Τα διδάγματα του Ισραήλ από τον πόλεμο κατά της Hamas
Γεώργιος Παπαπολυχρονίου
Αναλυτής
Η πολεμική ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή που ξεκίνησε με την τρομοκρατική επίθεση της Hamas εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, εξακολουθεί να μαίνεται χωρίς να διαφαίνεται κάποια αξιόπιστη λύση στο προσεχές μέλλον. Για το Ισραήλ αυτή η σύγκρουση δεν αποτελεί απλά άλλον ένα γύρο έκρηξης βίας μεταξύ αυτού και της ακραίας ισλαμιστικής οργάνωσης που διοικεί τη λωρίδα της Γάζας. Ξύπνησε μνήμες του πολέμου του Yom Kippur, λόγω του αιφνιδιασμού και της χρονικής στιγμής που ξέσπασε (50 χρόνια παρά 1 ημέρα μετά την έναρξη του πολέμου του Yom Kippur στις 6 Οκτωβρίου 1973), με τη μεγάλη διαφορά ότι το 1973, το Ισραήλ αντιμετώπιζε δύο οργανωμένους τακτικούς στρατούς (Συρία, Αίγυπτος) και όχι μια οργάνωση η οποία επιδίδεται σε κλεφτοπόλεμο και επιδιώκει πλήγματα μεταξύ αμάχων. Υπό αυτή την έννοια, η τρομοκρατική επίθεση της Hamas και η βιαιότητα αυτής, κλόνισε τα θεμέλια του αμυντικού δόγματος του Ισραήλ και προκάλεσε, αφενός πλήγμα στο γόητρο και στην αποτρεπτική ισχύ του και αφετέρου την απώλεια του αισθήματος ασφαλείας των πολιτών.
Ταυτόχρονα όμως, αποτέλεσε μια «ευκαιρία» για να εντοπιστούν αδυναμίες (lessons identified) και να αντληθούν διδάγματα τα οποία θα οδηγήσουν σε διορθωτικές αλλαγές (lessons learned). Άλλωστε όπως έλεγε και ο Θουκυδίδης, ο πόλεμος είναι βίαιος διδάσκαλος. Σύμφωνα με δεξαμενές σκέψεις όπως το Jerusalem Institute for Strategy and Security (JISS), προκύπτουν ορισμένα συμπεράσματα – διδάγματα για το αμυντικό δόγμα του Ισραήλ και τη μελλοντική του ηγεσία, όπως:
α. Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) θα πρέπει να επανασχεδιάσουν τη φύλαξη των συνόρων και να διαθέσουν περισσότερες δυνάμεις προς αυτό τον σκοπό, έχοντας ως κριτήριο τις επιπτώσεις μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης και όχι τις δυνατότητες του εχθρού.
β. Ο πόλεμος κατέδειξε την αξία συστημάτων αεράμυνας όπως το Iron Dome, το David’s Sling, το Arrow 2 και 3 καθώς και του Patriot, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η διάταξη αυτών που εκτείνεται σε όλη την επικράτεια, για την αντιμετώπιση μιας σειράς απειλών. Κατ’ αντιστοιχία, θα πρέπει να υπάρξει μια αντίστοιχη διάταξη των χερσαίων δυνάμεων, κάτι που είχε αμεληθεί σε σχέση με το παρελθόν. Επομένως απαιτείται αύξηση του αμυντικού προϋπολογισμού και μεγέθυνση των Ενόπλων Δυνάμεων ώστε να μπορούν να διεξάγουν πόλεμο τουλάχιστον σε δύο μέτωπα. Εξυπακούεται ότι κάτι τέτοιο θέτει εκτός πραγματικότητας την επιλογή μείωσης της στρατιωτικής θητείας και απαιτεί την αύξηση της διαθέσιμης εφεδρείας.
γ. Η επένδυση στην τεχνολογία, αν και έχει υπάρξει κριτική για το μέγεθος των κονδυλίων που έχουν διατεθεί εις βάρος της εκπαίδευσης, έχει ανταποδοτικά οφέλη καθώς αποδεικνύεται κρίσιμη για την επιτυχή εκπλήρωση αποστολών με λιγότερο κόστος σε έμψυχο δυναμικό, ιδίως σε απαιτητικές επιχειρήσεις όπως αυτές εντός αστικού περιβάλλοντος. Εργαλεία όπως το Trophy (σύστημα ενεργού προστασίας τεθωρακισμένων οχημάτων) και τα διάφορα είδη μη επανδρωμένων αεροχημάτων (UAV) που συνοδεύουν τις δυνάμεις και παρέχουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο στο τακτικό επίπεδο, δρουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος.
