Γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για «απαρτχάιντ» στο Ισραήλ

Είναι ο όρος «απαρτχάιντ» κατάλληλος για να περιγράψει το ισραηλινό καθεστώς ; Αυτό το ερώτημα, το οποίο επανέρχεται μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά των ισραηλινών αμάχων και τη στρατιωτική απάντηση του Ισραηλινού στρατού στη Γάζα τροφοδοτεί επανειλημμένα τη δημόσια συζήτηση. Τον Σεπτέμβριο, ένας πρώην επικεφαλής της Μοσάντ (της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών) ισχυρίστηκε ότι η χώρα του επέβαλε καθεστώς απαρτχάιντ στους Παλαιστίνιους πυροδοτώντας έντονες διαμάχες στο Ισραήλ. Τον Φεβρουάριο του 2022, η ΜΚΟ Διεθνής Αμνηστία χρησιμοποίησε επίσης αυτόν τον όρο σε μια έκθεση που επικρίθηκε έντονα. Στο γαλλικό περιοδικό Le Point, εκείνη την εποχή, χαρακτήρισαν την έκθεση «εξαπάτηση».

Ο όρος «απαρτχάιντ» συνδέεται ιστορικά με την πολιτική του διαχωρισμού και των φυλετικών διακρίσεων – μεταξύ μαύρων και λευκών – που εφαρμόστηκε στη Νότια Αφρική το 1948 από το Εθνικό Κόμμα του Ντάνιελ Μάλαν. Το «απαρτχάιντ» τελείωσε το 1991, λίγο μετά την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα, εμβληματική φιγούρα του αγώνα ενάντια σε αυτό το ρατσιστικό καθεστώς.

Υπό το πρίσμα της Ιστορίας, μπορούμε πραγματικά να μιλήσουμε για «απαρτχάιντ» στην περίπτωση του Ισραήλ και των παλαιστινιακών εδαφών; Το Le Point έθεσε την ερώτηση σε τρεις επιφανείς διεθνείς αναλυτές. Ο Dominique Moïsi έχει ειδικευθεί στην Μέση Ανατολή. Ο Gérard Araud υπηρέτησε ως πρεσβευτής στο Ισραήλ από το 2003 έως το 2006 και στις ΗΠΑ από το 2014 έως το 2019. Ο τρίτος, ο Michaël Prazan, είναι συγγραφέας και σκηνοθέτης.

Dominique Moïsi: «Η λέξη «απαρτχάιντ» μου φαίνεται προβληματική»

Η λέξη «απαρτχάιντ» που χρησιμοποιείται στο Ισραήλ μου φαίνεται προβληματική. Κατά την εποχή του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, οι μαύροι δεν αποτελούσαν σχεδόν το ήμισυ της εθνικής ομάδας ράγκμπι. Στο Ισραήλ, οι Ισραηλινοί Άραβες αποτελούν σχεδόν το ήμισυ της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της χώρας. Την εποχή του απαρτχάιντ, λευκοί και μαύροι δεν μπορούσαν να σπουδάσουν μαζί ούτε καν να κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο στην ίδια παραλία. Στις παραλίες του Τελ Αβίβ ή της Νεκράς Θάλασσας, οι Ισραηλινοί Άραβες και οι Εβραίοι Ισραηλινοί βρίσκονται δίπλα-δίπλα : δεν υπάρχουν παραλίες που να προορίζονται για τους Εβραίους ή άλλες που προορίζονται για τους Αραβες, ακόμα κι αν είναι αλήθεια ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο κοινοτήτων είναι μειωμένη στο ελάχιστο.

Νομίζω ότι έχουμε χάσει τελείως την αίσθηση του μέτρου. Σε καμία στιγμή στην ιστορία της Νότιας Αφρικής ο Νέλσον Μαντέλα δεν κατέφυγε σε αποκεφαλισμό παιδιών, βίασε και αποκεφάλισε γυναίκες για να καταγγείλει το απαρτχάιντ. Όταν καταγγέλλουμε για τις τραγικές παράπλευρες απώλεις στην Γάζα με θύματα πληθυσμούς πως είναι δυνατόν να τις συγκρίνουμε με το γκέτο της Βαρσοβίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την συστηματική λιμοκτονία την οποία επέβαλαν στον εβραϊκό πληθυσμό για να τον εξοντώσουν ; Ανοίξανε τότε ανθρωπιστικό διάδρομο, όπως συμβαίνει σήμερα στη Γάζα; Υπήρχαν ποτέ μεγάλες δυνάμεις, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που απαιτούσαν να προστατευθεί όσο το δυνατόν περισσότερο ο άμαχος πληθυσμός;

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άμαχοι πληθυσμοί δεν υποφέρουν στη Γάζα. Είναι τα θύματα της Χαμάς από τη μια πλευρά και της αδυναμίας Ισραηλινών και Παλαιστίνιων να προχωρήσουν προς μια ειρηνική λύση. Στην παρούσα περίπτωση, μπορούμε να σκεφτούμε ότι το ισχυρότερο μέρος –το Ισραήλ– έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη, δεδομένης της ανωτερότητάς του.

