Η κρίση της Ερυθράς Θάλασσας θα οδηγήσει σε μια ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή;
Μέχρι στιγμής, ο πόλεμος στη Γάζα ο οποίος προκλήθηκε μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου δεν έχει απομακρύνει το σενάριο του εφιάλτη, δηλαδή ένα ευρύτερο σχέδιο σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή στις ΗΠΑ και το Ιράν. Αλλά μετά από γεγονότα των τελευταίων ημερών, ο κίνδυνος αυτός φαίνεται να γίνεται πιο σοβαρός.
Το κέντρο του κινδύνου βρίσκεται στην Ερυθρά Θάλασσα, όπου οι δυνάμεις των ανταρτών Χούτι, που εδρεύουν στην Υεμένη και υποστηρίζονται από το Ιράν, επιτίθενται σε πλοία χωρών που έχουν δεσμούς με το Ισραήλ. Οι ΗΠΑ έχουν προσφέρει προστασία στη ναυτιλία που ταξιδεύει μέσω της περιοχής, συγκεντρώνοντας έναν πολυεθνικό ναυτικό συνασπισμό που έχει ως στόχο να υποστηρίξει τη θεμελιώδη αρχή της ελευθερίας της πλοήγησης. Αλλά ο Πρόεδρος Μπάιντεν δήλωσε ότι θέλει να αποφύγει την άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση με τους Χούτι υπό το φόβο να προκαλέσει κλιμάκωση.
Την Κυριακή, οι αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις διέσχισαν τη κόκκινη γραμμή που είχε θέσει ο Αμερικανός πρόεδρος για πρώτη φορά, σκοτώνοντας όλα τα μέλη του πληρώματος τριών σκαφών των ανταρτών Χούτι που είχαν επιτεθεί σε ένα πλοίο εμπορευματοκιβωτίων. Τη Δευτέρα, ο υπουργός Άμυνας της Βρετανίας, Γκραντ Σαπς, δήλωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο “δεν θα διστάσει να αναλάβει περαιτέρω δράση” εάν συνεχιστούν οι επιθέσεις.
Στο μεταξύ, καθώς η Τεχεράνη απορρίπτει κλήσεις από την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο για να τερματίσει την υποστήριξή της στους αντάρτες, ιρανική φεράτα έχει πλεύσει στην Ερυθρά Θάλασσα. Πιο συγκεκριμένα, το Ιράν απέρριψε τις αμερικανικές και βρετανικές κλήσεις για να τερματίσει την υποστήριξή του για επιθέσεις σε σκάφη στην Ερυθρά Θάλασσα και ισχυρίστηκε ότι οι κατηγορίες ήταν αβάσιμες παρεμβολές, καθώς το ναυτικό του έστειλε την ιρανική φρεγάτη στη ζωτική λωρίδα ναυτιλίας. Η ιρανική φρεγάτα Alborz, που λειτουργούσε ως στρατιωτικό σκάφος του 94ου στόλου του ιρανικού ναυτικού, διέσχισε το στενό Bab-El-Mandeb και εισήλθε στην Ερυθρά Θάλασσα τη Δευτέρα. Η κίνηση αυτή συνέβη ενώ ο Ali Akbar Ahmadian, ο γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν (SNSC), συναντήθηκε με τον Mohammed Abdulsalam, τον εκπρόσωπο των Χούτι, επαινώντας τις «γενναίες ενέργειες» των ανταρτών που ελέγχονται από την Τεχεράνη ενάντια στην «Σιωνιστική Επιθετικότητα».
Τι συνέβη στην Ερυθρά Θάλασσα;
Έχουν σημειωθεί τουλάχιστον 17 επιθέσεις σε πλοία που οι Χούτι πιστεύουν ότι συνδέονται με το Ισραήλ ή τους συμμάχους του, κυρίως χωρίς επιτυχία. Μέχρι τώρα, οι ΗΠΑ απέχουν από την άμεση αντιπαράθεση. Όμως, την Κυριακή, ελικόπτερα του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ πυροβόλησαν μια ομάδα μικρών σκαφών που προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων που είχε ζητήσει την προστασία τους, το Maersk Hangzhou. Ενώ η Ουάσιγκτον είπε ότι τα ελικόπτερα της είχαν πυροβολήσει για αυτοάμυνα, οι θάνατοι 10 μαχητών σηματοδοτούν μια νέα φάση στην κρίση.
