Πόσο θα μας ανησυχήσει η φθίνουσα ναυτική κυριαρχία του Ελληνισμού;
Δημήτριος Τσαϊλάς*
Όπως βλέπουμε στις σύγχρονες συγκρούσεις, το κόστος του γενικευμένου πολέμου είναι υψηλό και απρόβλεπτο. Αυτό εκτιμάται ότι μπορεί να ενισχύσει τις τακτικές των τοπικών επεισοδίων που πιθανώς ο εχθρός να αξιοποιήσει σε συνδυασμό με τον υβριδικό πόλεμο. Επειδή εικόνες με κατεστραμμένες πόλεις, άρματα μάχης που σιγοκαίνονται, ανθρώπινα κουφάρια, διαμελισμένα σώματα, και πλημμύρες προσφύγων που έχουν δημιουργηθεί από τις εκτυλισσόμενες φρικαλεότητες της σύγκρουσης υπογραμμίζουν το βάναυσο κόστος του γενικευμένου πολέμου εκτιμάται θα υπάρξει προσπάθεια να κερδίζουμε τους πολέμους χωρίς να χρειάζεται να φτάνουνε σε παρόμοιες ακραίες καταστάσεις.
Τα σημεία ανάφλεξης είναι διάσπαρτα στο κόσμο, αλλά η θεμελιώδης κρίση είναι η ίδια. Οι Χούθι βυθίζουν εμπορικά πλοία. Η Κίνα και η Τουρκία διεξάγουν μια επίμονη εκστρατεία για να μετατρέψουν οι μεν τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και οι δε το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο σε δικές τους λίμνες. Η Ρωσία διεκδικεί διεθνή ύδατα στον Αρκτικό Ωκεανό. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει μεταβάλει τη Μαύρη Θάλασσα σε πεδίο μάχης. Η ελευθερία της ναυσιπλοΐας είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Είναι ένας πυλώνας της σχετικής ειρήνης και της τεράστιας ευημερίας που έχει επιτύχει η ανθρωπότητα. Και τώρα, καθώς οι υπερασπιστές της γίνονται πιο αδύναμοι και οι αμφισβητίες της γίνονται πιο δυναμικοί, απειλείται σε διάφορες περιοχές σε όλο τον κόσμο.
Διδάγματα από τα μέτωπα του πολέμου
Ο σύγχρονος πόλεμος έχει την τάση πλέον θα αλλάξει το status quo, όχι μόνο διότι αρχίζει να εκλείπει η συμβατική στρατιωτική δύναμη για να εμπλακούμε με τους εχθρούς μας. Για τους εμπλεκόμενους, εκείνους που θέλουν να διατηρήσουν την αποτροπή, η καλύτερη απάντηση είναι να υιοθετήσουν τις ανορθόδοξες τακτικές των αντιπάλων τους και να τους νικήσουν στο δικό τους παιχνίδι. Μόνο που δεν είναι παιχνίδι. Είναι μια θανατηφόρα σοβαρή σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων που είναι κάτι περισσότερο από ανταγωνισμό αλλά λιγότερο από γενικευμένο πόλεμο. Διατηρείται σε μεγάλο βαθμό κάτω από το επίπεδο των συμβατικών μαχών για να περιοριστεί το κόστος της νίκης ή της ήττας.
Έτσι, η νίκη με συγκρούσεις χαμηλότερου επιπέδου πιθανότατα θα καθορίσει τη μελλοντική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Το διακρίνουμε σήμερα αφού οι μεγάλες δυνάμεις και άλλοι όλο και περισσότερο καταφεύγουν στις θανατηφόρες διαμάχες τους με την έμμεση ανάμειξη, την ενδυνάμωση και χρήση των πληρεξουσίων τους, τη συμμαχική δράση και την παροχή οπλισμού στον αμυνόμενο, τα οποία επίσης εμφανίζονται στον πόλεμο της Ρωσίας με την Ουκρανία, αλλά και στη σύγκρουση του Ισραήλ με τη Χαμάς.
Θαλάσσια διάσταση των συγκρούσεων
Η κάλυψη των πολέμων επικεντρώνεται φυσικά σε ό,τι συμβαίνει στην ξηρά, αλλά αυτό δεν πρέπει να κρύβει την κρίσιμη θαλάσσια διάσταση και τον ευρύτερο αγώνα για τον έλεγχο της διεθνούς τάξης. Η απέραντη θάλασσα του πλανήτη και οι υδάτινοι διάδρομοι πλαισιώνουν τη διεθνή τάξη, λόγω των διαθεσίμων πόρων, του ρόλου τους ως μέσου επικοινωνίας, της κεντρικής τους θέσης στο παγκόσμιο εμπόριο και φυσικά, των στρατηγικών ευκαιριών που προσφέρουν για τη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων στη ξηρά. Ο βαθμός στον οποίο οι χώρες ελέγχουν ό,τι συμβαίνει στη θάλασσα τις καθιστά μια αυξανόμενη εστία στρατηγικής ανησυχίας. Είναι λογικό, επομένως, όταν ψάχνουμε για καθοδήγηση σχετικά με τον καλύτερο τρόπο καταπολέμησης τέτοιων συγκρούσεων που σχετίζονται με τη θάλασσα, να δούμε τι έχει να πει ο Θουκυδίδης, ένας από τους μεγάλους δασκάλους της ναυτικής σκέψης.