δ. Η επίθεση διέψευσε τις απόψεις που συμμερίζονταν πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι, οι οποίοι απέρριπταν την ιδέα ενός προληπτικού χτυπήματος (preemptive strike) και πολύ περισσότερο την εξαπόλυση ενός παρεμποδιστικού πολέμου (preventive war). Αρκετοί στο Ισραήλ θεωρούν ότι η 7η Οκτωβρίου αποτελεί ένα σημείο καμπής. Έτσι ενώ πριν από αυτή, μια προληπτική ή παρεμποδιστική επίθεση εκ μέρους του Ισραήλ θα προκαλούσε σφοδρή κριτική, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, πλέον η ηγεσία της χώρας οφείλει να αντιληφθεί την αναγκαιότητα «νομιμοποίησης» των προληπτικών (και παρεμποδιστικών) χτυπημάτων, αποκαθιστώντας τα στην πολιτική της εργαλειοθήκη. Υπό αυτή την έννοια, το Ισραήλ θα πρέπει να προβαίνει περιστασιακά σε ανάλογα χτυπήματα για να αποτρέπει την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων, οντοτήτων που το απειλούν (πυρηνικές και συμβατικές απειλές). Το δόγμα Begin (βάσει του οποίου πραγματοποιήθηκαν προληπτικά χτυπήματα κατά του Ιράκ το 1981 και της Συρίας το 2007) πρέπει να εφαρμόζεται και σε οργανώσεις όπως η Hezbollah, όταν επιχειρούν να αποκτήσουν τεχνολογία αιχμής. Ουσιαστικά γίνεται επίκληση στο δικαίωμα της αυτοάμυνας προκειμένου να «κανονικοποιηθεί» η προληπτική χρήση βίας, θυμίζοντας την αντίστοιχη ρητορική του George Bush στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας (War on Terror), μετά τις επιθέσεις της Al-Qaeda το 2001.
ε. Η επιτυχία της αιφνιδιαστικής επίθεσης της Hamas, διάβρωσε την αποτρεπτική ισχύ του Ισραήλ. Το γεγονός αυτό, αναγκάζει την ισραηλινή ηγεσία να επιδείξει την απαραίτητη πυγμή ώστε να αποκατασταθεί η πρότερη εικόνα και να αποδείξει σε πιθανούς αντιπάλους ότι τυχόν εχθρικές ενέργειες θα επιφέρουν σημαντικό κόστος στον επιτιθέμενο. Κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω της γεωγραφικής θέσης της χώρας και των απειλών που απορρέουν από αυτή. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Efraim Inbar, «ο φόβος είναι το καλύτερο πολιτικό νόμισμα στη Μέση Ανατολή. Η αποτροπή απαιτεί συντήρηση και η χρήση ισχύος είναι ένα από τα λιπαντικά της». Ο αποκεφαλισμός της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Hamas καθώς και η καταστροφή του οπλοστασίου και της δυνατότητάς της να κατασκευάζει όπλα, αποτελούν αδιαπραγμάτευτο στόχο του Ισραήλ. Η πλήρης όμως εκρίζωση της Hamas δεν συνιστά ένα ρεαλιστικό στόχο καθώς εκπροσωπεί μια βαθιά αντιδυτική, ριζοσπαστική ισλαμική ιδεολογία με απήχηση σε σημαντικό τμήμα του μουσουλμανικού κόσμου. Η οργάνωση έχει εδραιωθεί στην παλαιστινιακή κοινωνία μέσω της ίδρυσης σχολείων, τεμένων και της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Ενδεικτικό είναι ότι σε δημοσκόπηση του περασμένου Σεπτεμβρίου, ο υποψήφιος της Hamas συγκέντρωνε ποσοστό 60% στις παλαιστινιακές περιοχές. Επομένως, το γεγονός ότι θα εξακολουθήσει να υφίσταται την επόμενη ημέρα (έστω κι αν στρατιωτικά θα είναι αποδυναμωμένη) καθώς και η εικόνα αδυναμίας και διαφθοράς της Παλαιστινιακής Αρχής του Mahmoud Abbas, δείχνει στους Ισραηλινούς ότι η λύση των δύο κρατών είναι ανεδαφική καθώς θεωρούν ότι τουλάχιστον για μια γενιά ακόμα, οι Παλαιστίνιοι δεν μπορούν να λειτουργήσουν με όρους καλής γειτονίας.
στ. Αν και οι ΗΠΑ έσπευσαν αμέσως να υποστηρίξουν πολιτικά και υλικά το Ισραήλ, η θέση της διοίκησης Biden υπέρ της λύσης των δύο κρατών δημιουργεί προστριβές στις αμερικανοϊσραηλινές σχέσεις. Εξού και διαμορφώνεται μια άποψη που πρεσβεύει τη μείωση της εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Η Ιερουσαλήμ δεν μπορεί να αλλάξει την ασύμμετρη φύση της σχέσης με την Ουάσιγκτον και επομένως ο σκοπός δεν είναι να απελευθερωθεί από την ανάγκη στήριξης αυτής. Στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης σε πυρομαχικά και οπλισμό και η χρονική αύξηση, της ελευθερίας δράσης του Ισραήλ σε καταστάσεις ανάγκης, όταν οι δύο χώρες δεν έχουν ταύτιση απόψεων. Η εν λόγω οπτική, ενισχύει την προαναφερθείσα απαίτηση αύξησης των κονδυλίων για σκοπούς άμυνας και έρευνας και ανάπτυξης (R&D) καινοτόμων τεχνολογιών. Η έλλειψη επαρκούς στρατιωτικής ισχύος ήταν ο κύριος ανασταλτικός λόγος που το Ισραήλ δεν άδραξε την ευκαιρία, με την εμπλοκή της Hezbollah, να αποδυναμώσει ένα σημαντικό έρεισμα του Ιράν στην περιοχή.
