Ισχυρό Ναυτικό. Όχι πια;
Δημήτριος Τσαϊλάς*
Με την κυβέρνηση πιο επιλεκτική εν μέσω δημοσιονομικής λιτότητας, μια στρατηγική ελέγχου των θαλασσίων ζωτικών συμφερόντων μπορεί να είναι μια πολυτέλεια που η Ελλάδα δεν μπορεί πλέον να αντέξει οικονομικά. Τι σημαίνει όμως αυτό για το Στόλο;
Οι πιθανότητες αύξησης ισχύος του Στόλου με νέες μονάδες και εκσυγχρονισμό των γηρασμένων Φρεγατών φαίνονται μικρές σε αυστηρούς δημοσιονομικούς καιρούς. Εάν γίνει αυτό, οι αποστολές μπορεί να χρειαστεί να αποκαταστήσουν κάποια ισορροπία στις επιχειρήσεις του Στόλου. Πράγματι, με μια πρώτη ματιά έχει κανείς την αίσθηση ότι η επιθυμητή «Θαλασσοκρατορία» του Πολεμικού Ναυτικού των τελευταίων δεκαετιών καταργείται –αν όχι από συνειδητή επιλογή, τότε λόγω της μεγάλης ζήτησης, του αυξανόμενου κόστους ναυπήγησης και της συνεπαγόμενης καθοδικής πίεσης της ισχύος του Στόλου.
Η ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού εδώ και καιρό έχει απεικονίσει την αναγκαία ταχεία ανάκαμψη ως μέρος της ναυτικής στρατηγικής που έχει σχεδιαστεί για να θέσει με αξιοπιστία το Στόλο στη διάθεση των διοικήσεων του Αρχηγείου. Με αρκετές μονάδες κρούσεως του Πολεμικού Ναυτικού γηρασμένες, είναι επιθυμητό να είναι πλήρως έτοιμο για μάχη ανά πάσα στιγμή. Στόχος είναι να αυξηθεί η ναυτική ισχύς ώστε να μην αμφισβητείται η δέσμευση για τη διασφάλιση της κυριαρχίας της Ελλάδας. Αυτό περιλαμβάνει τη διεκδίκηση της κυριαρχίας στα χωρικά ύδατα των 12 ναυτικών μιλίων, και των κυριαρχικών δικαιωμάτων που ορίζονται από το Διεθνές Δίκαιο Θαλάσσης. Όπως επίσης περιλαμβάνει την άρνηση στην Τουρκία της δυνατότητας να απειλήσει τον Ελληνισμό. Επίσης δεσμεύει την Ελλάδα να κυριαρχήσει στην άμεση γειτονιά της. Αυτό περιλαμβάνει τόσο την θάλασσα του Αιγαίου όσο και τη δυνατότητα να εγγυηθεί την ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και τη θαλάσσια περιοχή ολοκλήρου του Ελληνισμού. Τέλος, αυτή η στρατηγική της Ελλάδας συνεπάγεται τη διατήρηση μιας ευνοϊκής ισορροπίας δυνάμεων. Αυτό σημαίνει μια ισορροπία που δεν θα είναι ευνοϊκή για την Τουρκία.
Αυτή η Εθνική Στρατηγική απαιτεί μια κατάλληλη ναυτική στρατηγική, μια στρατηγική που μπορεί να συνδέσει την εφαρμογή της ναυτικής ισχύος με τον πολιτικό σκοπό να αποτρέψει την ανάπτυξη μιας δυσμενούς ισορροπίας δυνάμεων σε οποιαδήποτε περιοχή που θεωρεί ζωτικών συμφερόντων. Όλα αυτά ακούγονται πολύ ωραία, αλλά ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Από την αρχή του 20015, το Πολεμικό Ναυτικό παρουσίασε ένα σχέδιο εκσυγχρονισμού των Φρεγατών του Στόλου ως μια προσωρινή λύση, και ανάπτυξης προγράμματος πρόσκτησης νέων Φρεγατών και Κορβετών, με έναν τρόπο για να δημιουργηθεί μια αξιόπιστη δύναμη μάχης σε περιόδους προβλημάτων.
Υπάρχει μια γενική αρχή χωρίς απαραίτητα να είναι κανόνας που υποστηρίζει ότι το Πολεμικό Ναυτικό χρειάζεται τρία στάδια για να διατηρήσει τις μονάδες σε πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα. Σύμφωνα με την τυπική περιστροφή, ένα πλοίο επιχειρεί για έξι μήνες, υποβάλλεται σε έξι μήνες ανάπαυσης και εκτεταμένης επισκευής, και στη συνέχεια ξεκινά έξι μήνες επιχειρησιακής εκπαίδευσης με αποκορύφωμα την επόμενη αποστολή του. Αυτός είναι ένας βιώσιμος ρυθμός λειτουργίας. Διατηρεί την επιχειρησιακή ετοιμότητα, ενώ συντηρεί τη φθορά του υλικού σε διαχειρίσιμα επίπεδα και αφήνει τα στελέχη και τις οικογένειές τους να ζήσουν μια υποφερτή ζωή.
