Ο κόσμος το 2024: η μεγάλη επιστροφή του Κράτους
Gérard Araud
Πρέσβης της Γαλλίας στις ΗΠΑ (2014-2019)
Le Point
Η χαρούμενη παγκοσμιοποίηση είναι απλώς μια ανάμνηση. Το έθνος-κράτος επιστρέφει στην Ευρώπη και το αυτοκρατορικό κράτος στη Ρωσία, την Κίνα ή την Ινδία.
Είναι καιρός για την παραδοσιακή άσκηση του απολογισμού της χρονιάς που πέρασε και των προοπτικών της επόμενης. Κανείς δεν αμφισβητεί τις γενικές γραμμές : την επιβεβαίωση του τέλους της δυτικής κυριαρχίας, την επιβεβαίωση των φιλοδοξιών των δυνάμεων που απελευθερώθηκαν από την επιρροή της και τον κατακερματισμό του κόσμου με την παρακμή των πολυμερών θεσμών, της επιστροφής του προστατευτισμού και της παρακμής της δημοκρατίας.
Οι πιο παραδοσιακές γεωπολιτικές πρακτικές επιβεβαιώνονται σε μια ζούγκλα χωρίς κριτές ή αστυνομία όπου βασιλεύει ο νόμος του ισχυροτέρου, τον νόμο που οι Ευρωπαίοι ήλπιζαν ότι θα είχαν αντικαταστήσει με διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς υπό την αιγίδα του διεθνούς δικαίου. Δεν συνειδητοποιούσαν ότι μπορούσαν να διατηρούν αυτήν την ψευδαίσθηση μόνο χάρη στην αμερικανική προστασία που συνέχισε να πιστεύει στις αρετές της μεγάλης ράβδου (Big Stick) ακόμα κι αν σήμαινε ότι την χρησιμοποιούσε αλόγιστα.
Η μετάβαση που βιώνουμε είναι μεγάλου μεγέθους. Θα χρειαστούν χρόνια για να ξεδιπλώσει όλα τα αποτελέσματά της και εξακολουθεί να είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς τα περιγράμματα του κόσμου που πρόκειται να έρθει. Σε κάθε περίπτωση, μια βεβαιότητα είναι ήδη αυτονόητη, η επιστροφή του Κράτους ως κεντρικού παράγοντα στις διεθνείς σχέσεις.
Επιστρέφει από μακριά. Θυμηθείτε την αδιαφορία, ακόμη και την περιφρόνηση, που προκαλούσε στις ελίτ ενός παγκοσμιοποιημένου αγγλόφωνου κόσμου που, από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Σαγκάη και από το Λονδίνο μέχρι τη Σιγκαπούρη, πίστευαν σε έναν μόνο νόμο, αυτόν της αγοράς συνώνυμης με τον ορθολογισμό και την αποτελεσματικότητα. Το αρχαϊκό κράτος, με τα σύνορα, την φορολογία και τους κανονισμούς του έπρεπε να εξαφανιστεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Οι εταιρείες δεν είχαν πλέον εθνικότητα και οι αλυσίδες τροφοδοσίας κανένα όριο. Το κράτος πρόνοιας δεν ήταν πλέον ένας στόχος που έθετε μια κοινωνία για τον εαυτό της αλλά ένα εμπόδιο που έπρεπε να ξεπεράσει η οικονομία της. Το έθνος-κράτος έμοιαζε ως ξεπερασμένο πλαίσιο όντας πολύ μικρό σε σύγκριση με τις σημερινές προκλήσεις. Στο αριστερό πολιτικό φάσμα ο ορίζοντας ήταν πλέον διεθνιστικός, είτε μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε των Ηνωμένων Εθνών, μέσω της αποδοχής μιας αγοράς της οποίας οι υπερβολές θα έπρεπε απλώς να περιοριστούν, είτε μέσω ενός ακτιβισμού για παγκόσμια ζητήματα μέσω των ΜΚΟ, χωρίς πατρίδα από την φύση τους.