Μαθήματα του παρελθόντος και συγκρίσεις με το σήμερα
Από την αφήγηση του Θουκυδίδη στο μεγαλειώδες έργο του, «Πελοποννησιακός Πόλεμος» μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης που είναι ένα αριστούργημα στο πώς πρέπει να διεξάγονται στρατιωτικές επιχειρήσεις μας δείχνει ότι η προσφυγή στις ύπουλες τεχνικές του επεισοδίου δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Οι σύγχρονες ενασχολήσεις που εμφανίζονται στο μοντέρνο πόλεμο κάνουν την επανεμφάνισή τους. Και οι δύο πρωταγωνιστές συμμετείχαν σε διπλωματικές εκστρατείες για να κερδίσουν συμμάχους. Οι Σπαρτιάτες, θέλοντας να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους, χρειάζονταν συμμάχους για να βοηθήσουν να απειληθούν τα αθηναϊκά συμφέροντα και να καταστήσουν αδύνατες τις μεγάλες αθηναϊκές επιχειρήσεις. Οι Αθηναίοι έπρεπε να προλάβουν και να αποκρούσουν κάθε τέτοια προσπάθεια. Η κατάσταση ήταν περίπλοκη, μπερδεμένη και διεξήχθη εν μέρει από συνδυασμούς τακτικών δυνάμεων και τοπικών πληρεξουσίων, όχι πάντα υπό τον έλεγχο των Αθηνών και της Σπάρτης αλλά σίγουρα υποδαυλίζονταν από αυτούς. Όλοι οι ενδιαφερόμενοι διεξήγαγαν εκστρατείες πάντα με κίνδυνο να αναπτύξουν μια δική τους επιρροή και να κλιμακωθούν σε γενικευμένο πόλεμο, όπως πράγματι συνέβη.
Κατά την εφαρμογή αυτής της υψηλής στρατηγικής, και οι δύο πλευρές στήριξαν τις διπλωματικές τους προσπάθειες με τον υπολογισμένο και συντονισμένο ελιγμό των χερσαίων και θαλάσσιων δυνάμεών τους. Οι διπλωμάτες και οι πολεμιστές του 5ου πΧ αιώνα γνώριζαν καλά την ανάγκη να ασκήσουν όλους τους μοχλούς της εθνικής ισχύος σε αλληλοσυμπλήρωση. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις συντονίστηκαν και συμπληρώθηκαν από διπλωματικές, πολιτικές, εμπορικές και νομικές κινήσεις που ξεχωρίζουν για την πολυδιάστασή τους. Το κύριο θέμα, είναι ότι λανθασμένα πιστεύουμε ότι η μόνη λειτουργία ενός στόλου είναι να κερδίζει μάχες στη θάλασσα. Ο πρωταρχικός στόχος του στόλου, είναι να υποστηρίξει ή να εμποδίσει τη διπλωματική προσπάθεια. Η ανάπτυξη του στόλου πρέπει να αντικατοπτρίζει αυτή τη βασική προτεραιότητα.
Η ολοένα αυξανόμενη ισχύς της Αθήνας προκάλεσε φόβο στη Σπάρτη και κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη, αναφέρει ο Θουκυδίδης ως καταλυτικό αίτιο στην κήρυξη του πολέμου. Η προσπάθεια της Ουκρανίας να ισχυροποιηθεί με την αμυντική ομπρέλα του ΝΑΤΟ και ο έλεγχος του θαλάσσιου χώρου της Αζοφικής και της ευρύτερης Μαύρης Θάλασσας είναι τα κρίσιμα στοιχεία του πολέμου της Ουκρανίας. Παρόλο που ο Πούτιν ισχυριζόταν μέχρι πριν λίγο καιρό ότι η Ρωσία δεν βρίσκεται σε πόλεμο, εντούτοις θέτει έναν εμπόλεμο αποκλεισμό της Ουκρανίας για να συντρίψει την ικανότητά της να διατηρήσει την πολεμική της οικονομία μέσω εξαγωγών και να εμποδίσει τη Δύση να παρέχει όπλα και ανθρωπιστική βοήθεια από τη θάλασσα. Σε αντίποινα, η Δύση επιβάλλει ένα καθεστώς κυρώσεων στη Ρωσία, εν μέρει για να αποδυναμώσει και να τιμωρήσει και εν μέρει για να αποτρέψει μελλοντική επιθετικότητα. Αυτή η εκτεταμένη και ίσως δυνητικά αποφασιστική εκστρατεία απαιτεί συνεχή ναυτική επαγρύπνηση σε όλο τον κόσμο, βοηθώντας στη διατήρηση της πολιτικής συνεννόησης με τους παρευρισκόμενους που απαιτούν τέτοιες εκστρατείες κυρώσεων.
