Μέση Ανατολή: Η οπτική της Δύσης

Monique Canto-Sperber

L’Opinion

Τα τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις που διέπραξε η Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου προσφέρουν πολλά παραδείγματα όπου η καταγραφή των γεγονότων, ο τρόπος κατονομασίας τους και ο χαρακτηρισμός των πράξεων που προκαλούν ή προκύπτουν από αυτά τα γεγονότα διαφέρουν τόσο ριζικά ανάλογα με την οπτική του καθενός. Αυτές οι διαφορές εντοπίζονται σε όλο τον διεθνή Τύπο στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι πολιτικές προσωπικότητες, οι σχολιαστές της επικαιρότητας, ακόμη και το ευρύ κοινό.

Οι δράστες της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου ήταν δολοφόνοι μίας τρομοκρατικής οργάνωσης ή αγωνιστές που δεν είχαν άλλα μέσα για να αμυνθούν ; Είναι οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί στη Γάζα εγκλήματα πολέμου ή ακόμα και γενοκτονία αν λάβουμε υπόψη την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πληθυσμός ή είναι πολεμικές ενέργειες που στοχεύουν σε «στρατιωτικούς» στόχους και οι οποίες με μη σκόπιμο τρόπο μπορούν να προκαλέσουν θύματα μεταξύ των αμάχων ειδικά εκεί που η Χαμάς χρησιμοποιεί τους αμάχους της Γάζας ως ανθρώπινες ασπίδες; Είναι οι Ισραηλινοί όμηροι που απήχθησαν στις 7 Οκτωβρίου θύματα εγκλημάτων που καταδικάζονται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο ή νόμιμοι στόχοι επειδή είναι πολίτες ενός «αποικιοκρατικού κράτους»; Τέλος, η γη μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της Μεσογείου είναι το κράτος του Ισραήλ ή μια γη που μπορεί νόμιμα να αναφέρεται ως Παλαιστίνη;

Είναι σπάνιο να παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο τέτοιες ριζοσπαστικές συγκρούσεις περιστρεφόμενες γύρω από κατονομασίες και χαρακτηρισμούς που σχετίζονται με γεγονότα και πράξεις που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας. Αλλά είναι ακόμα πιο σπάνιο να βλέπουμε ηγέτες πολλών χωρών και επίσημες διεθνείς αρχές να συμμετέχουν σε αυτόν τον πόλεμο λέξεων και να παίρνουν δημόσια θέση, όπως έκαναν πολλά στελέχη του ΟΗΕ που περιέγραψαν τα ισραηλινά χτυπήματα ως «γενοκτονία». Τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν κατήγγειλε το ουκρανικό κράτος ως ναζιστικό καθεστώς προσθέτοντας ότι η ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας είχε ως μόνο στόχο την αποφυγή μιας συνεχιζόμενης γενοκτονίας κανένας από τους υποστηρικτές του, ή σχεδόν κανένας, δεν αναπαρήγαγε αυτήν την προπαγάνδα. Οσο και να το θέλουμε τα λόγια δεν φτάνουν για να δημιουργηθεί εκ του μηδενός μία πραγματικότητα.

Τέτοιες συγκρούσεις πήραν πρόσφατα μια θεαματική τροπή στον ακαδημαϊκό κόσμο. Είδαμε πλήθος διατυπώσεων και περιγραφών που όσο και να μην απηχούσαν την πραγματικότητα των γεγονότων, επαναλαμβάνονταν με έπαρση, επειδή εξαγγέλονταν από καθέδρας. Η επιστολή που εστάλη στα τέλη Οκτωβρίου από περισσότερους από εκατό διδάσκοντες του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ στον πρόεδρό τους κατήγγειλε την πίεση που ασκούνταν στο διδακτικό προσωπικό από δωρητές και απόφοιτους του Πανεπιστημίου που διάβαζαν κατάπληκτοι τέτοιες διατυπώσεις ως προϊόντα ακαδημαϊκής έρευνας. Οι υπογράφοντες την επιστολή κατήγγειλαν επίσης την πρόθεση των πανεπιστημιακών αρχών να δημιουργηθεί ένας οργανισμός για την «Καταπολέμηση του Αντισημιτισμού», διότι αυτό θα ισοδυναμούσε, σύμφωνα με τους ίδιους, σε «επιβολή άνωθεν» της σημασίας του όρου «αντισημιτισμός». Με άλλα λόγια: αυτός ο όρος, όπως και οι όροι της γενοκτονίας, της εθνοκάθαρσης, του απαρτχάιντ πρέπει να θεωρούνται όλοι “υπαγόμενοι σε ερμηνεία”, δεν έχουν καθιερωμένη σημασία, δεν μπορούν να ορίζονται από μια λίστα χαρακτηριστικών στα οποία θα συμφωνούσε ο καθένας και θα είχαν τελικά μόνο την σημασία που θέλουμε να τους δώσουμε ανάλογα με την επιλεγόμενη οπτική.