Η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα είναι σημαντική για την παγκόσμια οικονομία, επειδή είναι ένας σημαντικός εμπορικός δρόμος που συνδέει την Ασία με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το 30% της παγκόσμιας κυκλοφορίας εμπορευματοκιβωτίων διέρχεται από την περιοχή και οποιαδήποτε σημαντική απειλή για την ασφάλειά της θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες για τις τιμές του πετρελαίου και τη διαθεσιμότητα στα δυτικά ειδών που παράγονται στην Ασία. Το ίδιο το Ισραήλ εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από την κυκλοφορία στην Ερυθρά Θάλασσα, με τη συντριπτική πλειονότητα των εισαγωγών και εξαγωγών να ταξιδεύουν διά θαλάσσης.
Ποιοι είναι οι Χούτι;
Οι Χούτι είναι μια ομάδα πολιτοφυλακής που αντιπροσωπεύει ένα παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ που ονομάζεται Ζαϊντισμός που κάποτε κυβέρνησε την Υεμένη, αλλά περιθωριοποιήθηκε υπό το σουνιτικό καθεστώς στην πρωτεύουσα της Υεμένης, Σαναά, από τον εμφύλιο πόλεμο του 1962-70. Εξώθησαν την κυβέρνηση με πραξικόπημα το 2014, προκαλώντας μια στρατιωτική επέμβαση υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας εναντίον τους και έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο που σύμφωνα με τον ΟΗΕ οδήγησε σε 377.000 θανάτους και εκτόπισε 4 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το τέλος του 2021.
Οι Χούτι ουσιαστικά κέρδισαν τον πόλεμο. Μια κατάπαυση του πυρός τον Απρίλιο του 2022 προκάλεσε σημαντική μείωση της βίας και οι μάχες παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό σε εκκρεμότητα παρά την επίσημη λήξη της εκεχειρίας τον Οκτώβριο. Οι περισσότεροι στην Υεμένη ζουν πλέον σε περιοχές υπό τον έλεγχο των ανταρτών, με τους Χούτι να διαχειρίζονται το μεγαλύτερο μέρος του βορρά της χώρας και να είναι υπεύθυνοι για την ακτογραμμή της στην Ερυθρά Θάλασσα. Το σημαντικότερο είναι ότι οι Χούτι υποστηρίζονται από το Ιράν ως μέρος της μακροχρόνιας εχθρότητάς του προς τη Σαουδική Αραβία, και οι ΗΠΑ αποχαρακτήρισαν πρόσφατα πληροφορίες που ανέφεραν ότι έδειξαν την ιρανική συμμετοχή στις επιχειρήσεις κατά της εμπορικής ναυτιλίας στην Ερυθρά Θάλασσα.
Πολλοί κάτοικοι της Υεμένης βλέπουν τις επιχειρήσεις ως νόμιμο μέσο άσκησης πίεσης στο Ισραήλ και τους συμμάχους του για την υπεράσπιση των Παλαιστινίων αμάχων, και οι αναλυτές λένε ότι η επέμβαση των Χούτι βοήθησε στην ενίσχυση της εσωτερικής τους υποστήριξης. Οι αντάρτες Χούτι πιστεύουν επίσης ότι οι επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα μπορούν να τους καταστήσουν έναν πιο σημαντικό παγκόσμιο παράγοντα, συνώνυμο με την Υεμένη στο σύνολό της παρά την παρουσία μιας διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης στο νότο της χώρας.
Εν τω μεταξύ, οι Σαουδάραβες προσπαθούν να εξομαλύνουν τις σχέσεις με το Ιράν και να οριστικοποιήσουν μια ειρηνευτική συμφωνία που θα μπορούσε να αναγνωρίσει τον έλεγχο των Χούτι στο βόρειο τμήμα της Υεμένης – και ανησυχούν για οποιαδήποτε απάντηση από τις ΗΠΑ που θα μπορούσε να περιπλέξει την προσπάθειά τους να αποσυρθούν από τη χώρα.
Πώς ανταποκρίνονται οι ναυτιλιακές εταιρείες;
Επτά από τις 10 μεγαλύτερες ναυτιλιακές εταιρείες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της BP και της γερμανικής εταιρείας Hapag-Lloyd, έχουν αναστείλει τη χρήση της Διώρυγας του Σουέζ και της Ερυθράς Θάλασσας ως αποτέλεσμα της κρίσης. Η Maersk είχε ξαναρχίσει τις επιχειρήσεις στην περιοχή πριν από μια εβδομάδα, αλλά τις ανέστειλε ξανά μετά την επίθεση στο Hangzhou.
Ενώ άλλες εταιρείες έχουν ξαναρχίσει την υπηρεσία αφότου οι ΗΠΑ οργάνωσαν ναυτικό συνασπισμό για την προστασία της περιοχής, πολλά πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων εξακολουθούν να χρησιμοποιούν εναλλακτικές διαδρομές, καθώς ταξιδεύουν από την Ασία στην Ευρώπη γύρω από τη νότια Αφρική – ένα ταξίδι που μπορεί να διαρκέσει έως και δύο εβδομάδες περισσότερο.