Το πρόσφατο παρελθόν δείχνει ότι αυτό το σύστημα βρίσκεται υπό πίεση. Η συντήρηση, η εκπαίδευση και τα πληρώματα στριμώχτηκαν εξαιρετικά, ενώ οι αποστολές υπερέβαιναν τη συνηθισμένη διάρκεια. Η ιστορία είναι σε μεγάλο βαθμό η ίδια για όλους τους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων. Οι διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις με πεπερασμένα μέσα δημιουργούν έναν ανελαστικό ρυθμό λειτουργίας. Τελικά, η ζήτηση μπορεί να ξεπεράσει τα διαθέσιμα πλοία, αεροσκάφη και στελέχη, εξαντλώντας το υλικό πριν από την ώρα του ενώ μειώνονται τα ποσοστά στελέχωσης. Η ποιότητα του Στόλου, που μετριέται όχι μόνο σε ετοιμότητα εξοπλισμού αλλά και σε ανθρώπινα πρότυπα ναυτικής ικανότητας και τακτικής, φαίνεται να υποφέρει.
Αυτό το άρθρο δεν επιχειρεί να αξιολογήσει όλες τις λεπτομέρειες της ναυτικής στρατηγικής. Αντίθετα, η πρόθεσή του είναι να επικεντρωθεί στα εμπόδια που θα δημιουργήσει η μετατροπή των περιστολών δαπανών σε δυνατότητες και ενέργειες στη θάλασσα.
Η κατευθυντήρια αρχή είναι ότι μια ναυτική στρατηγική είναι αποτελεσματική εάν:
(1) οι στόχοι της είναι σαφείς και κατανοητοί στη ναυτική κοινότητα και το ελληνικό κοινό,
(2) παρέχει ένα βασικό όραμα για το μέλλον για την καθοδήγηση ναυτικών προγραμμάτων και
(3) είναι σε θέση να παράγει ισχυρή υποστήριξη πόρων από το ΓΕΕΘΑ, και το πιο σημαντικό από την ίδια την Κυβέρνηση.
Η Ναυτική Στρατηγική συχνά πιστώνεται ότι έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο στην επιβίωση του Ελληνισμού. Σε κάθε περίπτωση, ανταποκρίθηκε με επιτυχία στα τρία κριτήρια αποτελεσματικότητας που προσδιορίστηκαν παραπάνω. Παρόλο που οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα είναι διαφορετικές, εντούτοις είναι σκόπιμο να ομολογήσουμε ότι χρειαζόμαστε ένα Έξυπνο Ναυτικό και Ισχυρό Ναυτικό αξιοποιώντας πολλαπλασιαστές ισχύος.
Ακριβώς επειδή ένα μικρότερο έθνος, όπως ο Ελληνισμός, δεν μπορεί να αναπτύξει μια τεράστια ναυτική δύναμη δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι αξιόπιστη με τους συμμάχους και επικίνδυνη για τους εχθρούς. Τα μικρότερα ναυτικά έθνη συχνά φαίνεται να υποθέτουν ότι πρέπει να ανταγωνιστούν συμμετρικά με τα ισχυρά προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Αυτό θα σήμαινε ότι, ας πούμε, η Ουκρανία θα έπρεπε να κατασκευάσει ένα ναυτικό ικανό να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας της Ρωσίας, προκειμένου να εκπληρώσει τους στρατηγικούς της στόχους. Αυτό σαφέστατα δεν ισχύει. Από την άλλη όμως, συζητάμε αν τα μικρά κράτη έχουν υψηλές στρατηγικές ή αν η υψηλή στρατηγική είναι προνόμιο μόνο των ισχυρών που επιβάλλεται στους ασθενέστερους. Προσωπικά, πιστεύω ότι υα μικρά παράκτια κράτη, έχουν υψηλές στρατηγικές. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μάλιστα ένα πλεονέκτημα στο να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε στρατηγικά όταν έχουμε πολύ περιορισμένους πόρους για να αξιοποιήσουμε. Τα μικρά κράτη δεν μπορούν απλά να ρίχνουν πόρους σε προβλήματα και να περιμένουν να τα λύσουν. Πρέπει να σκέφτονται και να επενδύουν έξυπνα.
Για να γίνει αυτό, πρέπει να ξεπεράσουμε τα βασικά μειονεκτήματα που γνωρίζουμε ότι υφίστανται.
