Ερντογάν: Φορώντας τη μάσκα του καλού γείτονα

Γιώτα Χουλιάρα

«Η κακή μέρα περνά, ο κακός γείτονας όχι», λέει μια τουρκική παροιμία, η οποία καταδεικνύει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την στάση της γειτονικής Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα. Μιας Τουρκίας η οποία δεν δίστασε να εισβάλλει το 1974 στην Κύπρο και να κατέχει έκτοτε το μισό νησί, αλλά και μιας Τουρκίας που δεν χάνει ευκαιρία να απειλεί τη χώρα μας με δηλώσεις του τύπου «μπορούμε να έρθουμε ξαφνικά ένα βράδυ» και «ο πύραυλος TAYFUN θα χτυπήσει την Αθήνα, ναι, θα το κάνει, αν δεν μείνετε ήρεμοι».

Η αλήθεια είναι πως ο Ερντογάν ως λαϊκιστής ηγέτης αρέσκεται σε δηλώσεις που χαϊδεύουν τα αυτιά των οπαδών του, δηλώσεις που ακούγονται προβλητικές απέναντι στους συνομιλητές του όταν θεωρεί ότι δεν τον αντιμετωπίζουν ως νεο-σουλτάνο και συνεχιστή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την οποία προσπαθεί να αναβιώσει. Δηλώσεις που στην πορεία τις αλλάζει ανάλογα με τις διεθνείς εξελίξεις.

Η έκθεση της ΕΕ που οδήγησε στο «Κυριάκο φίλε μου»

Στη περίπτωση της Ελλάδας, ήταν ζήτημα χρόνου να περάσουμε από το «Μητσοτάκης γιοκ» στο «Κυριάκο φίλε μου», αλλά κυρίως ήταν ζήτημα γεωπολιτιών συγκυριών και οικονομικών προβλημάτων για την Τουρκία, καθώς στενεύουν τα περιθώρια για επενδύσεις και ζεστό χρήμα στην τουρκική αγορά. Χρήμα το οποίο έχει άμεση ανάγκη το AKP για να κατευνάσει τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και να μπορέσει να προχωρήσει στην εκλογική αναμέτρηση της τοπικής αυτοδιοίκησης τον Μάρτιο του 2024, ώστε να κερδίσει τους σημαντικούς δήμους της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης και της Άγκυρας.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με την έκθεση κόλαφο για την Τουρκία, την οποία παρουσίασε ο Ζοζέπ Μπορέλ επικρίνοντας τα πεπραγμένα της χώρας όσον αφορά τομείς, όπως τα ελληνοτουρκικά, το Κυπριακό αλλά και η στάση της στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, δημιούργησαν έναν ασφυκτικό κλοιό. Η έκθεση ήρθε λίγες μέρες μετά το ταξίδι Ερντογάν στη Γερμανία, όπου ο Τούρκος Πρόεδρος ήταν ιδιαίτερα προσβλητικός απέναντι στο Γερμανό Καγκελάριο, ενώ υποστήριξε την τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς συμπλέοντας πλήρως με το Ιράν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν αντιδράσεις από ΗΠΑ και Ευρώπη και ο Ερντογάν να κινδυνεύει να βρεθεί σε δεινή θέση, καθώς ακόμη και το Κατάρ, σταθερός χρηματοδότης της Χαμάς, έδειξε μεγαλύτερη ευελιξία και διπλωματία στη στάση του και στις δηλώσεις του για τη σύγκρουση στη Γάζα.  

Η επίσκεψη στην Αθήνα ήταν, λοιπόν, μια ευκαιρία να φορέσει το προσωπείο του καλού γείτονα ώστε να ξεγελάσει τη Δύση. Αλλά και μια ευκαιρία να ακολουθήσει το δόγμα Νταβούτογλου για μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες του όταν θεωρεί ότι αυτό τον εξυπηρετεί. Ας μη λησμονούμε πως κάτι ανάλογο είχε πράξει και στην πρόσφατη συνάντηση που είχε με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου, τον οποίο συνάντησε τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη, μιλώντας για νέα εποχή στις σχέσεις των δυο χωρών. Φυσικά, δεν δίστασε μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς να του επιτεθεί, αποκαλώντας τον ακόμη και χασάπη της Γάζας.