Στοιχεία που δημοσιεύθηκαν την περασμένη εβδομάδα από την Flexport, μια παγκόσμια εταιρεία logistics, διαπίστωσαν ότι τα μισά πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων απέφευγαν την περιοχή, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 18% της παγκόσμιας χωρητικότητας εμπορευματοκιβωτίων. Αυτό αυξάνει το κόστος – με μια επιβάρυνση περίπου 5.000 δολαρίων (3.927 £) ανά κοντέινερ 40 ποδιών που πιθανόν να ωθήσει τις τιμές να τριπλασιαστούν από ό,τι πριν από την έναρξη της κρίσης.
Τι κάνουν οι δυτικές κυβερνήσεις;
Η απάντηση του Λευκού Οίκου στην κρίση ήταν να συγκεντρώσει μια ναυτική ομάδα, που ονομάζεται Operation Prosperity Guardian, για να υπερασπιστεί τη ναυτιλία στην περιοχή. Ενώ οι περισσότερες χώρες έχουν συνεισφέρει μόνο ναύτες, με μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ να στέλνουν πλοία ενώ την πρόθεσή της να στείλει φρεγάτα εξέφρασε και η Ελλάδα μέσω του ΥΠΑΜ Νίκου Δένδια, ο στόχος είναι να καταστήσει πιο δύσκολο για τους Χούτι να ισχυριστούν ότι οι επιθέσεις επικεντρώνονται αποκλειστικά στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Ωστόσο, το Μπαχρέιν είναι η μόνη αραβική χώρα που έχει ενταχθεί δημόσια, με τους περισσότερους να βλέπουν τον οικονομικό αντίκτυπο να αντισταθμίζεται από τους κινδύνους ότι υπερασπίζονται το Ισραήλ.
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ έχουν περιοριστεί από τις ανησυχίες της Σαουδικής Αραβίας σχετικά με τον αντίκτυπο μιας μεγάλης επίθεσης στους Χούτι στις προσπάθειές τους να ολοκληρώσουν μια ειρηνευτική συμφωνία στην Υεμένη. Και υπάρχουν φόβοι στην Ουάσιγκτον ότι οποιαδήποτε κλιμάκωση θα μπορούσε να ενισχύσει την ιρανική επιρροή στην περιοχή. Ωστόσο, περισσότεροι παρατηρητές λένε τώρα ότι η προοπτική επιθέσεων στη ναυτιλία χωρίς καμία σημαντική απάντηση θα οδηγήσει τους Χούτι να χτυπούν με μεγαλύτερη συχνότητα.
Μπορεί η κρίση να επιδεινωθεί;
Οι επιθέσεις των ΗΠΑ σε πλοία των Χούθι δεν είναι από μόνες τους καθοριστικές: αν και είναι σημαντική απόκλιση από την προηγούμενη πρακτική, απέχουν πολύ από τα χτυπήματα σε βάσεις των αναρτών στην Υεμένη. Αλλά εάν η απειλή στην Ερυθρά Θάλασσα συνεχιστεί, οι ναυτιλιακές εταιρείες που ήδη αποφεύγουν την περιοχή είναι πιθανό να συνεχίσουν να το κάνουν, με περισσότερες να ακολουθούν το παράδειγμά τους. Οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου δεν έχουν ακόμη επηρεαστεί σημαντικά από την κρίση και μειώθηκαν την περασμένη εβδομάδα λόγω της πεποίθησης ότι η διαδρομή άνοιγε ξανά. Οποιαδήποτε αίσθηση ότι η απειλή αυξάνεται ξανά χωρίς αποτελεσματική στρατηγική εξόδου θα μπορούσε να οδηγήσει σε οικονομική αποσταθεροποίηση.
Οι Χούτι δεν έδειξαν σημάδια αποτροπής, λέγοντας πρόσφατα ότι αν δεν επιτραπεί η ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα και το Ισραήλ δε σταματήσει τις επιθέσεις του, δεν θα σταματήσουν να παρενοχλούν τη ναυτιλία «ακόμα και αν η Αμερική καταφέρει να κινητοποιήσει ολόκληρο τον κόσμο». Εάν τα γεγονότα της Κυριακής δεν αλλάξουν αυτόν τον συλλογισμό, οι ΗΠΑ μπορεί τελικά να αποφασίσουν να επιτεθούν σε στόχους στην Υεμένη, αυξάνοντας τις εντάσεις με το Ιράν και δημιουργώντας τον κίνδυνο της ευρύτερης αντιπαράθεσης που ο Τζο Μπάιντεν ήθελε τόσο πολύ να αποφύγει.