Δεν μπορούμε πλέον σήμερα να μιλήσουμε για απαρτχάιντ στην σχέση Ισραηλινών-Παλαιστινίων. Αυτό που πρέπει να κάνουμε σήμερα είναι να διατηρήσουμε μία ηθική διαύγεια για την κατάσταση όπως έχει εξελιχθεί. Αντιμέτωποι με αυτό που συμβαίνει, οι Ισραηλινοί βλέπουν ένα νέο πογκρόμ. Οι Παλαιστίνιοι, ο αραβικός κόσμος και ένα μεγάλο μέρος των χωρών του Νότου βλέπουν την απόδειξη ότι μια αραβική, μουσουλμανική ζωή μετράει λιγότερο στα μάτια του δυτικού κόσμου από μια ισραηλινή ζωή.

Gérard Araud: «Στο Ισραήλ οι Άραβες είναι ελεύθεροι. Στη Δυτική Όχθη η κατάσταση είναι διαφορετική

Ας ξεκινήσουμε διακρίνοντας το ισραηλινό έδαφος από τη Δυτική Όχθη. Στο κράτος του Ισραήλ, οι Άραβες, κυρίως μουσουλμάνοι, απολαμβάνουν τα ίδια αστικά και πολιτικά δικαιώματα με τους Εβραίους. Είναι πλήρεις πολίτες και επωφελούνται από την ίση προστασία ενώπιον του νόμου, που τους δίνει απαράμιλλο επίπεδο ελευθερίας σε σύγκριση με τις αραβικές χώρες της περιοχής. Ωστόσο, υπόκεινται σε διακρίσεις. Δεν δικαιούνται στρατιωτική θητεία, δυσκολεύονται να λάβουν οικοδομικές άδειες και, όπως σε πολλές κοινωνίες, μερικές φορές αντιμετωπίζουν ρατσισμό.

Η κατάσταση είναι διαφορετική στη Δυτική Όχθη. Η κατοχή έχει μετατραπεί σε τοπικό ισοδύναμο ενός καθεστώτος απαρτχάιντ. Μετά από 66 χρόνια, δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για προσωρινή ή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Δύο πληθυσμοί ζουν στη Δυτική Όχθη σχεδόν χωριστά με άνισα δικαιώματα. Η παλαιστινιακή πλειοψηφία αντιμετωπίζει 475.000 Εβραίους εποίκους που έχουν εγκατασταθεί εκεί κατά παράβαση των συμβάσεων της Γενεύης και μάλιστα συχνά σε εκτάσεις που κατασχέθηκαν παράνομα. Υπόκειται σε διαφορετικό νομικό καθεστώς ενώ οι έποικοι επωφελούνται από όλα τα δικαιώματα της ισραηλινής υπηκοότητας.

Επιπλέον, μεταξύ αυτών, οι εξτρεμιστές εμπλέκονται τακτικά σε πράξεις βίας κατά των Παλαιστινίων επωφελούμενοι από την de facto υποστήριξη των στρατιωτικών αρχών. Τέλος, η νομοθεσία εφαρμόζεται στους Παλαιστίνιους με τον πιο περιοριστικό τρόπο, προκειμένου να τους απαγορεύσει σχεδόν οποιαδήποτε κατασκευή ή οποιαδήποτε νέα δραστηριότητα.

Αυτή η συζήτηση δεν είναι φαντασίωση της ευρωπαϊκής άκρας αριστεράς.

Προφανώς δεν πρόκειται για ένα απαρτχάιντ που αναπαράγει πανομοιότυπα την κατάσταση στη Νότια Αφρική, αλλά για μία κατάσταση που θέτει έναν μειονοτικό πληθυσμό υπό τον έλεγχο μιας πλειοψηφίας που στερείται τα βασικά των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων του να υπερασπίζεται. Πρόσφατα, ένας πρώην διευθυντής της Μοσάντ, της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών, εκτίμησε ότι η μεταχείριση των Παλαιστινίων ήταν πράγματι συγκρίσιμη με το νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ. Απόδειξη ότι αυτή η συζήτηση δεν είναι φαντασίωση της ευρωπαϊκής άκρας αριστεράς.

Αυτή η πολιτική βλάπτει τη φήμη του εβραϊκού κράτους στον δυτικό κόσμο. Αυτό μπορεί να φανεί στην αυξανόμενη εχθρότητα απέναντί του στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Υπάρχουν επίσης εκστρατείες μποϊκοτάζ – όπως το Boycott Divestment Sanctions, το BDS – που ζητούν να μπει το Ισραήλ σε οικονομική, ακαδημαϊκή, πολιτιστική και πολιτική μαύρη λίστα. Ωστόσο ο όρος απαρτχάιντ είναι πολύ βαρύς.

