Κερδίζει το Ισραήλ τον πόλεμο στις σήραγγες στη Γάζα;
Daphné Richemond-Barak
Foreign Policy
Στις 10 εβδομάδες από τότε που το Ισραήλ ξεκίνησε τη χερσαία εκστρατεία του κατά της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, τα στρατεύματά του εντόπισαν και χαρτογράφησαν το μονοπάτι μιας σειράς υπόγειων σηράγγων – μέρος ενός τεράστιου δικτύου που κατασκεύασε η Χαμάς για σχεδόν δύο δεκαετίες.
Το δίκτυο – το οποίο χρησιμοποιούν οι της Χαμάς για να κρύβονται οι ίδιοι και οι αιχμάλωτοι τους, να σχεδιάζουν επιχειρήσεις, να αποθηκεύουν όπλα και να κάνουν ενέδρες σε Ισραηλινούς στρατιώτες – είναι ένα κρίσιμο μέρος της στρατιωτικής υποδομής της ομάδας. Έχει αποδειχθεί ότι είναι η μεγαλύτερη ευπάθεια του Ισραήλ στον πόλεμο. Η καταστροφή του είναι απαραίτητη για την υποβάθμιση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Χαμάς και την πρόληψη επιθέσεων παρόμοιες με αυτή που πραγματοποίησε η Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, σκοτώνοντας περίπου 1.200 ανθρώπους. Ωστόσο, η διαδικασία είναι αργή και επίπονη.
Καθώς ξεκινά το νέο έτος, ένα ερώτημα είναι πλέον μεγάλο για τους στρατιωτικούς σχεδιαστές και για τους αναλυτές που επιδιώκουν να αντλήσουν διδάγματα από αυτή την εκστρατεία: Πόσο κοντά είναι το Ισραήλ στην καταστροφή του δικτύου σήραγγας; Και πόσο καιρό θα χρειαστεί για τα στρατεύματά του προκειμένου να επικρατήσουν αυτής της απειλής;
Ο πόλεμος σε σήραγγες ήταν πάντα μια από τις πιο θανατηφόρες και πιο περίπλοκες μορφές μάχης. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, πολλές χιλιάδες Βρετανοί στρατιώτες πέθαναν προσπαθώντας να καταστρέψουν γερμανικές υπόγειες θέσεις. Χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ πάλεψαν να νικήσουν τους βαθιά εδραιωμένους εχθρούς στο Βιετνάμ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ.
Οι στρατοί που αντιμετωπίζουν αυτές τις υπόγειες απειλές έχουν συνήθως αναπτύξει τα πιο ισχυρά όπλα τους, συμπεριλαμβανομένων των Β-52, φλογοβόλων, θερμοβαρικών όπλων, βομβών καταστολής και άλλων εναέριων πυραύλων ακριβείας. Συχνά, αυτά τα μέτρα απέτυχαν να εξαλείψουν έναν εχθρό που ενεργούσε από σπηλιές, σήραγγες και άλλες τεχνητές ή ανθρωπογενείς υπόγειες κατασκευές.
Το Ισραήλ το έμαθε αυτό με τον δύσκολο τρόπο. Η ανακάλυψη το 2014 των διασυνοριακών σηράγγων που έσκαψε η Χαμάς μεταξύ της Λωρίδας της Γάζας και του Ισραήλ έφερε εντός της χώρας τον σημαντικό κίνδυνο ασφάλειας που ενέχουν, ιδιαίτερα όταν πλησιάζουν τον άμαχο πληθυσμό.
Η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς εκείνο το έτος ήταν ο πρώτος πόλεμος του 21ου αιώνα στον οποίο οι σήραγγες έγιναν το επίκεντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων – μια εξέλιξη που αργότερα θα διαμορφώσει τον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Κατέστησε το Ισραήλ συνειδητοποιημένο ότι οι σήραγγες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την απαγωγή στρατιωτών και πολιτών, για διείσδυση στο ισραηλινό έδαφος και για βάναυσες επιθέσεις. Αλλά η ισραηλινή εστίαση στις σήραγγες, αν υπήρχε συντονισμένη εκείνη την εποχή, ήταν σε μεγάλο βαθμό αφιερωμένη σε διασυνοριακές σήραγγες – και λιγότερο στη διαρκώς αυξανόμενη υπόγεια στρατιωτική συσσώρευση της Χαμάς μέσα στη Λωρίδα της Γάζας.
