Η επιτήδεια ουδετερότητα του ΟΗΕ
Γεώργιος Παπαπολυχρονίου
Αναλυτής
Στις 27 Οκτωβρίου 2023, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε μια απόφαση υπό τον τίτλο «Προστασία των αμάχων και τήρηση των νομικών και ανθρωπιστικών υποχρεώσεων», η οποία αφορά στη σύρραξη που συνεχίζει να μαίνεται στη Μέση Ανατολή, συνεπεία της συντονισμένης τρομοκρατικής επίθεσης της Χαμάς, εναντίον του Ισραήλ. Η απόφαση αυτή υπερψηφίστηκε από 121 κράτη, καταψηφίστηκε από 14, ενώ 44 κράτη απείχαν, ένα εκ των οποίων ήταν και η Ελλάδα.
Η ελληνική στάση, απασχόλησε τον εγχώριο τύπο και αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα όσο θέλουν να τα παρουσιάζουν ορισμένοι; Αν διαβάσει κανείς τη συγκεκριμένη απόφαση θα δει ότι το κείμενό της κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, για την ανάγκη:
α. Άμεσης εκεχειρίας.
β. Πλήρους συμμόρφωσης όλων των μερών (!!!) με τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες πηγάζουν από το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως σε σχέση με την προστασία αμάχων.
γ. Προμήθειας βασικών αγαθών στους αμάχους της λωρίδας της Γάζας.
δ. Πρόσβασης ανθρωπιστικών οργανώσεων στη λωρίδα της Γάζας.
ε. Ανάκλησης της ισραηλινής διαταγής για εκκένωση του βόρειου τμήματος της λωρίδας της Γάζας από αμάχους και προσωπικό ανθρωπιστικών και ιατρικών οργανώσεων.
στ. Άμεσης και άνευ όρων απελευθέρωσης των ομήρων.
ζ. Σεβασμού και προστασίας όλων των μη στρατιωτικών και ανθρωπιστικών εγκαταστάσεων όπως νοσοκομεία, σχολεία, τόπους λατρείας κλπ.
Πέραν των όσων αναφέρει όμως η απόφαση, εξίσου σημαντικό είναι το τι δεν αναφέρει και συγκεκριμένα δεν κάνει καμία μνεία και καμία καταδίκη της Χαμάς, η οποία είναι υπεύθυνη για τη νέα έκρηξη βίας, η οποία απειλεί την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή.
Η Ελλάδα όπως και άλλες χώρες αν και συμφώνησε επί της αρχής ως προς την ανάγκη επίτευξης εκεχειρίας για να προστατευθούν οι άμαχοι, επισήμανε την ανάγκη να υπάρξει ρητή καταδίκη της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς, για τη διατάραξη της ειρήνης. Μάλιστα πριν την υιοθέτηση της ανωτέρω απόφασης, ο Καναδάς πρότεινε μια σχετική τροποποίηση (έγγραφο A/ES-10/L.26), η οποία θα καταδίκαζε ανεπιφύλακτα τις τρομοκρατικές ενέργειες της Χαμάς που έλαβαν χώρα στις 7 Οκτωβρίου 2023 καθώς και την αρπαγή ομήρων, καλώντας σε άμεση απελευθέρωσή τους. Η εν λόγω όμως τροποποίηση δεν υιοθετήθηκε εξαιτίας της άρνησης μιας σειράς κρατών, κατά βάση μουσουλμανικών.
Ουσιαστικά η εκκωφαντική απουσία καταδίκης της Χαμάς εκ μέρους της Γενικής Συνέλευσης στην εν λόγω απόφαση και η απλή αναφορά σε «μέρη» της σύγκρουσης, συσκοτίζει τις ευθύνες για τη συγκεκριμένη περίπτωση διασάλευσης της ειρήνης και επιχειρεί να εξομοιώσει τον επιτιθέμενο με τον αμυνόμενο. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ειδωθεί η απόφαση τόσο της Ελλάδας όσο και πολλών άλλων κρατών να μην υπερψηφίσουν τη συγκεκριμένη απόφαση.
Πολλοί θα σπεύσουν να υποστηρίξουν ότι το Ισραήλ έχει διαπράξει ωμότητες κατά αμάχων στο παρελθόν, η απόφαση όμως αναφέρεται στη συγκεκριμένη περίπτωση και όχι γενικά στο παλαιστινιακό ζήτημα, επί του οποίου πολλά μπορούν να ειπωθούν και από τις δύο πλευρές.
Η ουσία στην εν λόγω υπόθεση είναι ότι υπεύθυνη για το ξέσπασμα του νέου κύματος βίας στην περιοχή είναι η Χαμάς, η οποία επιδιώκει μια γενικότερη σύρραξη, καλώντας σε ένα θρησκευτικό πόλεμο, υπό την καθοδήγηση κρατών όπως το Ιράν προς εξυπηρέτηση των γεωπολιτικών στοχεύσεων τους.