Εδώ αρχίζει να δυσκολεύει το πρόβλημα και θα πρέπει να συμβουλευτούμε τους μεγάλους στοχαστές του παρελθόντος. Το Πολεμικό Ναυτικό του δέκατου ένατου και δέκατου όγδοου αιώνα διατύπωσε μερικές συναρπαστικές ιδέες για το πώς κατάφερε να ανταγωνιστεί με ένα Οθωμανικό Ναυτικό. Ο Ελληνισμός διαμόρφωσε μια έννοια ενεργού άμυνας με την οποία ένας κατώτερος στόλος μπορούσε να εμποδίσει έναν μεγαλύτερο να επιτύχει τους στόχους του. Στην πραγματικότητα μπορούσε να εγκλωβίσει τον ισχυρότερο στόλο αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία όπως το θωρηκτό Αβέρωφ, παραμένοντας στην πρώτη γραμμή για να εμποδίσει τον εχθρό να ασκήσει έλεγχο της θάλασσας. Επίσης τα κατορθώματα των πυρπολητών του 1821 σχετικά με την ενεργό άμυνα ισχύουν επίσης σε μεγάλο βαθμό για τον ναυτικό τομέα. Οι έννοιες της άρνησης της θάλασσας και του θαλάσσιου ανταρτοπόλεμου θα πρέπει να έχουν απήχηση και σήμερα. Η προσκόλληση σε έναν αντίπαλο, ενώ του επιβάλλεται υψηλό κόστος, είναι κεντρικής σημασίας για τις θαλάσσιες στρατηγικές μας.
Τι σημαίνει αυτό σε όρους δομής δύναμης;
Αυτό σημαίνει ότι οι μικρότερες ναυτικές δυνάμεις θα πρέπει να αναζητήσουν φτηνότερες λύσεις και τακτικές που κάνουν τη ζωή δύσκολη και δαπανηρή για τις μεγαλύτερες δυνάμεις. Η ναυτική στρατηγική που χρειαζόμαστε σήμερα πρέπει να είναι μια ευέλικτη στρατηγική που να επιτρέπει την ταχεία ανάπτυξη και προσαρμογή. Η δομή δύναμης που ορίζεται θα πρέπει επίσης να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Άρα η ναυτική στρατηγική πρέπει να αναπτυχθεί με μια νηφάλια ματιά στους αντιπάλους μας και τις ευθύνες μας. Επιπλέον, πρέπει να εφαρμοστεί με εθνική συναίνεση γιατί μια τέτοια εφαρμογή, χωρίς αμφιβολία, θα είναι δαπανηρή για τους φορολογούμενους.
Η Ελλάδα χρειάζεται ένα Ναυτικό ικανό να εξασφαλίσει την ελευθερία των θαλασσών για την ελληνισμό. Το Πολεμικό Ναυτικό χρειάζεται να αναπτύξει αμέσως μια τολμηρή ναυτική στρατηγική, η οποία θα ορίζει με σαφήνεια το Στόλο που απαιτείται σήμερα. Αυτή η στρατηγική πρέπει να επικεντρωθεί στα τουρκικά τρωτά σημεία, τα οποία είναι πολλά, συμπεριλαμβανομένης της εξάρτησης από την πρόσβαση σε θαλάσσιες ζώνες για να τροφοδοτήσει την οικονομία τους. Το Πολεμικό Ναυτικό να έχει την ικανότητα να στοχεύσει κρίσιμες υποδομές της αντίπαλης ηπειρωτικής χώρας και να κλείσει τα θαλάσσια στενά για να στραγγαλίσει την τουρκική οικονομία. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις πρέπει να είναι ευέλικτες και απρόβλεπτες, χρησιμοποιώντας τη γεωγραφία προς όφελός τους με κινητικές δυνατότητες. Αυτός ο τύπος στρατηγικής θα απαιτήσει ένα ισχυρότερο Ναυτικό συμβατό με τους άλλους κλάδους για δικτυοκεντρικές επιχειρήσεις σε πολυχωρικό πόλεμο. Επίσης καθημερινά, το Πολεμικό Ναυτικό θα πρέπει να είναι παρόν στις θάλασσες των ζωτικών συμφερόντων, σε ασκήσεις με συμμαχικά ναυτικά, δοκιμή της στρατηγικής και τελειοποίηση της. Από αυτή τη ναυτική στρατηγική θα απορρέει μια ενημερωμένη δομή δύναμης που θα εξηγεί επιτακτικά στους νομοθέτες και στο ελληνικό κοινό την ουσιαστική και επείγουσα ανάγκη να επενδύσουν σε ένα ισχυρότερο Ναυτικό για να αποτρέψουν την τουρκική επιθετικότητα και να κρατήσουν μακριά άλλους κακόβουλους παράγοντες που μπορεί να επιδιώξουν να επωφεληθούν από οποιαδήποτε μελλοντική σύγκρουση στο θαλάσσιο χώρο.
Συμπερασματικά, πρέπει να αρνηθούμε να απελπιζόμαστε για τις θαλάσσιες προοπτικές μας. Να σχεδιάσουμε ένα Στόλο όσο το δυνατόν πιο δημιουργικά, εκμεταλλευόμενοι το πλεονέκτημα των πολλαπλασιαστών ισχύος, όπως τα μη στελεχωμένα σκάφη επιφανείας, εναέρια και υποβρύχια, τα περιπλανώμενα πυρομαχικά. Αυτό μπορεί να σημαίνει ένα ναυτικό που δεν θα βασίζεται μόνο στη ναυτοσύνη των πληρωμάτων, αλλά και στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών καθώς και τη δραστηριοποίηση της ναυπηγοκατασκευαστικής μας ικανότητας.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.