Μετά τον πόλεμο του 2014, το Ισραήλ στράφηκε σε μια πιο στρατηγική προσέγγιση και αύξησε τις προσπάθειές του. Δημιούργησε ελίτ μονάδες ειδικευμένες στον πόλεμο τούνελ, κατασκεύασε τις δικές της δομές τούνελ για εκπαίδευση στρατιωτών, βελτίωσε την ανίχνευση σήραγγας με κινητές μονάδες και στοχευμένη έρευνα και ανάπτυξη, βρήκε μοναδικές τακτικές λύσεις για την ενίσχυση της ετοιμότητας και ενίσχυσε τη συνεργασία με εταίρους και συμμάχους.
Ως αποτέλεσμα, οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) μπήκαν στον τρέχοντα πόλεμο κατέχοντας τις πιο προηγμένες στρατιωτικές δυνατότητες στον εντοπισμό, τη χαρτογράφηση, την εξουδετέρωση και την καταστροφή σηράγγων. Κι όμως, αυτό ούτε πτόησε τη Χαμάς από το σκάψιμο ούτε μείωσε την πρόκληση της μάχης σε ένα υπόγειο περιβάλλον. Ακόμη και οι πιο εξειδικευμένες μονάδες του IDF έχουν υποστεί απώλειες λόγω των παγιδευμένων με εκρήξεις εισόδων σήραγγας.
Αυτές οι μονάδες έχουν επίσης αποκαλύψει μια νέα γενιά τούνελ της Χαμάς. Οι υποτυπώδεις δομές της οργάνωσης στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ενισχύθηκαν με ξύλινες σανίδες. Τα σημερινά δίκτυα είναι βαθύτερα και πιο σκληρά, μοιάζοντας με τις μεγάλες σήραγγες διείσδυσης της Βόρειας Κορέας. Η Χαμάς χρησιμοποίησε προηγμένες τεχνολογίες, ανεβάζοντας τις υπόγειες δυνατότητές της στο επόμενο επίπεδο.
Η αυξανόμενη εξάρτηση της Χαμάς από τις σήραγγες και η περίτεχνη προσπάθεια κατασκευής τους απέδωσαν καρπούς. Ποτέ στην ιστορία του πολέμου σήραγγας δεν μπόρεσε ένας υπερασπιστής να περάσει μήνες σε τόσο περιορισμένους χώρους. Το ίδιο το σκάψιμο, οι καινοτόμοι τρόποι με τους οποίους η Χαμάς χρησιμοποίησε τις σήραγγες και η επιβίωση της υπόγεια για τόσο καιρό ήταν άνευ προηγουμένου.
Για τους Ισραηλινούς στρατιώτες, η προέλαση σε αυτό το επικίνδυνο έδαφος απαιτούσε μια συστηματική προσέγγιση. Η εναέρια εκστρατεία και η πρώιμη επίγεια επιχείρηση του IDF έγιναν για να αποκτήσουν τον έλεγχο της επιφάνειας και να μειώσουν τους κινδύνους που ενέχει ο αστικός πόλεμος για τους μαχόμενους και τους αμάχους. Τα κτίρια καταστράφηκαν για να περιοριστούν οι επιθέσεις ελεύθερων σκοπευτών και οι ενέδρες και η βόρεια Γάζα εκκενώθηκε σε μεγάλο βαθμό για να μειωθούν οι απώλειες αμάχων. Τα στρατεύματα προχώρησαν στην εκκαθάριση του εδάφους με θωρακισμένες μπουλντόζες για να αποκαλύψουν τα ανοίγματα της σήραγγας.