ζ. Η παρούσα ανάφλεξη ευνοεί το Ιράν καθώς στρέφει τη διεθνή κοινή γνώμη μακριά από το ζήτημα του πυρηνικού προγράμματός του και τις βλέψεις του για απόκτηση πυρηνικών όπλων. Ένα πυρηνικό Ιράν αποτελεί υπαρξιακή απειλή για το Ισραήλ, το οποίο επί του παρόντος είναι απασχολημένο με τον πόλεμο κατά της Hamas, χωρίς μια ξεκάθαρη και αποτελεσματική στρατηγική για την αποτροπή αυτής της πιθανότητας. Η χλιαρή αντιμετώπιση του ζητήματος από τις ΗΠΑ δίνει την εντύπωση στην Ιερουσαλήμ ότι είναι μόνη της, ενισχύοντας τις απόψεις που θεωρούν ως μοναδική λύση, την ανάληψη ενός παρεμποδιστικού χτυπήματος.
η. Οι συμφωνίες του Αβραάμ φαίνονται να αντέχουν στην παρούσα δοκιμασία των αραβοϊσραηλινών σχέσεων. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν διατήρησαν τις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Ιορδανία συνεργάζονται μαζί του σε ζητήματα ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ ακόμα και η Σαουδική Αραβία δεν δείχνει διατεθειμένη να διακόψει την διαδικασία εξομάλυνσης των μεταξύ τους σχέσεων. Αν και υπήρξαν αντιδράσεις σε ρητορικό επίπεδο για προφανείς λόγους που έχουν να κάνουν με το εσωτερικό ακροατήριο, οι κυβερνήσεις των συγκεκριμένων αραβικών κρατών, αντιλαμβάνονται ότι η απίσχνανση της Hamas που αποτελεί το παλαιστινιακό παρακλάδι της μουσουλμανικής αδελφότητας, λειτουργεί προς το συμφέρον τους.
Ορισμένα από αυτά τα διδάγματα όπως η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας, το καθεστώς της εφεδρείας (μέγεθος, εκπαίδευση κλπ) και η ανάγκη στήριξης του τομέα της έρευνας και ανάπτυξης της στρατιωτικής τεχνολογίας έχουν ιδιαίτερη αξία και για την Ελλάδα, λόγω της ύπαρξης ενός αναθεωρητικού γείτονα, ο οποίος επενδύει μεγάλα ποσά στον στρατιωτικό τομέα.
Κλείνοντας, θα πρέπει να υπενθυμιστεί ότι ο πόλεμος αυτός, δεν αφορά μόνο το Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους αλλά αποτελεί τμήμα του παγκόσμιου ανταγωνισμού ισχύος, με ευρύτερες γεωπολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις. Η Hamas (όπως η Hezbollah και οι Χούθις) λειτουργεί ως το μακρύ χέρι του Ιράν (το οποίο υποστηρίζεται από Κίνα και Ρωσία) προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η επιρροή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Αν και οι επιχειρήσεις είναι προς το παρόν περιορισμένες χωρικά, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της περιφερειακής ανάφλεξης, ιδίως μετά τα πρόσφατα πλήγματα στόχων στην επικράτεια χωρών όπως η Συρία, ο Λίβανος, το Ιράκ, το Πακιστάν, το Ιράν και η Υεμένη. Ένα τέτοιο σενάριο δύναται να οδηγήσει σε ένα ντόμινο εξελίξεων και σε άλλες περιοχές όπως η Ουκρανία και η νότια Σινική Θάλασσα. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν καλά ότι η στάση τους στην Μέση Ανατολή αναλύεται διεξοδικά τόσο από συμμάχους (Ταϊβάν) όσο και από ανταγωνιστές (Κίνα), επηρεάζοντας τους δικούς τους στρατηγικούς υπολογισμούς και κινήσεις. Η διατάραξη του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου, λόγω των επιθέσεων των Χούθις στην Ερυθρά Θάλασσα, δυσχεραίνει την παγκόσμια οικονομία (η οποία ακόμα υφίσταται τις συνέπειες του Covid) και κλυδωνίζει τη σταθερότητα της Αιγύπτου (λόγω της σημαντικής μείωσης εσόδων από τη διώρυγα του Σουέζ), βασικού πυλώνα της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της ευρύτερης περιοχής.