Σαφώς και κανένας νουνεχής άνθρωπος δεν επιθυμεί τη συνέχιση ενός λουτρού αίματος, με μεγάλο κόστος σε αμάχους. Μια εκεχειρία θα μπορούσε να προσφέρει μια προσωρινή λύση σε αυτό, αλλά μια εκεχειρία χωρίς προϋποθέσεις και χωρίς αναγνώριση της ευθύνης της Χαμάς, θα οδηγήσει σε διαιώνιση του προβλήματος με πολλαπλάσιο κόστος σε αμάχους μεσομακροπρόθεσμα. Και αυτό γιατί η παύση όλων των επιχειρήσεων κατά της Χαμάς, θα την διατηρούσε στην εξουσία και θα της προσέφερε τη δυνατότητα επιβίωσης των δυνάμεων της, ενίσχυσης και επαύξησης των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της, ώστε να επαναλάβει αντίστοιχες επιθέσεις στο μέλλον, ανοίγοντας νέους κύκλους αίματος με τραγικές συνέπειες τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε υποδομές.
Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι αυτή τη στιγμή τα μεγαλύτερα εμπόδια για την ειρήνευση στην περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι τέτοιες φονταμενταλιστικές οργανώσεις, οι οποίες δεν έχουν ως στόχο τη δημιουργία κράτους για τους Παλαιστινίους αλλά επιδιώκουν την καταστροφή του Ισραήλ και τη δημιουργία ενός χαλιφάτου με όχημα το παλαιστινιακό ζήτημα.
Εάν η διεθνής κοινότητα θέλει πραγματικά να λύσει το χρονίζον αυτό πρόβλημα, τότε θα πρέπει να αντιμετωπίσει πρωτίστως τα ακραία στοιχεία τα οποία αποτελούν τροχοπέδη. Καθώς η Χαμάς ασκεί τη διοίκηση στη λωρίδα της Γάζας, όπως και τα κράτη, έχει de facto την υποχρέωση να μεριμνά για την προστασία των πολιτών της και να τηρεί ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες συμπεριφοράς έναντι αυτών. Αντιθέτως όμως, έχει αποδείξει ότι δεν έχει κανένα ηθικό δισταγμό να εξοντώσει κάθε αντιρρησία, να χρησιμοποιήσει ανθρωπιστικά κονδύλια που προορίζονται για την ανακούφιση του πληθυσμού για αγορές όπλων ή να τα διοχετεύσει στους τραπεζικούς λογαριασμούς των ηγετών της και να χρησιμοποιήσει τον άμαχο πληθυσμό ως ανθρώπινη ασπίδα, κατασκευάζοντας τα ορμητήρια της και βάλλοντας εντός ή πλησίον υποδομών όπως νοσοκομεία, σχολεία, τόπους λατρείας κλπ. Καθώς με τις ενέργειές της θέτει σε διακινδύνευση τόσο τους ίδιους τους Παλαιστίνιους όσο και τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή, θα μπορούσε είτε στο πλαίσιο του Κεφαλαίου 7 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ είτε ακόμα και στο πλαίσιο της αρχής της «Ευθύνης για Προστασία των Πολιτών» (Responsibility to Protect), να πραγματοποιηθεί μια διεθνής επέμβαση για την ανατροπή της συγκεκριμένης οργάνωσης από την εξουσία. Ακολούθως, θα ήταν δυνατό να στηριχθεί πολιτικά και οικονομικά, μια πιο μετριοπαθής παλαιστινιακή οργάνωση όπως η Φατάχ για να αναλάβει τη διοίκηση των παλαιστινιακών εδαφών και ταυτόχρονα να επανεκκινήσουν οι διαδικασίες για μια λύση που θα περιλαμβάνει την ύπαρξη δύο ξεχωριστών κρατών. Εξάλλου όπως υποστηρίζει και η Audrey Kurth Cronin, η απειλή της τρομοκρατίας είναι μια πρόκληση με δύο σκέλη, αφενός απαιτείται στρατιωτική δράση για να εξουδετερωθούν οι θρησκευτικά φανατικοί και αφετέρου απαιτούνται οι κατάλληλες πολιτικές για να εξουδετερωθεί η «ελκυστικότητα» του μηνύματος τους και να αποκοπούν από τη βάση στήριξής τους.
