Οι ευθύνες μας για ελεύθερες θάλασσες απαιτούν ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό

Δημήτριος Τσαϊλάς* 

Η εθνική στρατηγική, αναλύοντας την εθνική ασφάλεια και τις αμυντικές επιχειρήσεις που θα χρειαστεί να αναλάβουμε, πρέπει να εξετάζει τις πιθανές απειλές πριν γίνουν πραγματικές. Στη συνέχεια, το πολιτικό προσωπικό θα αποφασίσει πόσο ρεαλιστικό είναι το κάθε σενάριο και πώς να το αντιμετωπίσει. Η υπεύθυνη πολιτική και η υψηλή στρατηγική συσσωρεύουν όλα τα πιθανά σενάρια, από το κακό στο χειρότερο, προσπαθώντας να διατηρήσουν την πολιτική πραγματικότητα ώστε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στα εθνικά συμφέροντα. Γι’ αυτό, χρειάζεται μια εθνική στρατηγική. Ο μηχανισμός και η γραφειοκρατία προσπαθούν να κατανοήσουν την ευρύτερη εικόνα των παγκόσμιων πολιτικών διαδικασιών και των πιθανών απειλών. Οι μεγάλοι διανοητές της στρατηγικής συμφωνούν  ότι στην τέλεια υψηλή στρατηγική, τίποτα από όσα συμβαίνουν δεν μπορεί να ήταν απροσδόκητα. Συμφωνούν επίσης ότι η θαλάσσια στρατηγική για ναυτογενή έθνη είναι «η στρατηγική της εθνικής επιβίωσης».

Οι άνθρωποι είναι πολιτική και στρατηγική. Προσέξτε ποιος πηγαίνει πού. Η σημερινή κυβέρνηση υποστηρίζει την αντίληψη ότι η θάλασσα είναι κοινή και ανοιχτή σε ελεύθερη χρήση από όλους και δεν υπόκειται στην κυριαρχία από κανέναν (με μερικές στενές εξαιρέσεις που κωδικοποιούνται στο δίκαιο της θάλασσας). Αν αυτό είναι ένας δείκτης του τρόπου με τον οποίο θα ασκούσε τις δραστηριότητές του το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, θα περίμενα να μας έβλεπα να εστιάζουμε εκ νέου στην «αλυσίδα» της θαλάσσιας ισχύος του θαλασσοκράτορα, που συνδέει την παραγωγή και τη ναυπηγική ικανότητα, τη χρήση των θαλάσσιων διαδρομών για τη μεταφορά εμπορευμάτων σε ξένους αγοραστές και προβολή στρατιωτικής ισχύος και πρόσβαση στα λιμάνια για πώληση αγαθών και επισκευή και παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης για τον εμπορικό και τον πολεμικό στόλο. Η διατήρηση αυτής της τελευταίας σύνδεσης σταθερή – εμπορική, διπλωματική και στρατιωτική πρόσβαση – είναι ζωτικής σημασίας.

Η φράση «η μεγάλη δύναμη φέρνει ή έρχεται μαζί με μεγάλες ευθύνες» έγινε ίσως ευρέως γνωστή από το γνωστό κόμικ και μετέπειτα ταινία Spider-Man, αλλά χρονολογείται πίσω στο 1793 κατά τη διάρκεια της Γαλλικής επανάστασης και ταιριάζει όταν μπορείς να βασίζεσαι στη δύναμή/ισχύ σου να αναλάβεις εξαιρετική ευθύνη για την καταπολέμηση της απειλής χωρίς να αναρωτιέσαι αν είναι αρκετή για να εκτελέσεις την αποστολή. Επειδή όμως οι παράγοντες της εθνικής ασφάλεια δεν είναι υπερήρωες όπως ο Spider-Man δεν έχουν την πολυτέλεια να μην αναλογίζονται και προσμετρούν την ισχύ τους. Οπότε η φράση μπορεί να ειπωθεί με μια παραλλαγή: «Η μεγάλη ευθύνη πρέπει να έρθει με μεγάλη δύναμη». Το πρέπει υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει εγγύηση ότι οι εθνικές ηγεσίες θα έχουν αρκετή ισχύ στη διάθεσή τους για να επιτύχουν τους σκοπούς τους – ακριβώς το αντίθετο. Οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί ηγέτες δεν είναι υπεράνθρωποι. Εάν οι κοινωνίες τους πρόκειται να αναλάβουν μεγάλες ευθύνες, πρέπει να αναπτύξουν μεγάλη ισχύ μέσω συνειδητής και επιμελούς εργασίας. Η συγκέντρωση και η απόκτηση οικονομικής, στρατιωτικής και διπλωματικής ισχύος είναι δουλειά που δεν τελειώνει ποτέ. Μια αποτυχία σε αυτή την κεντρική αποστολή του κράτους ή όταν οι φιλοδοξίες ξεπεράσουν τους πόρους που απαιτούνται, τότε το εθνικό έργο μπορεί να καταρρεύσει.

Όταν λοιπόν η ισχυρότερη εμπορική ναυτιλία του κόσμου απειλείται από επιθέσεις, τότε  η κλίμακα των περιφερειακών και παγκόσμιων ευθυνών που χρειάζεται να αναλάβουμε είναι εκπληκτική. Σήμερα, όπως πάντα, η κοινωνία και η κυβέρνηση αντιμετωπίζουν μια σκοτεινή επιλογή: Να απορρίψουν ορισμένα διεθνή βάρη και να αγκαλιάσουν πιο ταπεινούς πολιτικούς στόχους, οπότε μπορεί να είναι δυνατό να τα βγάλουν πέρα με λιγότερες στρατιωτικές δυνάμεις, ή να αναλάβουν τις βαριές ευθύνες και να διατηρήσουμε επαρκή ισχύ για να επιχειρούμε.

