Αν η Ουκρανία χάσει τον πόλεμο-ένα άσχημο σενάριο για τη Δύση

Bruno Tertrais*

Le Point

Η υπόθεση της ήττας για την Ουκρανία είναι πιθανή. Θα ήταν εφιάλτης για όλη την Ευρώπη και ενθάρρυνση για τη Ρωσία και τους συμμάχους της να προχωρήσουν παραπέρα.

Οκτώβριος 2025. Σε έναν στρατώνα, όχι μακριά από τη Ζαπορίζια, ο προσωρινός πρόεδρος της Ουκρανίας υπογράφει την ανακωχή με τον αρχιστράτηγο των ρωσικών δυνάμεων. Εξουθενωμένη από περισσότερα από τρία χρόνια πολέμου, η Ουκρανία αποφάσισε ότι η επιβίωσή της απαιτούσε συμβιβασμό. Τον Απρίλιο, οι ρωσικές δυνάμεις είχαν διαρρήξει το ουκρανικό σύστημα στα νοτιοανατολικά και βορειοανατολικά και κατέκτησαν το Χάρκοβο και την Οδησσό, στερώντας το Κίεβο από την πρόσβαση στη θάλασσα και φέρνοντας τη Ρωσία στις πύλες της Ευρώπης. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, θριαμβευτής, ανακοινώνει την «ήττα της Δύσης» και τη «δεύτερη νίκη επί του ναζισμού». Προγραμματίζεται παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία για την υποδοχή του νικηφόρου στρατού. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB) εργάζεται ήδη για την κατασκευή περίπου τριάντα μόνιμων εγκαταστάσεων κατά μήκος του Δνείπερου. Δημιουργούνται δομές κράτησης και βασανιστηρίων. Κινεζικές εταιρείες καλούνται να επενδύσουν στην ανοικοδόμηση της χώρας. Στα δυτικά της σύνορα, περίπου δέκα γιγαντιαία στρατόπεδα που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση υποδέχονται τους εκτοπισμένους, οι οποίοι ήδη αριθμούν αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες. Καταμετρούν τους αγνοούμενους, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων παιδιών που μεταφέρθηκαν με τη βία στη Ρωσία.

Αυτό το σενάριο ήττας δεν είναι πλέον απίθανο. Όπως γνωρίζουμε, η ουκρανική αντεπίθεση θεωρείται αποτυχημένη, ακόμη κι αν η φθορά των ρωσικών δυνάμεων παραμένει σημαντική στις μάχες κατά μήκος της πρώτης γραμμής. Ίσως για αυτόν τον λόγο, η δυτική υποστήριξη αρχίζει να υποχωρεί. Σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, το 72% των Ευρωπαίων υποστηρίζει την οικονομική βοήθεια στην Ουκρανία (έναντι 75% την άνοιξη) και το 60%, στρατιωτική βοήθεια (64% την άνοιξη). Μια έρευνα που διεξήχθη για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων δείχνει μια διάβρωση της ίδιας τάξης : το 34% των Ευρωπαίων υποστηρίζει το ουκρανικό σχέδιο για ανακατάκτηση ολόκληρης της επικράτειάς της, σε σύγκριση με 38% στις αρχές του 2023. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ίδια εξέλιξη : οι Αμερικανοί κατά 66% πιστεύουν ότι η χώρα τους θα πρέπει να συνεχίσει να κάνει το ίδιο ή θα έπρεπε να κάνει περισσότερα, αλλά ήταν 69% στα τέλη του 2022. Και μόνο το 54% θέλει να χρηματοδοτήσει την ουκρανική στρατιωτική προσπάθεια, σε σύγκριση με το 63% τον Ιανουάριο του 2023. Ωστόσο, όπως φαίνεται από ρωσικά έγγραφα που δημοσίευσε η γερμανική εφημερίδα Bild και κρίθηκαν αξιόπιστα από το Institute for the study of war, η Ρωσία είναι έτοιμη για έναν πόλεμο πολλών ετών και μια νέα κατάκτηση ουκρανικών εδαφών, ακόμη κι αν έπρεπε να της κοστίζει 100.000 άνδρες ετησίως. Αν υπάρχει μια χώρα που έχει πλέον εδραιώσει μια «πολεμική οικονομία», αυτή είναι η Ρωσία.