Από την Συνθήκη της Λωζάνης στη βίζα για τα νησιά

Ήταν Σεπτέμβριος του 2019 όταν στην 27η σύναξη κοινοταρχών στην Άγκυρα, ο Τούρκος Πρόεδρος αμφισβήτησε τη Συνθήκη της Λωζάνης.  «Κάποιοι επιχειρούν να προβάλλουν την Συνθήκη της Λωζάνης ως νίκη.  Με τη Συνθήκη της Λωζάνης παραχωρήσαμε τα νησιά του Αιγαίου. Όσοι έλαβαν μέρος στις στυνομιλίες της Λωζάνης δεν κατάφεραν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων.  Σήμερα βιώνουμε τις επιπτώσεις αυτής της αδυναμίας», είπε χαρακτηριστικά.  

Έκτοτε ο Ερντογάν δεν σταμάτησε να αμφισβητεί τη Συνθήκη, προκαλώντας ανοιχτά την Αθήνα και φτάνοντας μάλιστα σε σημείο να μιλήσει για ελληνική κατοχή.  «Η κατοχή των νησιών δεν μας δεσμεύει. Θα κάνουμε ότι χρειάζεται όταν έρθει η ώρα. Ξέρετε τι λέμε: Μπορούμε να έρθουμε ξαφνικά ένα βράδυ», είπε τον Σεπτέμβριο του 2022 όταν στην ημερήσια διάταξη του τουρκικού Τύπου πρώτο θέμα ήταν οι εξολισμοί της Ελλάδας   Και συνέχισε: «Έχουμε μια πρόταση για την Ελλάδα: Μην ξεχνάτε τη Σμύρνη».  Πρόκειται για τα ίδια νησιά για τα οποία υπέγραψε βίζα αναγνωρίζοντας την ελληνική κυριαρχία την οποία τόσο εύκολα είχε αμφισβητήσει προς τέρψη του εσωτερικού του κοινού.

Ο φόβος που γεννούν οι αμυντικοί εξοπλισμοί της Ελλάδας

Παράλληλα, η δήλωση που έκανε σε συνομιλία με Τούρκους δημοσιογράφους στο αεροπλάνο της επιστροφής προς την Άγκυρα πως επιθυμεί ηρεμία «χωρίς dogfights» στο Αιγαίο, είναι ενδεικτική της δεινής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η Τουρκία. Συγκεκριμένα ο Ερντογάν είπε: «Η Ελλάδα δαπανά πολύ διαφορετικά από εμάς σε αυτόν τον τομέα. Ορισμένες χώρες, ιδίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζουν σοβαρά αυτές τις αμυντικές δαπάνες. Όσον αφορά τις αερομαχίες (dogfights) μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας στο Αιγαίο, είπαμε: “Ας κλείσουμε αυτή τη σελίδα και ας το τελειώσουμε”. Αυτά τα λέγαμε πάντα στον κ. Μητσοτάκη και στους πρωθυπουργούς που υπηρέτησαν πριν από αυτόν. Θέλουμε να επικεντρωθούμε στη φιλία».  Η αλήθεια φυσικά βρίσκεται στο γεγονός ότι η Άγκυρα ανησυχεί βλέποντας την Αθήνα να εξοπλίζεται, την ώρα που οι Έλληνες πιλότοι διακρίνονται για το αξιόμαχο τους και τις ικανότητες του. Είναι κοινό μυστικό πως το ξεκαθάρισμα που πραγματοποίησε ο Τούρκος Πρόεδρος μετά το «αποτυχημένο» πραξικόπημα του 2016 είχε επιπτώσεις στον τουρκικό στρατό και ιδαίτερα στην αεροπορία.

Την ίδια ώρα, η Τουρκία αγωνιά για το ζήτημα της αγοράς των μαχητικών F-16 από τις ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα πως  επιστρέφοντας από το Κατάρ και λίγο πριν την επίσκεψή του στην Αθήνα, ο Ερντογάν συνέδεσε ανοιχτά την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η οποία εκκρεμεί επικύρωσης από το τουρκικό κοινοβούλιο, με το αίτημα της Άγκυρας να αγοράσει νέα μαχητικά αεροσκάφη F-16 από τις ΗΠΑ.