Το πρώτο άρθρο (First Amendment) του Αμερικανικού Συντάγματος σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης συνοδεύεται από νομολογία από την οποία προκύπτει ότι η έκφραση απόψεων που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ρατσιστικές ή αντισημιτικές σύμφωνα για παράδειγμα με το γαλλικό δίκαιο θεωρούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες ως έκφραση πολιτικών απόψεων και επομένως δεν διώκονται ειδικότερα εάν εκφράζονται σε ένα πλαίσιο που δεν υπάρχει παρότρυνση για διακρίσεις ή μίσος. Κάπως έτσι δεν θα μπορούσε να ενοχοποιηθεί μια παρέλαση ναζί με σβάστικα αλλά και το κάψιμο της αμερικανικής σημαίας. Το επιχείρημα που προβάλλεται συχνότερα για να δικαιολογηθεί αυτή η διάταξη είναι ότι μια δημοκρατική κοινωνία μπορεί να ανέχεται να ακούει τις πιο ακραίες πολιτικές απόψεις και ότι αυτή η ριζική ποικιλομορφία μπορεί να χρησιμεύσει στον εμπλουτισμό της δημοκρατικής συζήτησης.

Αυτή η άποψη διατυπώθηκε αρχικά από τον Άγγλο φιλελεύθερο φιλόσοφο John Stuart Mill στο δοκίμιό του On Liberty στα μέσα του 19ου αιώνα. Είναι αλήθεια ότι η λογοκρισία απόψεων, ακόμη και ακραίων, ισοδυναμεί με το να στερείς τον εαυτό σου από την ευκαιρία να τις συζητήσεις και να να εμπλουτίσεις με αυτόν τον τρόπο την επιχειρηματολογία για να υποστηρίξεις τις δικές σου πεποιθήσεις. Αυτή η άποψη είναι και δική μου αλλά έχει νόημα μόνο εάν οι άνθρωποι που συζητούν έχουν κοινά πρότυπα αλήθειας και επιχειρηματολογικής εντιμότητας και δεσμεύονται να χρησιμοποιούν μια κοινή γλώσσα στην οποία δίνουν έναν κοινό ορισμό των όρων που χρησιμοποιούνται. Αυτή είναι, επιπλέον, η πρωταρχική προϋπόθεση για την επιτυχία της ανθρώπινης επικοινωνίας : αν θέλουμε να πείσουμε τον αντίπαλό μας και να τον κάνουμε να αλλάξει γνώμη δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία ότι μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Αυτή είναι και η προϋπόθεση ώστε η συζήτηση μεταξύ αντίθετων απόψεων να είναι μια πραγματική δημοκρατική λειτουργία.

Φαίνεται ξεκάθαρο ότι οι συγκρούσεις γύρω από κατονομασίες και χαρακτηρισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω σε σχέση με τα γεγονότα που συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή δεν πληρούν αυτήν την προϋπόθεση αλλά κυρίως δεν θέλουν να την εκπληρώσουν. Δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με διαστρέβλωση των λέξεων. Εχουμε να κάνουμε με την πρόθεση ενός φορέα να αποφασίζει μόνος του για την σημασία των λέξεων, να μην συζητά με στόχο την εξεύρεση κοινού εδάφους αλλά για να επιβάλει την σημασία της στην δημόσια σφαίρα και έτσι να κλείσει κάθε πιθανή συζήτηση. Είναι, με άλλα λόγια, μια προσπάθεια εγκαθίδρυσης μιας μορφής ηγεμονίας πάνω στην σημασία των λέξεων. Από εδώ και στο εξής, θα αποφασίζουμε όπως θέλουμε την σημασία του όρου γενοκτονία και, σύμφωνα με αυτήν την σημασία, θα χαρακτηρίζουμε μια συγκεκριμένη πράξη ως γενοκτονία. Δεν είμαι σίγουρη ότι ο Mill θα συμφωνούσε με αυτήν την διαστροφή.