Το Πολεμικό Ναυτικό αποτελεί το μακρύ χέρι της εξωτερικής πολιτικής μας για αυτήν τη θαλάσσια δημοκρατία. Άρα, η μεγάλη ευθύνη απαιτεί μεγάλη ναυτική δύναμη. Μόνο ένα ναυτικό ικανό να εκτελέσει μια επιθετική στρατηγική σε όλες τις θάλασσες θα το κάνει.

Αυτό που δεν πρέπει να κάνουμε, είναι να θέσουμε φιλόδοξους στόχους, ενώ παραμελούμε να συγκεντρώσουμε τα μέσα για να τους επιτύχουμε. Σκεφτείτε τις ευθύνες που έχει αναλάβει το έθνος με την πάροδο του χρόνου για να διατηρήσει ελεύθερες τις θάλασσες. Η χρηματοδότηση ενός ναυτικού στόλου αποτελεί τον πρωταρχικό σκοπό της θαλάσσιας στρατηγικής.

Όντας έτσι, είναι δουλειά της στρατηγικής να διευκολύνει (με φθίνουσα σειρά σημασίας) εμπορική, διπλωματική και στρατιωτική πρόσβαση σε περιοχές όπου η ελληνική ναυτιλία δραστηριοποιείται. Το εμπόριο είναι βασιλιάς για τα ναυτογενή έθνη. Η διπλωματική πρόσβαση είναι ένα μέσο για την εμπορική πρόσβαση. Με τη σειρά της, η στρατιωτική πρόσβαση είναι ένα μέσο για τη διπλωματική πρόσβαση. Το Πολεμικό Ναυτικό ενεργεί ως ο φύλακας της επιλογής για την εμπορική ναυτιλία, ενώ δίνει το βάρος του στη διπλωματία. Διαδραματίζει έναν απαραίτητο υποστηρικτικό ρόλο στην εθνική αποστολή.

Το Πολεμικό Ναυτικό απαιτείται να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει και παγκόσμιες κρίσεις χωρίς πόλεμο. Δεν έχουμε έναν μόνο αντίπαλο που πολεμά με πλήρη δύναμη κοντά στις δικές μας ακτές. Και πρέπει να το κάνει με μειωμένους πόρους. Όπως υποδηλώνει ο προϋπολογισμός, οι ναυτικοί ηγέτες και οι πολιτικοί τους προϊστάμενοι χρειάζεται να είναι πιο επιλεκτικοί όσον αφορά τις προτεραιότητες εν μέσω δημοσιονομικής λιτότητας. Δείτε πώς διαμορφώνονται τα πράγματα γεωστρατηγικά. Τα θέατρα επιχειρήσεων, όπως ο  Εύξεινος Πόντος, η Μεσόγειος Θάλασσα και η Ερυθρά Θάλασσα, φαίνονται πλέον τόσο απειλητικά, όσο ο Δυτικός Ειρηνικός και ο Ινδικός Ωκεανός όπου θα μπορούσαν να γνωρίσουν πραγματικά συναρπαστικές στιγμές. Η κυβέρνηση μπορεί να κοιτάζει προς τη Θάλασσα, αλλά όχι ολόψυχα, ακόμα. Το ναυτικό είναι η υπηρεσία που μπορεί να το κάνει, ωστόσο δυσκολεύονται να αποχωριστούν μακροχρόνιες συνήθειες και δεσμεύσεις για τον εκσυγχρονισμό των μονάδων. Μια αναπροσαρμογή προς το σύγχρονο πόλεμο είναι πλέον επιβεβλημένη, ιδιαίτερα από ναυτικά έθνη όπως ο Ελληνισμός. Σήμερα έγινε φανερό ότι  μπορεί να έρθει η στιγμή που οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες μας να κάνουν την οδυνηρή επιλογή να συγκεντρώσουν όλο τον μαχητικό στόλο, ενστερνίζοντας εκ νέου τη λογική του Κουντουριώτη. Ασφαλείς θαλάσσιες περιοχές της ελληνικής ΑΟΖ, ταραγμένα νερά από το βορρά στα νότια και ένας διαρκώς συρρικνωμένος στόλος, είναι μια περίπτωση ενός προτύπου μίας ισχύος που φαίνεται πιο συναρπαστική μέρα με τη μέρα. Θα άξιζε να ξαναβρούμε τη λογική του δίδυμου -Βενιζέλου, Κουντουριώτη- για το σχεδιασμό του στόλου αντί στην πραγματικότητα να υποθέτουμε ότι η ναυτοσύνη μας από μόνη της είναι ο πολλαπλασιαστής ισχύος ικανός να ξεπεράσει όλα τα προβλήματα. Ίσως ο στόλος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει κάποια επανεξισορρόπηση για να συμμορφωθεί με τις τρέχουσες επιχειρησιακές ανάγκες και τη ναυτική σοφία του παρελθόντος. Ξέρετε τι λένε για τις υποθέσεις. Το να θεωρείς κάτι ψεύτικο ως δεδομένο μπορεί να σε οδηγήσει σε ένα θλιβερό μονοπάτι.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.