο πρώην καθηγητής του Χάρβαρντ και υπουργός Εξωτερικών των Προέδρων Richard Nixon και Gerald Ford επιδιώκει να φωτίσει το παρόν μας και να καθοδηγήσει το μέλλον μας με μαθήματα της Iστορίας. Η ανάλυσή του επικεντρώνεται σε αυτό που θεωρεί ότι είναι η πηγή του μεγαλείου των εθνών: η leadership ή, σύμφωνα με τον ίδιο, το θάρρος, ο χαρακτήρας και πάνω απ’ όλα το όραμα που επιτρέπει σε έναν λαό να χαράξει τον δρόμο του, από πού προέρχεται και πού μόλις μπορεί να φανταστεί ότι θα πάει.
Οι μελέτες που απαρτίζουν τον τόμο είναι αφιερωμένες σε έξι αρχηγούς κρατών που μεταμόρφωσαν τις κοινωνίες τους και επέφεραν μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων: τον Konrad Adenauer, τον Charles de Gaulle, τον Richard Nixon, τον Anwar el-Sadat, τον Lee Kuan Yew και την Margaret Thatcher. Στα μάτια του Κίσινγκερ, αυτοί οι ηγέτες ενσαρκώνουν την καθαυτή φύση της ηγεσίας, τόσο για την ικανότητά τους να αναλύουν, να συλλαμβάνουν και να αποφασίζουν όσο και για το θάρρος που επέδειξαν στη ζωή τους και κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Ήταν όλοι αξιόλογοι στην ικανότητά τους να σμιλεύουν το μέλλον με τα υλικά που ήταν διαθέσιμα στο παρόν, γεγονός που τους επέτρεψε να κατευθύνουν τις χώρες τους προς έναν νέο στόχο συνδεδεμένο με τις εθνικές παραδόσεις και αξίες τους.
Ο Κίσινγκερ τονίζει την εντυπωσιακή ομοιότητα στην προσωπική διαδρομή αυτών των έξι ηγετών. Κανένας από αυτούς δεν προερχόταν από τις εύπορες τάξεις. Πυλώνας της καριέρας τους ήταν η εκπαίδευσή τους, την οποία δεν έβλεπαν ως απόκτηση ενός διπλώματος που στην συνέχεια μπαίνει στην άκρη, αλλά ως μια ατέρμονη προσπάθεια, με πνευματική και ηθική διάσταση.
Και οι έξι τους είχαν εμποτιστεί με τις ίδιες αξίες : πίστη στις αξίες των εθνικών κοινωνιών τους και εμπιστοσύνη στο μέλλον. Όλοι ήταν πατριώτες και υπηρέτες του λαού τους : η ενσάρκωση των αρετών του δικού τους έθνους αντιπροσώπευε γι’ αυτούς μία μεγάλη ευθύνη. Όλοι τους διαμορφώθηκαν ως προσωπικότητες μακριά από τους διαδρόμους της εξουσίας, κάτι που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τους επέτρεψε να αποκτήσουν την απαραίτητη προοπτική για να κατανοήσουν το εθνικό συμφέρον και να ξεπεράσουν τις πολιτικές μόδες της εποχής τους.
Καθένας από αυτούς τους έξι αρχηγούς κρατών διασταυρώθηκε στην πορεία του με τον Κίσινγκερ, του οποίου η προσωπικότητα επιβάλλονταν και αυτή σταδιακά στην ιστορία του 20ού αιώνα. Ο συγγραφέας μοιράζεται πολλά προσωπικά ανέκδοτα, η ακριβής επιλογή των οποίων χρησιμεύει στην καλύτερη απεικόνιση του χαρακτήρα και των ιδεών των έξι ηγετών και του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο αντέδρασαν σε ορισμένα κομβικά πολιτικά γεγονότα. Το έργο έτσι ταλαντεύεται μεταξύ ιστορικής ανάλυσης και ψυχολογικής παρατήρησης, μεταξύ της πένας του διπλωμάτη και του φιλοσόφου. Η προσέγγιση που οδηγεί τον Κίσινγκερ είναι να αντλήσει από τις κομβικές στιγμές του παρελθόντος για να απαντήσει σε μια ερώτηση που του έθεσε ο Αντενάουερ λίγο πριν το θάνατό του, το 1967: είναι ακόμα δυνατή η αληθινή ηγεσία;
Επείγουσα ανάγκη
Θεωρεί ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι καθοριστική για το μέλλον μας. Οι έξι αρχηγοί κρατών που μελετήθηκαν εργάστηκαν όλοι στον μεταπολεμικό κόσμο και σε αυτόν του Ψυχρού Πολέμου, μια εποχή που οι βεβαιότητες του παρελθόντος είχαν εκλείψει και όπου έπρεπε να αντιμετωπίσουν προκλήσεις χωρίς ιστορικό προηγούμενο, όπως αυτή των πυρηνικών όπλων. Εάν αποφεύχθηκε το χειρότερο και εάν μπορεί να διατηρηθεί μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αυτό είναι, για τον Κίσινγκερ, χάρη στο όραμα και την αποφασιστικότητα υπεύθυνων αποφάσεων.