«Αν έχετε ένα Κογκρέσο, έχουμε και εμείς ένα Κογκρέσο, αυτό είναι το κοινοβούλιο μας. Δεν υπάρχει τίποτα να πούμε μέχρι την τελική απόφαση του κοινοβουλίου μας. Ως πρόεδρος, υπέβαλα [το πρωτόκολλο προσχώρησης της Σουηδίας] στο κοινοβούλιο και με ευχαριστήσατε. Εκπλήρωσα το καθήκον μου, αλλά περιμένω και κάτι από εσάς: Περάστε [συμφωνία F-16] στο Κογκρέσο σας ώστε να μπορούμε να κάνουμε αυτά τα βήματα ταυτόχρονα», προέτρεψε ο Ερντογάν στην Ουάσιγκτον αναφερόμενος στην τουρκική προσφορά για αγορά 40 νέων F- 16 μαχητικά αεροσκάφη και περίπου 50 κιτ εκσυγχρονισμού από τις ΗΠΑ. Οι παρατηρήσεις αυτές είναι η πρώτη δημόσια παραδοχή της σύνδεσης της Τουρκίας με τα αεροσκάφη F-16 με την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και συνδέονται άμεσα και με τις δηλώσεις ότι δεν επιθυμεί με την Ελλάδα αερομαχίες.

Κερδίζοντας χρόνο  

Στο εσωτερικό της Τουρκίας υπάρχει προβληματισμός από την αντιπολίτευση για την επίσκεψη Ερντογάν και την στάση του απέναντι στην Ελλάδα. Ο γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος και αναλυτής Μουράτ Γιετκίν σε άρθρο του προβληματίζεται για τις εναλλαγές του Τούρκου προέδρου μιλώντας για τα ξεσπάσματα και τις  ανατροπές του Ερντογάν που πλέον δεν μπορύν να θεωρηθούν ως «επιτυχημένη εξωτερική πολιτική που παίρνει θέση ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες» . Μάλιστα ο Γιετκίν αναφέρει κι άλλες περιπτώσεις όπου ο Ερντογάν είχε καταφερθεί εναντίον άλλων ηγετών, ο Αλ Σίσι ήταν «δικτάτορας», ο Μπιν Σαλμάν «δολοφόνος», για να ζητήσει στη πορεία τη φιλία τους.  

Βέβαια εδώ θα πρέπει να πούμε πως στο σύμφωνο φιλίας που υπεγράφη αναφέρεται ρητά ότι «δεν αποτελεί διεθνή συμφωνία, δεσμευτική για τα Μέρη κατά το διεθνές δίκαιο. Καμία πρόνοια της Διακήρυξης αυτής δεν πρέπει να ερμηνεύεται ότι παράγει νομικά δικαιώματα ή υποχρεώσεις για τα Μέρη», γεγονός που σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα, όταν ο Ερντογάν πάψει να είναι με την πλάτη στο τοίχο, θα ξεχάσει και την υπογραφή του και τα μεγάλα λόγια περί φιλίας. Η Ελλάδα δεν πρέπει να έχει αυταπάτες ότι η Τουρκία θα τηρήσει όσα συζητήθηκαν. Είναι πάγια τακτική της να αλλάζει συχνά προσωπεία και διαθέσεις και να μην σέβεται τις συμφωνίες. Η Τουρκία είναι ένα κράτος με συγκεκριμένη στρατηγική η οποία είναι εχθρική απέναντι στα γειτονικά της κράτη. Η στρατηγική αυτή δεν αλλάζει, απλά αλλάζει η επικοινωνιακή τακτική της.

Στο βάθος οι Κούρδοι; 

Την ίδια ώρα πληθαίνουν οι πληροφορίες που έρχονται στο Geopolitics & Daily News και μιλούν για μια νέα προσπάθεια του Ερντογάν να επιτεθεί στους Κούρδους της Συρίας εκμεταλλευόμενος την αναταραχή που επικρατεί στη Μέση Ανατολή. Η σύγκρουση στη Γάζα ενδέχεται να αποτελέσει την ομίχλη που θα του επιτρέψει να κινηθεί κάτω από το ραντάρ στοχεύοντας εκ νέου τους κουρδικούς πληθυσμούς.  Εν αναμονή εξελίξεων.