Αν και οι δύο πλευρές στον Πελοποννησιακό Πόλεμο κατέληξαν σε υψηλές στρατηγικές που ήταν αξιοσημείωτες, η εξωτερική και η εσωτερική υποστήριξη εξαρτιόταν εν μέρει από τη νίκη τους στη μάχη του αφηγήματος. Καμία πλευρά δεν επιθυμούσε να θεωρηθεί ως ο επιτιθέμενος. Η πειθώς ήταν επίσης σημαντικό μέρος της εκστρατείας, όπως και η επίδειξη της ισχύος, ή τουλάχιστον η κατανόηση της από τους πρωταγωνιστές. Και στις δύο περιπτώσεις, αφορούσε λιγότερο τι ήταν σωστό ή λάθος και περισσότερο για το τι λειτούργησε. Στον πόλεμο της Ουκρανίας, η μάχη του αφηγήματος, τόσο στη διεθνή κοινότητα όσο και στο εσωτερικό, είναι σαφώς κρίσιμη και για τις δύο πλευρές.
Όπως η Ρωσία και η Κίνα, η Τουρκία έχει επιδείξει την προθυμία της να χρησιμοποιήσει μέσα χαμηλής έντασης για να εξασφαλίσει τους στόχους της στις δικές τις πολυδιάστατες εκστρατείες σχετικά με το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η άρνηση της κυριαρχίας ενός χαρακτηριστικού Ελληνικού τμήματος στη Θάλασσα του Αιγαίου και η ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας κατά το δοκούν, διευκολύνει να βρούνε και άλλους υποστηρικτές. Πρόκειται για επιδίωξη να αλλάξουν ουσιαστικά την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων χωρίς να καταφύγουν σε συμβατική μάχη ενάντια στους υπερασπιστές του status quo. Η εμπειρία δείχνει ότι η αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων μπορεί κάλλιστα να απαιτήσει από τη φιλελεύθερη Δύση να υιοθετήσει είτε την ίδια τακτική ή την αποτροπή σε συμμαχικό και συνεργατικό επίπεδο.
Συμπεράσματα
Η καθοδήγηση τέτοιων ευρείας εμβέλειας στρατηγικών σήμερα δεν είναι εύκολη, ειδικά για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες όσον αφορά το πως κατευθύνουν τους εθνικούς πόρους για αμυντικές δαπάνες. Επιπλέον, οι ηγέτες των δημοκρατιών σε αντίθεση με τα απολυταρχικά καθεστώτα, είναι ευαίσθητοι στους εκλογικούς κύκλους και στις ιδιοτροπίες της κοινής γνώμης. Ως εκ τούτου, είναι σημαντική η σημασία της εσωτερικής διαμάχης της αφήγησης και η υψηλή ευαισθησία των φιλελεύθερων δημοκρατιών στο είδος της παραπληροφόρησης και των τακτικών υβριδικών επιθέσεων όπως χρησιμοποιούν οι αυταρχικές ηγεσίες. Τέτοιες ενέργειες στο περιβάλλον πληροφοριών πρέπει να προβλεφθούν, να προετοιμαστούν και να αντικρούονται αποτελεσματικά καθ’ όλη τη διάρκεια του σχεδιασμού και της εκτέλεσης των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Πολλές από τις ίδιες σκέψεις ισχύουν για το κρίσιμο έργο της απόκτησης της υποστήριξης τόσο των συμμάχων όσο και των χωρών εταίρων. Η συμπάθεια ή η υποστήριξή τους παρέχει διπλωματική κάλυψη και υλική βοήθεια, είτε με τη μορφή επιπλέον πόρων είτε φυσικών εγκαταστάσεων/βάσεων κοντά στο θέατρο επιχειρήσεων. Η διευκόλυνση αυτού είναι ένας ουσιαστικός πολλαπλασιαστής ισχύος. Οι συμμαχίες αποτελούν σημαντικό τομέα πλεονεκτήματος για τον Ελληνισμό. Η Τουρκία δεν έχει συμμάχους, παρά μόνο πελάτες. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της συνεχούς και επαρκούς διπλωματικής δέσμευσης του Ελληνισμού η οποία απαιτείται να έχει μια σημαντική θαλάσσια πτυχή. Για τον ίδιο λόγο, η έντονη ανάμειξη σε ναυτικές ασκήσεις, η ανάπτυξη ικανοτήτων, οι επισκέψεις πλοίων και η αξιόπιστη μελλοντική παρουσία αποφέρει οφέλη μακροπρόθεσμα, ακόμη κι αν βραχυπρόθεσμα εμποδίζει εν μέρει την ετοιμότητα μας.