Μαύρη τρύπα

Αυτό το σενάριο θα ήταν εφιαλτικό για την Ουκρανία, αλλά όχι μόνο. Αυτό θα ίσχυε επίσης για την Ευρώπη στο σύνολό της. Μια μερικώς ανακατακτημένη από τους Ρώσους Ουκρανία θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση μια νέα Λευκορωσία – ένα έδαφος υπό τον έλεγχο της Ρωσίας –, στη χειρότερη μια ευρύτερη Υπερδνειστερία – μια μαύρη τρύπα στην καρδιά της Ευρώπης υπό την επιρροή της Μόσχας, με τις συνέπειες που φανταζόμαστε σε όρους μεταναστευτικής πίεσης και εμπορία παντός είδους. Και η Ρωσία μάλλον δεν θα σταματούσε εκεί. Με την ανασυγκρότηση του ρώσικου στρατού η Μόσχα θα γινόταν άμεση απειλή για την Ευρώπη για πρώτη φορά μετά από σαράντα χρόνια. Διότι, αν και η Ουκρανία κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη ρωσική αυτοκρατορική ιστορία και στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν θα υπήρχε λόγος να σταματήσει εκεί. Πρώτον επειδή ο στόχος της να αποδυναμώσει την Ευρώπη –η δημοκρατία, η ελευθερία και το κράτος δικαίου αποτελούν υπαρξιακές απειλές για το συνδικάτο της μαφίας που είναι στην εξουσία στη Μόσχα– θα παρέμενε πάντα πρωταρχικός. Στην συνέχεια, για τον Πούτιν, η εξουσία νοείται μόνο με την Ρωσία σε διαρκή πόλεμο, από την Τσετσενία και την Ουκρανία μέχρι την Γεωργία και την Συρία. Οι Δυτικοί ήταν αφελείς όταν πίστευαν ότι θα μπορούσαν να αγκυροβολήσουν τη Ρωσία στην Ευρώπη και να την ενσωματώσουν μέσω αλληλεξάρτησης. Τέλος γιατί ο Πούτιν δηλώνει προστάτης του «ρωσικού κόσμου» (rousski mir) ενάντια σε μια απειλητική «συλλογική Δύση». Για αυτόν, τα σύνορα της Ρωσίας δεν τελειώνουν πουθενά.

Μια ηττημένη Ουκρανία θα ήταν επίσης αποτυχία για την αξιοπιστία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Και οι επιπτώσεις θα γίνονταν αισθητές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αυτό θα ενθάρρυνε την αμφισβήτηση των συνόρων με τη βία, ειδικά υπό τη σκιά των πυρηνικών όπλων. Η Κίνα θα μπορούσε να λάβει υπόψη της την αποτυχία της Δύσης και θα ενθαρρύνονταν στους δικούς της εδαφικούς σχεδιασμούς, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και φυσικά έναντι της Ταϊβάν. Άλλες εθνικιστικές δυνάμεις θα ένιωθαν να αποκτούν φτερά. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας δεν προέβλεπε άδικα, υπό τέτοιες συνθήκες, τον κίνδυνο «όχι τόσο ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου όσο του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, στον πληθυντικό : μικροί θερμοί πόλεμοι μεταξύ κρατών, με τα ισχυρότερα κράτη να νοιώθουν ότι μπορούν να επιβληθούν επί ασθενέστερων γειτόνων τους». Συγκρούσεις που θα σημειώνονταν ιδιαίτερα στην ζώνη επαφής μεταξύ των ευρασιατικών δυνάμεων και του φιλελεύθερου κόσμου στο πλαίσιο αυτού που περιγράψαμε ως «πόλεμο των κόσμων». Οι χώρες που τηρούν στάση αναμονής, από τη Βραζιλία και την Ινδία μέχρι τη Νότια Αφρική, θα έβλεπαν το αφήγημα της πτώσης της Δύσης να επικυρώνεται και θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να συνταχθούν με τους νέους κυρίους του κόσμου. Επιπλέον, η Ευρώπη θα έχανε κάθε ευκαιρία να επηρεάσει τη μοίρα της Ρωσίας, της οποίας οι άνθρωποι αξίζουν καλύτερα από την καταδίκη σε σκλαβιά που τους επιφυλάσσει ο νεοτσάρος Πούτιν.