Αυτά τα ανοίγματα, γνωστά ως κοιλώματα σήραγγας, είναι ουσιαστικά θανατηφόρες τρύπες στο έδαφος. Μπορούν να ποικίλλουν σε μέγεθος και σχήμα και συνήθως είναι καμουφλαρισμένα και παγιδευμένα με άμμο. Οδηγούν προς τα κάτω σε φρεάτια σήραγγας – το τμήμα της υπόγειας δομής που χρησιμοποιείται για να διεισδύσει βαθιά στο έδαφος και να αποκτήσει πρόσβαση στο ευρύτερο δίκτυο σηράγγων.
Κατά τη διάρκεια της σάρωσης τους, Ισραηλινοί στρατιώτες αποκάλυψαν εκατοντάδες κοιλώματα τούνελ, κάνοντας την προέλαση αργή και περίπλοκη. Αυτοί οι λάκκοι επέτρεψαν στα μέλη της Χαμάς να βγουν από το έδαφος, να πυροβολήσουν με αυτόματα όπλα ή εκτοξευτές ρουκετών στις δυνάμεις και να εξαφανιστούν μέσα σε δευτερόλεπτα. Ο IDF σφράγισε ή κατέστρεψε πολλά από αυτά τα ανοίγματα ως προσωρινό μέτρο, ώστε οι δυνάμεις να συνεχίσουν την προέλασή τους και να εξασφαλίσουν τα εδάφη.
Το επόμενο βήμα ήταν να χαρτογραφήσουμε και να μάθουμε περισσότερα για το δίκτυο της σήραγγας. Οι στρατιώτες παρέμειναν στην επιφάνεια μέχρι να μπουν με ασφάλεια σε σήραγγες για να συλλέξουν πληροφορίες και να αναζητήσουν ομήρους—περίπου 240 οι οποίοι αιχμαλωτίστηκαν κατά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.
Τα στρατεύματα έστειλαν αρχικά ρομπότ και drones εξοπλισμένα με βιντεοκάμερες μέσα στις σήραγγες και σκύλους που μπορούσαν να ανιχνεύσουν την παρουσία εκρηκτικών ή ανθρώπων. Αυτά και άλλα μέτρα βοήθησαν να αποκαλυφθεί η κλίμακα και το εύρος του δικτύου και επέτρεψαν την είσοδο των στρατιωτών στις σήραγγες – πριν προχωρήσουν στη φάση της καταστροφής. Η παράλειψη οποιουδήποτε από αυτά τα βήματα θα ήταν μοιραία για τους στρατιώτες του IDF, τους Ισραηλινούς ομήρους και τους Παλαιστίνιους πολίτες.
Ο χρόνος είναι ο πιο πολύτιμος πόρος στην προσπάθεια, καθώς τα στρατεύματα επιχειρούν σε ένα περίπλοκο στρατιωτικό περιβάλλον που συνδυάζει αστικό πόλεμο, πόλεμο τούνελ και επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Ο εντοπισμός των υπόλοιπων τούνελ, η εργασία γύρω από παγίδες και η αποφυγή αιφνιδιαστικών επιθέσεων απαιτούν μια αργή και μεθοδική προσέγγιση. Στη Γάζα, όπως και σε προηγούμενους υπόγειους πολέμους, τα τούνελ έχουν αναστατώσει τις δυνάμεις, έχουν προκαλέσει σημαντικές απώλειες, καθυστέρησαν το τέλος του πολέμου και έκαναν τη νίκη λιγότερο σίγουρη.
Ήδη, έχει γίνει σαφές ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να εντοπίσει ή να χαρτογραφήσει το σύνολο του δικτύου τούνελ της Χαμάς. Προκειμένου το Ισραήλ να κηρύξει πειστικά τη νίκη, κατά την άποψή μου, πρέπει να καταστρέψει τουλάχιστον τα δύο τρίτα της γνωστής υπόγειας υποδομής της Χαμάς.