Michaël Prazan: Ο όρος απαρτχάιντ δεν αντιστοιχεί σε καμία πραγματικότητα

Είναι μια παλιά συζήτηση. Προέρχεται από τη Φατάχ, το παλαιστινιακό εθνικιστικό κόμμα που συνιδρύθηκε από τον Γιάσερ Αραφάτ το 1959. Αυτός ο όρος «απαρτχάιντ» χρησιμοποιείται επίσης από τη Χαμάς, ένα ισλαμιστικό τρομοκρατικό κίνημα, που γεννήθηκε το 1987. Είναι ένα μήνυμα στον δυτικό κόσμο για να καταγγέλλουν την κατάσταση των Παλαιστινίων στην περιοχή. Ωστόσο ο όρος δεν ανταποκρίνεται σε καμία πραγματικότητα.

Στο Ισραήλ, οι Άραβες πολίτες απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τους Εβραίους. Είμαστε μακριά από το καθεστώς της Νότιας Αφρικής στο οποίο οι λευκοί και οι μαύροι ζούσαν χωριστά και είχαν άνισα δικαιώματα! Φυσικά, μπορούμε να συζητήσουμε για διακρίσεις σε βάρος των Ισραηλινών Αράβων, αλλά δυστυχώς υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες κατά των μειονοτήτων.

Το να πει κανείς ότι η Παλαιστίνη βρίσκεται υπό καθεστώς απαρτχάιντ, αν διαβάσει κανείς ανάμεσα στις γραμμές, σημαίνει, τελικά, ότι το Ισραήλ, ως εβραϊκό κράτος, είναι παράνομο. Το να μιλάμε για απαρτχάιντ σημαίνει ότι το Ισραήλ και η Παλαιστίνη αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο: μια χώρα και μια κοινωνία σε καθεστώς δύο ταχυτήτων.

Αυτός ο εσφαλμένος συλλογισμός αγνοεί την πραγματικότητα. Η Γάζα είναι 100% υπό την εξουσία της Χαμάς. Το εβραϊκό κράτος δεν ασκεί κανέναν έλεγχο εκεί. Όσο για τη Δυτική Όχθη, η ισραηλινή δύναμη την καταλαμβάνει μόνο εν μέρει στρατιωτικά, σε ζώνες ασφαλείας και όπου ζουν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι, εγκατεστημένοι με ομολογουμένως παράνομο τρόπο. Από την άλλη πλευρά, πόλεις, όπως η Ραμάλα και πολλές άλλες, ελέγχονται από την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία προέρχεται από τη Φατάχ.

Ο όρος «απαρτχάιντ» είναι ακόμη πιο ακατάλληλος καθώς έχει μια ρατσιστική χροιά. Ο ισραηλινός πληθυσμός είναι εξαιρετικά διαφορετικός στη σύνθεσή του. Το εβραϊκό κράτος έχει 2 εκατομμύρια Άραβες δηλαδή το 20% του πληθυσμού του. Δεν θα άφηναν αυτή τη χώρα, που είναι και δική τους, για τίποτα στον κόσμο ! Επιπλέον, υπάρχουν πολλές εβραϊκές κοινότητες στο Ισραήλ, πολύ διαφορετικές από τους Σεφαραδίτες και τους Ασκενάζι. Οι Υεμενίτες, που είναι Άραβες Εβραίοι, μπόρεσαν να βρουν καταφύγιο στο Ισραήλ αφού διώχθηκαν από τα προγονικά τους εδάφη. Οι Φαλάσα, Εβραίοι με καταγωγή από την Αιθιοπία, βρήκαν επίσης καταφύγιο στο Ισραήλ. Το 2021, το εβραϊκό κράτος καλωσόρισε σχεδόν 5.000 από αυτούς τους Αφρικανούς, πρόθυμοι να ξεφύγουν από τον εμφύλιο πόλεμο που ρήμαξε τη χώρα τους.

Επιπλέον, ας προσθέσουμε ότι είναι λάθος να μιλάμε για έναν μόνο παλαιστινιακό πληθυσμό όταν συζητάμε την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Περίπου 2 εκατομμύρια πρόσφυγες ζουν τώρα στη γειτονική Ιορδανία. Εάν η Γάζα ζει στον ρυθμό της Αιγύπτου, με την οποία μοιράζεται σύνορα, η Δυτική Όχθη ζει στο ρυθμό του Ισραήλ. Το να μιλάμε απλώς για «Παλαιστίνιους» περιγράφουμε πολύ διαφορετικές μεταξύ τους πραγματικότητες.