Το μόνο που απομένει σήμερα είναι τα συντρίμμια αυτού του κόσμου. Οι ψηφοφόροι ήταν οι πρώτοι που τον διέψευσαν. Το Brexit, η νίκη του Τραμπ και το λαϊκιστικό κύμα στις δυτικές δημοκρατίες έχουν ως κοινό μεταξύ τους ότι διεκδικούν την εθνική κυριαρχία που μέχρι χθες θεωρούνταν ξεπερασμένη. Ο Covid μας υπενθύμισε τη χρησιμότητα των συνόρων και τον ρόλο του κράτους. Η οικολογία καταγγέλλει το ελεύθερο εμπόριο. Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν υποτάξει το τοτέμ της αγοράς στην ασφάλεια. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, θυσίασε την πρόσβασή της σε ασφαλή και φθηνή ενέργεια και οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα με τελωνειακούς δασμούς και περιορισμούς στις εξαγωγές αγαθών υψηλής τεχνολογίας. Και στις δύο περιπτώσεις δεν θεωρούμε πλέον τις ανταλλαγές ως ένα αμοιβαίο πλεονέκτημα που συμβάλει στην ειρήνευση των διεθνών σχέσεων αλλά ως κίνδυνο εξάρτησης από έναν αντίπαλο.
Όσον αφορά τους πολυμερείς θεσμούς, είναι απλώς η σκιά του εαυτού τους : ανακαλύψαμε λίγο αργά ότι βασίζονταν στη συναίνεση των κρατών μελών τους και ότι ελλείψει αυτής της συναίνεσης, δεν είναι παρά άδειο κέλυφος, Οι Ηνωμένες Πολιτείες του Τζο Μπάιντεν αγνοούν με ελαφριά καρδιά τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν έχει λόγο ούτε για τον πόλεμο στη Συρία, ούτε για τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία ούτε για την ισραηλινή επιχείρηση στη Γάζα. Η Κίνα αδιαφορεί για τις αποφάσεις του Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας. Από μόνη της, η Ευρωπαϊκή Ένωση αγωνίζεται να παραμείνει «ευγενής» σε έναν κόσμο χωρίς κανόνες και έλεος αλλά η στιγμή της αλήθειας πλησιάζει, είτε βραχυπρόθεσμα με την υποστήριξή της προς την Ουκρανία, ιδίως σε περίπτωση αμερικανικής απόσυρσης ή, μεσοπρόθεσμα, με την ικανότητά της να απορροφά υποψήφιες χώρες χωρίς να βυθιστεί στην ακινησία.
Η βύθιση της παγκοσμιοποίησης
Από αυτό το ναυάγιο μιας παγκοσμιοποίησης, που ελπίζαμε ότι θα ήταν ευτυχής, αναδύεται μόνο το Κράτος, το έθνος-κράτος στην Ευρώπη και αλλού ή το αυτοκρατορικό κράτος στη Ρωσία, την Κίνα ή την Ινδία. Η κοινή γνώμη αναζητώντας προστασία στρέφεται προς αυτό : προστασία της απασχόλησης που απειλείται από το ελεύθερο εμπόριο, της ταυτότητας που απειλείται από τη μετανάστευση, της υγείας που απειλείται από τις πανδημίες και της ασφάλειας που απειλείται από την αστάθεια. Οι άνθρωποι δεν θέλουν πλέον έναν ρευστό κόσμο όπου κυκλοφορούν ελεύθερα τα πάντα: άνθρωποι, ιδέες, κεφάλαιο, αγαθά και μικρόβια. Διψούν για υπαρξιακές βεβαιότητες που μόνο το Κράτος φαίνεται ακόμα ικανό να τους παρέχει. Οι αυταρχικές δυνάμεις, στη Μόσχα, την Άγκυρα ή το Πεκίνο, το έχουν καταλάβει και το χρησιμοποιούν από εθνικιστική προοπτική, μερικές χώρες στην Ευρώπη το δοκιμάζουν και πολλές άλλες χώρες ονειρεύονται να τις μιμηθούν.
Όταν ένα κύμα ανεβαίνει, η αντίσταση μπορεί να αποδειχθεί άχρηστη και ακόμη και επικίνδυνη. Τότε πρέπει να ξέρουμε πώς να αγκαλιάσουμε το κύμα με την ελπίδα να το καθοδηγήσουμε. Αυτή είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες σήμερα. Θα μπορέσουν να ανταποκριθούν σε αυτό το αίτημα για περισσότερο κράτος χωρίς να αρνηθούν τον εαυτό τους ή θα αφεθούν στα λαϊκιστικά άκρα; Ο περισσότερο ή λιγότερο συνεργατικός, περισσότερο ή λιγότερο ανταγωνιστικός χαρακτήρας των διεθνών σχέσεων θα εξαρτηθεί από τη μορφή αυτής της αναπόφευκτης επιστροφής του Κράτους.
Πηγή κεντρικής εικόνας: Freepik