Για να φτάσει εκεί, το Ισραήλ φέρεται να αποφάσισε να αντλήσει μεγάλους όγκους θαλασσινού νερού στις σήραγγες. Ο πόλεμος σε σήραγγες έχει παραδοσιακά γεννήσει στρατιωτική καινοτομία και αυτός ο πόλεμος δεν αποτελεί εξαίρεση. Σε στρατηγικό επίπεδο, η πλημμύρα του θαλασσινού νερού είναι μια προσπάθεια του Ισραηλινού Στρατού να αποκτήσει κάποιο στρατιωτικό πλεονέκτημα σε ένα έδαφος που ο εχθρός έχει εκμεταλλευτεί, απτόητος, για δεκαετίες. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η πλημμύρα θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια επέκταση του οπλοστασίου κατά της σήραγγας, το οποίο μέχρι σήμερα αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από βόμβες καταστροφής. Αυτές οι βόμβες έχουν περιορισμένη ικανότητα διείσδυσης στο έδαφος και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλα τα εδάφη.
Αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά που στρατοί έχουν πλημμυρίσει εχθρικές σήραγγες κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Αλλά αυτό με την παραδοσιακή μέθοδο, μέσω κοιλωμάτων σήραγγας, έχει περιορισμένο μόνο αντίκτυπο. Για να επιτύχουμε την καταστροφή της δομής και την παραγωγή αυτού που είναι γνωστό ως «σκληρή θανάτωση», πρέπει να εγχυθεί νερό απευθείας από τη θάλασσα στα οριζόντια τμήματα των σηράγγων σε μεγάλο όγκο και πίεση – ενισχύοντας τη δύναμη που ασκείται στο τσιμέντο. Μόνο μια προσέγγιση που περιλαμβάνει αυτά τα τρία στοιχεία – υψηλό όγκο, υψηλή πίεση και άμεση οριζόντια έγχυση – μπορεί να επιφέρει την πλήρη καταστροφή της δομής της σήραγγας.
Υπάρχει κάποιος φόβος ότι η οριζόντια άντληση θαλασσινού νερού στις σήραγγες θα μπορούσε, τυχαία, αν όχι σκόπιμα, να μολύνει τις πηγές των υπόγειων υδάτων. Ο παράκτιος υδροφόρος ορίζοντας, η μόνη πηγή νερού στην οποία έχουν πρόσβαση οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα, είναι ήδη γνωστό ότι είναι μολυσμένος και ακατάλληλος για κατανάλωση λόγω της υπερβολικής άντλησης. Η πιθανότητα πρόκλησης μη αναστρέψιμων ζημιών στον υδροφόρο ορίζοντα θα πρέπει να συγκριθεί με την πιθανή ζημιά που προκαλείται στη ζωή των πολιτών πάνω από το έδαφος από άλλες μεθόδους καταστροφής σήραγγας – συμπεριλαμβανομένων των εναέριων βομβαρδισμών.
Η μέθοδος θαλασσινού νερού ενδέχεται να μην εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις. Ορισμένες από τις σήραγγες είναι πολύ μακριά από την ακτογραμμή, ενώ άλλες έχουν αποσυνδεθεί σκόπιμα από τα κύρια συμπλέγματα. Σε σήραγγες όπου πιστεύεται ότι κρατούνται όμηροι, το Ισραήλ ενδέχεται να απέχει από τη χρήση αυτής της μεθόδου εντελώς. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση καθιστά δυνατό, τουλάχιστον θεωρητικά, το Ισραήλ να επιτύχει τον στόχο του να καταστρέψει σημαντικά τμήματα της υποδομής της σήραγγας.
Καθώς το Ισραήλ κινείται για να καταστρέψει το υπόγειο δίκτυο, τα στρατεύματα παραμένουν υπό πυρά και επιπλέον σήραγγες ανακαλύπτονται κάθε μέρα. Η ολοκλήρωση αυτής της εργασίας μπορεί να διαρκέσει μερικούς μήνες ακόμη. Σε έναν πόλεμο τούνελ που απαιτεί αντοχή, χρόνο και επιμονή, ο πρόωρος τερματισμός του πολέμου θα μπορούσε να σημαίνει ήττα. Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα, η ικανότητα του Ισραήλ να καθορίσει το δικό του χρονοδιάγραμμα είναι το κλειδί.
*Η Daphné Richemond-Barak είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy στο Πανεπιστήμιο Reichman στο Ισραήλ. Είναι συγγραφέας του «Underground Warfare» και ιδρύτρια της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας για τον Υπόγειο Πόλεμο.