Η ναυτική συνεισφορά πρέπει να συμμορφώνεται με τις ίδιες αρχές που ισχύουν στο πολιτικό και στρατηγικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει αποδοχή ότι η επιτυχημένη εκστρατεία στη σκιά μεταξύ ειρήνης και πολέμου (γκρίζα ζώνη) απαιτεί μια ισορροπημένη προσέγγιση για την εξυπηρέτηση των διαφορετικών απαιτήσεων του ελέγχου της θάλασσας σε ειρήνη και πόλεμο. Όπως ένας ευφάνταστος εξεγερμένος μπορεί, στα πρώτα στάδια ενός επεισοδίου, να επιτύχει σημαντικούς στρατηγικούς στόχους χωρίς απαραίτητα να έχει την ικανότητα να επικρατήσει σε ανοιχτές συγκρούσεις, έτσι και η θαλάσσια δραστηριότητα χαμηλού επιπέδου μπορεί να περιορίσει σοβαρά την ικανότητα της άλλης, ισχυρότερης πλευράς να επικρατήσει. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, αυτό θα μπορούσε να ισχύει ακόμη και σε καιρό πολέμου. Αν το Πολεμικό Ναυτικό θαλασσοκρατεί στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, οι επιχειρήσεις του τουρκικού ναυτικού θα ήταν επαρκώς, περιορισμένες. Αυτό αυξάνει τη σημασία των διπλωματικών και οικονομικών προσπαθειών σε καιρό ειρήνης που θα ήταν απαραίτητες για να διασφαλιστεί ότι αυτές οι επιλογές μάχης και η αποτρεπτική ικανότητα που παρέχουν να είναι πολιτικά και στρατιωτικά δυνατές.
Ο Θουκυδίδης αναγνώρισε ότι η ικανότητα επικράτησης στον πόλεμο παραμένει στρατηγικά επωφελής σε καιρό ειρήνης. Κατά συνέπεια, κατανοούσε την παρόρμηση του Πολεμικού Ναυτικού να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη των πολεμικών δεξιοτήτων. Στη σημερινή κατάσταση, αναμφίβολα θα υποστήριζε πέραν του εκσυγχρονισμού του στόλου και την τεχνολογική ανάπτυξη, τη δημιουργία μιας δυτικής ναυτικής δύναμης με σύγχρονες μονάδες.
Επίλογος
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε ποια συμπεράσματα θα βγάλει ο Ερντογάν από τις σύγχρονες συγκρούσεις, αλλά μεταξύ αυτών είναι πιθανό να υπενθυμίσουμε ότι το αποτέλεσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων είναι εκπληκτικά απρόβλεπτο και μπορεί να είναι πολύ πιο επιζήμιο από το αναμενόμενο. Αυτό θα μπορούσε να ενισχύσει τις υπάρχουσες προτιμήσεις για έμμεσες και λιγότερο επικίνδυνες προσεγγίσεις για τη διασφάλιση των στόχων της Άγκυρας. Σε περίπτωση που ο Ελληνισμός επιθυμεί να αποτρέψει αυτούς τους στόχους και να αντισταθεί στη συστημική αλλαγή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων, ο διακριτός χαρακτήρας τόσο του επεισοδίου όσο και της αντιεπεισοδίου πρέπει πρώτα να γίνει κατανοητός και μετά να εφαρμοστεί. Κάποιες από τις τακτικές και τις τεχνικές του επιτιθέμενου ίσως χρειαστεί να υιοθετηθούν. Ίσως με μεγαλύτερη χρήση των μόνιμα αναπτυσσόμενων δυνατοτήτων του Πολεμικού Ναυτικού, του Λιμενικού Σώματος και της Ακτοφυλακής καθώς και η μάχη του αφηγήματος να κερδίσει. Πάνω απ’ όλα, τέτοιες επιχειρήσεις πρέπει να διεξάγονται μέσα σε ένα υποστηρικτικό, πολυδιάστατο και ολοκληρωμένο πλαίσιο οικονομικής, διπλωματικής, νομικής και πληροφοριακής προσπάθειας, ένα σημείο που σίγουρα θα είχε τονίσει και ο Θουκυδίδης.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI). Συγγραφέας του βιβλίου «Ο Σύγχρονος Πόλεμος» Προκλήσεις για την Ελληνική Ασφάλεια. Εκδόσεις Ινφογνώμων.
Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Μακεδονία την Κυριακή 31/3/24