Κατά το παρελθόν έχουν υπάρξει αρκετές συνομιλίες μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων οι οποίες δεν τελεσφόρησαν λόγω ασυμφωνίας στα ανταλλάγματα και κανείς φυσικά δεν διατείνεται ότι το συγκεκριμένο ζήτημα είναι κάτι απλό. Αυτό που είναι βέβαιο όμως, είναι ότι διαπραγματεύσεις και φυσικά λύση του ζητήματος δεν μπορεί να υπάρξει όσο κάποια πλευρά δεν αναγνωρίζει καν το δικαίωμα ύπαρξης της άλλης.
Άλλωστε αρκετοί και στο Ισραήλ αναγνωρίζουν ότι η δημιουργία ενός ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους αποτελεί μονόδρομο, αφενός γιατί η κατοχή εδαφών κοστίζει πολύ, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά και αφετέρου μια προσάρτηση εδαφών θα συνεπαγόταν την απόδοση υπηκοότητας σε εκατομμύρια Παλαιστινίους και ως εκ τούτου θα οδηγούσε σε δημογραφικές ανακατατάξεις που θα απειλούσαν την ταυτότητα του ίδιου του Ισραήλ.
Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Ισραήλ είναι μια δύναμη, η οποία ιδεολογικά πιστεύει ότι είναι μια αμυνόμενη χώρα που μάχεται για την επιβίωση των Εβραίων, έχοντας έντονες τις μνήμες του Ολοκαυτώματος. Βασική επιδίωξη της εξωτερικής πολιτικής του διαχρονικά, είναι η αποδοχή του από τα αραβικά κράτη, γεγονός που θα μειώσει κατακόρυφα το αίσθημα απειλής κατά της ύπαρξής του. Σε αυτό το πλαίσιο, είχε προτείνει τον Ιούνιο του 1967, να επιστρέψει τη χερσόνησο του Σινά και τα υψίπεδα του Γκολάν (εδάφη που είχε κερδίσει με τον πόλεμο των Έξι ημερών, το 1967) με αντάλλαγμα την ειρήνη (κατ’ εφαρμογή της αρχής Land for Peace), κάτι που είχαν αρνηθεί τα αραβικά κράτη τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους (απόφαση του Χαρτούμ). Η εν λόγω αρχή εφαρμόστηκε στη συμφωνία ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου το 1979, βάσει της οποίας επιστράφηκε η χερσόνησος του Σινά στη δεύτερη. Έκτοτε το Ισραήλ έχει πετύχει την ομαλοποίηση ή βρίσκεται σε διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων του με αρκετά κράτη του αραβικού κόσμου (1994 συνθήκη ειρήνης με την Ιορδανία, 2020 συμφωνίες του Αβραάμ και η προσπάθεια προσέγγισης με τη Σαουδική Αραβία). Προκειμένου όμως να κλείσει η «ανοιχτή πληγή» που δυναμιτίζει τις σχέσεις του με τους Άραβες, θα πρέπει και το Ισραήλ με τη σειρά του, να επιδείξει πραγματική θέληση και συμβιβαστική διάθεση για την διευθέτηση του παλαιστινιακού ζητήματος.
Είναι γεγονός όμως ότι ορισμένα κράτη παρά την δημόσια ρητορική τους σχετικά με την ανάγκη κατάπαυσης του πυρός για την προστασία των αμάχων, επιθυμούν τη διαιώνιση του προβλήματος καθώς το χρησιμοποιούν ως όχημα εξυπηρέτησης των γεωπολιτικών επιδιώξεών τους (Ιραν, Τουρκία κλπ). Αυτή τη στιγμή η νέα ανάφλεξη στην Μέση Ανατολή, δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο μετατόπισης των γεωπολιτικών πλακών και αναδιάταξης του διεθνούς συστήματος.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το Ισλάμ ως εργαλείο για την ανάσχεση του κομμουνισμού στις μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας. Σήμερα είναι ο αναδυόμενος άξονας των ευρασιατικών δυνάμεων που χρησιμοποιεί την πιο ακραία εκδοχή του Ισλάμ, έναντι στον ατλαντισμό και τη Δύση γενικότερα. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να συνειδητοποιήσει και η εν υπνώσει Ευρωπαϊκή Ένωση, αυστηροποιώντας άμεσα τη μεταναστευτική πολιτική της.
Συνοψίζοντας, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι μπορεί ο ΟΗΕ να δημιουργήθηκε για την προστασία σημαντικών αγαθών όπως η παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια, δεν παύει όμως πέρα και πάνω από όλα να παραμένει ένας διεθνής διακυβερνητικός οργανισμός, εντός του οποίου κάθε χώρα ή ομάδα χωρών επιδιώκει την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της και επομένως σημαντικό μέρος των αποφάσεων που λαμβάνει, αποτελεί προϊόν αυτού του παιχνιδιού ισχύος (power game).