Σύμφωνα με τον Κίσινγκερ, οι δοκιμασίες που αντιμετωπίζουμε σήμερα απειλούν την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας. Οι κυβερνοεπιθέσεις και τα όπλα που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη, η επιστροφή της αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων, όπως αποδεικνύεται από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ή η εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, είναι για τον συγγραφέα παραδείγματα της επείγουσας ανάγκης για ηγεσία που θα μπορέσει να εγγυηθεί την συνέχεια της ανθρωπότητας.
Η ηγεσία σε κίνδυνο
Αλλά ο Δρ Κίσινγκερ δεν είναι πολύ αισιόδοξος για την πιθανότητα να αναδυθούν ηγέτες ισοδύναμοι με εκείνους του 20ού αιώνα. Ο πατριωτισμός έχει αντικατασταθεί είτε από την πολιτική υπέρ κοινοτήτων και μειονοτήτων είτε από τον κοσμοπολιτισμό. Το πανεπιστήμιο δεν εκπαιδεύει πλέον πολίτες, αλλά τεχνοκράτες ή ακτιβιστές. Οι ελίτ έχουν απωλέσει το αίσθημα καθήκοντος και επενδύουν στην προσωπική τους προβολή.
Το Διαδίκτυο έχει προκαλέσει έναν σημαντικό γνωστικό και πολιτικό μετασχηματισμό : η ήρεμη και προσεκτική μελέτη των πολιτικών ζητημάτων έχει υποχωρήσει δραματικά. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επενδύουν στην αμεσότητα, την ένταση, την πόλωση και τον κονφορμισμό. Η βασιλεία των εικόνων φουντώνει τα πάθη και αντικαθιστά τη λογική με συναισθήματα. οι πολιτικοί επικεντρώνονται στην εμφάνιση εις βάρος του περιεχομένου.
Χρήσιμες ερωτήσεις
Ορφανή από ηγεσία, η εποχή μας φαίνεται στον Κίσινγκερ να στερείται στρατηγικού και ηθικού οράματος . Δεν εγκαταλείπει όμως την αισιοδοξία και τονίζει ότι κάθε φορά που τίθεται το ζήτημα της ηγεσίας, αναδεικνύονται νέοι ηγέτες. Η περισυλλογή που προτείνει στο έργο του γίνεται έτσι εποικοδομητική.
Με τον ίδιο τρόπο που ο Πρίγκιπας του Μακιαβέλι έχει τη χρησιμότητα να μας προστατεύει από τυράνους, όπως παρατήρησε ο Φράνσις Μπέικον, το βιβλίο του Κίσινγκερ μάς προσκαλεί να διατυπώσουμε συγκεκριμένα ερωτήματα σχετικά με τους δικούς μας πολιτικούς φορείς λήψης αποφάσεων. Αλλά η μεγαλύτερη αρετή του έργου είναι ότι μας ενθαρρύνει, σελίδα με σελίδα, να θέσουμε στον εαυτό μας ένα ακόμη βαθύτερο και πιο απαραίτητο ερώτημα: ποιο όραμα βρίσκεται αδρανές στην καρδιά και στο μυαλό μας, για το μέλλον της χώρας μας;
Κεντρική φωτογραφία:
An Evening with Henry Kissinger
Henry Kissinger, former U.S. Secretary of State and national security advisor for Presidents Richard Nixon and Gerald Ford, discusses the Vietnam War with LBJ Presidential Library director Mark Updegrove on Tuesday, April 26, 2016. Kissinger, who played a leading role in U.S. diplomatic and military policy during the Vietnam War, was the keynote evening speaker on the first day of the LBJ Presidential Library’s three-day Vietnam War Summit.
LBJ Library photo by Marsha Miller 04/26/2016.
FT: Κίσινγκερ: O Πούτιν, η νέα τάξη πραγμάτων και το νόημα του Τραμπ