Anschluss

Μπορούμε να μιλήσουμε και για αξίες. Γιατί η Ουκρανία είναι όντως ευρωπαϊκή χώρα. Αντισημίτες οι Ουκρανοί ; Πριν από μερικά χρόνια, μια δημοσκόπηση έδειχνε τη χώρα ως τη λιγότερο εχθρική από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προς τους Εβραίους. Ήταν ακόμα καλύτερα κι από την Ελλάδα… Και αυτός ο αντισημιτισμός έχει μειωθεί σημαντικά μετά την εκλογή του Ζελένσκι. Διαφθαρμένη η Ουκρανία ; Είναι λιγότερο από τη Ρωσία, αλλά παραμένει σε κακή κατάταξη στον δείκτη της διαφθοράς (36,7 έναντι παγκόσμιου μέσου όρου 48,4). Είναι ακόμη απαραίτητο να ληφθεί υπόψη η πρόοδος που έχει σημειωθεί στον τομέα αυτό τα τελευταία χρόνια, ακόμη πιο αξιοσημείωτη καθώς σημειώθηκε σε περιόδους πολέμου (8 βαθμοί που κερδήθηκαν από το 2013). Μια σημαντική μελέτη για τις ευρωπαϊκές αξίες που δημοσιεύτηκε από το European Societies την άνοιξη του 2023 δείχνει ότι, αν και η Ουκρανία ανήκει σε μια ορθόδοξη σλαβική ομάδα με τον ίδιο τρόπο όπως η Βουλγαρία ή η Ρωσία, η νέα γενιά αναγνωρίζει τον εαυτό της ως Ευρωπαίο, σε αντίθεση με τους νέους Ρώσους. Η ίδια μελέτη επιβεβαιώνει και την ανυπαρξία διαχωρισμού μεταξύ ανατολικής και δυτικής χώρας.

Οι ιστορικές αναλογίες είναι μερικές φορές σωστές. Όπως οι παππούδες μας στις αρχές της δεκαετίας του 1940, η Ουκρανία παλεύει ενάντια σε μια μηδενιστική δικτατορία που θέλει την υποταγή της. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι μια δεκαετία μετά το πραγματικό Anschluss (προσάρτηση της Αυστρίας από την ναζιστική Γερμανία) που ήταν η προσάρτηση της Κριμαίας, το σενάριο που περιγράψαμε παραπάνω θα ήταν «το σύγχρονο ισοδύναμο του προτεκτοράτου του Χίτλερ στην Τσεχία μετά τις συμφωνίες του Μονάχου».

Αλλά η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει, τόσο με τον πόλεμο φθοράς όσο και μέσω ελιγμών. Μέσω της φθοράς : να κάνει την Ρωσία να πληρώσει το υψηλότερο δυνατό τίμημα όσο προσπαθεί να ανακαταλάβει εδάφη, όπως κάνουν ήδη σήμερα οι ουκρανικές δυνάμεις. Με ελιγμούς : η αποδυνάμωση του ελέγχου της Μόσχας στην Κριμαία για να αποσταθεροποιηθεί το Κρεμλίνο είναι ένας επιτεύξιμος στόχος. Δεν ξέρουμε τι θα γίνει με την υποστήριξη των ΗΠΑ μετά τον Ιανουάριο του 2025, όταν ο επόμενος πρόεδρος και το Κογκρέσο αρχίσουν τη θητεία τους. Οι Ευρωπαίοι πρέπει πάση θυσία να είναι προετοιμασμένοι για το σενάριο της διακοπής της βοήθειας από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Επομένως, τους απομένει μόνο ένας χρόνος για να τεθούν σε τάξη βιομηχανικής προσαρμογής. Τα καλά νέα είναι ότι μια νέα πηγή χρηματοδότησης αναδύεται : αυτή των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν παγώσει στο εξωτερικό… Η Δύση έχει επίσης λίγους μήνες ακόμα για να λάβει τις στρατηγικές αποφάσεις που είναι πιθανό να καταστήσουν δυνατή τη νίκη. Συγκεκριμένα, οι Αμερικανοί πρέπει να επιτρέψουν στους Ουκρανούς να χτυπήσουν βαθιά στο ρωσικό έδαφος ή οι Γερμανοί πρέπει να παραδώσουν πυραύλους Taurus σε αριθμούς ικανούς να παίξουν αυτόν τον ρόλο. Ο Εμανουέλ Μακρόν έχει δίκιο : «Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η Ρωσία θα κερδίσει στην Ουκρανία. Πρέπει να σταθούμε στο πλευρό της Ουκρανίας, γιατί εκεί διακυβεύεται η δυνατότητα μας να ζούμε ειρηνικά.»

*Ο Bruno Tertrais είναι αναπληρωτής διευθυντής του Fondation pour la recherche stratégique (FRS), ενός κορυφαίου γαλλικού think-tank σε θέματα διεθνούς ασφάλειας.